Қазақстан Республикасының Президенті Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаевтың 021 жылы қаңтарда жарияланған «Тәуелсіздік бәрінен қымбат»
жүктеу/скачать 1,32 Mb. Pdf көрінісі
|
| ANA TILI
Ж А М Б Ы Л – 1 7 5 философиялық терең ұлттық құндылық тарға те бай. Халық поэзиясы қандай құнарлы болса, сол қайнардан қанып ішкен оның леңдері де сондай нәрлі де нақышты. Оның жырларында замананың телегей-теңіз тынысы, дәуірдің дида- ры бар. Ақиқаттың ақ алмасындай с здері елдің ойы мен арманына тұтас үндеседі. 3лең кірген түсіне Ж ргегінде мен болам, – деп зі айтқандай, Жамбыл мірге лең болып рілген далалық мәдениеттің қайталанбас жыршысы. Далалық ой ағысы мен с з қағысы бағзыдан тартып, баянын айтып, қазақ поэзиясының бастау қайнарларына қайыра назар аудартады. Сүйінбайды пір тұтып: Менің пірім – Сүйінбай, С з с йлемен сыйынбай, – дейді. Бұл – ұстаз бен шәкірт арасындағы ғана ынтымақшыл к зқарас емес, ұрпақтар сабақтастығындағы ұлағатты дәстүр. Ақындық-жыраулық мектептің сындарлы сыйластығы. Не болмаса, зінің ақындық құдіретін «Жолбарыс киесімен» бай- ланыстырады. Бір с збен айтқанда, Жамбыл – мифпен астасқан жұмбақ та киелі тұлға. Жамбыл Жабаев әлемге бармақ (дактиль) лең лшеміндегі мифпен рімделген дидактикалық- символикалық әдеби әдісінің зіндік айшығын таныта білді. >лемге қазақ леңінің барша асы- лын жарқырата танытқан «халық поэзиясының алыбы», «ХХ ғасырдың Гомері атанған жырау» тар ауқымды кеңестік әдебиеттанушылық зерт- теулер аясынан әлі де болса ұзай алмай келеді. Бұлай айтатынымыз, кеңестік кезеңде кемел дарынымен к рінген ақынды одашыл деген одағай ойдың сұлбасы бүгінгі жас ұрпақты жам- былтану процесіне шамшыл сақтықпен қарауға итермелеп келеді. Тіпті с з қадірін білетін, заман тынысын бағамдай алатын, қоғамдық-саяси, мәдени-әлеуметтік мәселелерді зі бастан кеше отырып түсінетін тұлғалар да оның ақындық бол- мысына болымсыз пікірлер білдіріп қалып жүр. Қандай ақын болса да, ол – з заманының кілі, бірақ оның шығармашылығындағы уақыттық к рініске тән жағдайларды ескере отырып, баға беруде әділдік ауқымынан шығуға болмайды. Жамбылдың ақындық с з қуатына үстірт баға беру қоғамдық-саяси болмысты жан-жақты бағамдай алмаушылықты к рсетеді. Бұлай дейтініміз, Жамбыл тек Кеңес үкіметі арқасында әдеби бағы ашылып, әлемге танылған шығармашылық тұлға деген ғылыми-қоғамдық тұжырым үстемдігі. >лемге танылған Жамбылдың м ұ р а с ы н д а ғ ы т а қ ы р ы п т ы қ - т а н ы м д ы қ , мифологиялық және неомифологиялық әдеби бағыттардың, ақын мәтіндеріндегі к неден тамыр тартқан архетиптердің, мифтеме - лер мен мифтік сарындардың зерделі түрде қарастырылмауы ақын шығармашылығын зерт- теуде біржақты фольклорлық сарындар мен ауыз әдебиеті әуендері т ңірегін ғана с з етуге әкеліп соқтырады. Бұдан б лек, ақынның стилисти- калық фигураларды қолдануындағы мифтік айшықтардың зіндік ерекшеліктері де назардан мүлдем тыс қалуда. Жамбыл мәтіндеріндегі ауыз- ша процесс үстінде туған басты мәтін мен кейінгі әдеби хатшылар тарапынан сол кездегі саясатқа бейімделіп ңделген мифтік түсініктердің згеріске түскендігін жоққа шығаруға бол- майды. Белгілі бір шығармашылық тұлғаға қатысты ұлттық әдебиеттанудағы әр дәуірдегі филологиялық ой-пікірлердің жиынтығын зерде- леп, жаңа талаптар негізінде зерттеулер жасаудан Жамбыл Жабаев мұрасы да тысқары тұра алмай- тыны белгілі құбылыс. Осы орайда жамбылтануға байланысты қолға алынып, атқарылып жатқан шараларға тоқталып ткен ж н сияқты. >л-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетіндегі Жамбыл атындағы Қазақ фольклоры мен әдебиетін ғылыми-зерттеу орталығы негізінен, алғаш рет «Қазақ фольклори- стикасы» оқу-зерттеу лабораториясы деген атпен 2001 жылы әл-Фараби атындағы ҚазҰУ Ғылыми Кеңесінің шешімімен филология және әлем Осы қабылданған шешімге орай, Жамбыл атындағы Қазақ фольклоры мен әдебиетін ғылыми-зерттеу орталығы университет қабыл- даған ережеге сәйкес, қазақ халық ауыз әдебиеті мен к ркем жазба әдебиетінің келелі мәселелерін қазіргі ұлттық методология, әдістеме тұрғысынан жан-жақты зерделеу, таразылау жұмыстарымен шұғылданады. Орталық, сонымен қатар зге де түркі тілді этностардың фольклорлық мұраларындағы ортақ сюжеттік ерекшеліктер мен айырмашылықтарын бағамдап, салыстыра қарап, оларға тән ортақ заңдылықтарды ашу, дәлелдеу бағытын ұстанады. >сіресе, ең алдымен, қазақ халық ауыз әдебиетінің барлық жанрларын: миф- тер, ертегілер, аңыз-әпсаналар, шешендік с здер, мақал-мәтелдер, айтыстар, эпостық жырлар (батырлық және лиро-эпостық), тарихи жырлар, т.б. тұтастай қамтылады. Бұл бағытта қазір жүйелі жұмыстар жалғасуда. Жұмыс жүрген сайын оның ауқымы мен мазмұны тереңдеуде. Сонымен бірге орталық алыс-жақын шет елдердегі қазақ ұлты диаспоралары ортасын- да ауызша-жазбаша туған к ркем әдебиет үлгілеріне де баса назар аударып, ондағы әдеби мәтіндердің пайда болу себептері мен тарихи негіздері, оқиғалық сюжеттері туралы ғылыми- зерттеу жұмыстарын жүргізуді де негізгі мақсат- мұрат деп танып отыр. Сондай-ақ отандық қазақ к ркем жазба әдебиетінің бұрынғы және бүгінгі поэзиялық, прозалық, драматургиялық шығармаларын тәуелсіздік кезеңіндегі жаңаша ұлттық, мемлекеттік к зқарас тұрғысынан бағалап, сараптайды. Бұл жамбылтану арқылы қазақ әдебиетінің к ркемдік-ғылыми деңгейінің су процесі мен зерттелу бағытын одан әрі ғылыми-сараптамалық жағынан дамытуға негіз қалайды. 3йткені Жамбыл мұраларын қазақ әде бие тінің тарихи кезеңдерінен б ліп қарауға болмайды. Осы бағытта республикамыздағы әдебиетші ғалымдарды және шет елдердегі қазақ фольклоры мен жазбаша к ркем с з нері бойынша ғылыми жұмыстармен айналысып жүрген ғалымдарды да әдеби ғылыми-зерттеу жұмыстарына тар- тып, олармен бірлесе еңбек етіп, дайындалған монографиялар мен әдеби әдістемелік оқу құралдарын оқу орнының «Қазақ университеті» баспасынан шығаруды жолға қоямыз. Сонда бұл жамбылтанудағы кешенді жұмыстардың нақты к рінісі болмақ. Осындай ғылыми-зерттеу жобалары бар Жамбыл атындағы «Қазақ фольклоры мен әдебиетін ғылыми-зерттеу орталығы» алдағы уақыттарда Қазақстан Республикасындағы және шет елдердегі әдебиеттанушы ғалымдарды қазақ фольклоры мен к ркем жазба әдебиеті шығармаларын ғылыми-зерттеу жұмыстарына тартып, жоғары оқу орындарының бакалавр- лары, магистранттары мен докторанттарына арналған монографиялар мен оқу құралдарын жазу, даярлау ісіне және оларды жариялап, на- сихаттау жұмыстарына жұмылдырып, атқарылған жұмыстың ауқымын кеңейтеді. Сондай-ақ шетелдік және қазақстандық студенттер арасында «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» бағдарламасы аясында Қазақстанның қасиетті рухани құндылықтарын насихаттау мақсатында Алматы облысының Жамбыл ауданындағы «Жамбыл музейі» ауылында орналасқан Жамбыл, Сүйінбай мұражайларына және Шамалған ауылындағы ҚР Тұңғыш Президенті – Елбасы атындағы «Атамекен» мұражайына ҚазҰУ студенттерімен т а н ы м д ы қ - т а ғ ы л ы м д ы қ э к с к у р с и я л а р ұйымдастырылып, к шпелі оқу-семинар сабақтары тұрақты түрде жүргізіліп келеді. Ақпараттық хабарлар ел БАҚ-тарында, «Қазақ университеті» газеттерінде жарияланып, танымдық бағытын арттыра түседі. Жамбыл орталығы келешекте мынандай әдеби ғылыми-зерттеу жұмыстарын жүзеге асы- руды жобалап отыр және бұл жұмыстардың дені қазір жоспар бойынша жасалып жатыр: - қазақ фольклоры мен әдебиетін жаңаша зерттеу ісін жүзеге асыру; - қазақ фольклоры жанрларын ғылыми- инновациялық арнада саралау; - Абайтану, сүйінбайтану, жамбылтану, т.б. еңбектерін жаңа ізденіс бағытында жариялау; - халық ақындарының жыраулық-жыр шылық дәстүрін зерделеу; - қазақ, қырғыз, збек, т.б. халық ақындары жырларын салыстыра отырып талдау; - түркі текті халықтар фольклорының ұқсастықтары мен згешеліктерін айқындау; - қазақ халық ақындары айтыс нерінің ерекшеліктері мен әлеуметтік сипатын саралау; - қазақ тарихи жырлары, оның мір шын- дығына қатысын, әлеуметтік мәнін айқындау; - шет ел қазақтары ортасында туған фольклор жанрларының сипаты мен зіндік ерекшеліктерін бағамдау; - шет елдегі қазақ жазушылары шығарма- ларының бүгінгі тәуелсіз қазақ әдебиетімен бай- ланысын ұлғайту. 2021 жылдың 24 ақпанында әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінде ұлы ақын Жамбыл Жабаевтың туғанына 175 жыл толуына орай «Жамбыл Жабаев мұрасының қазіргі әдебиеттанудағы орны мен маңызы» атты халықаралық онлайн ғылыми-әдістемелік конфе- ренция ткізіліп, алыс-жақын шетел ғалымдары қазақ фольклористикасы мен жамбылтануға байланысты құнды ой-пікірлерін ортаға салды. Жамбылдың жыраулық дәстүрге сай үздік суырып салма т кпе ақындығы, философиялық толғаулары мен тарихи дастандары, Шығыс халықтарына кеңінен таралған дастандар сюжеттерін нәзираг йлік дәстүрдегі зіндік нұсқамен жаңғырта жырлауы, мақамды-сазды к о м п о з и т о р л ы қ ш ы ғ а р м а ш ы л ы ғ ы , ж ы р - шы орындаушылық, күйшілік нері, барлық туындыларының да халықтық сипаты – бәрі де оның адамзат ркениетінің мыңжылдықтар белестеріндегі к рнекті тұлғалармен тектес бол- мысын айғақтайды. Фольклортану, әдебиеттану, нертану салаларындағы зерттеулерде Жамбыл поэзия- сындағы лирикалық толғаулар, дастандар жанрлық, к ркемдік-стильдік тұрғысында саралана талдануда. Сонымен бірге қазақтың дәстүрлі ауызша авторлық поэзиясындағы жыраулық-ақындық дәстүрді Жамбылдың жаңғырта дамытқан жаңашылдығын, ұлттық және жалпыадамзаттық адамгершілік деңгейін- дегі к ркем ойлау дүниетанымының фило- софиялық-психологиялық сарындарын бүгінгі күн тұрғысынан бағамдай алуымыз керек. Жамбылдың жыршылық, композиторлық нері леңс з бен әуез тұтастығындағы ұлттық және әлемдік нертану заңдылық тары аясында қарастыра түсу – Жамбылтануды жаңа белестерге к термек. Жамбылдың жырлары түркі тілдеріне аудары- лып, туысқан түркі жұртына кеңінен таралғаны мәлім. 1996 жылы ақынның леңдері түрік тіліне аударылып, Түркиядағы «Қожа Ахмет Ясауи» қорының қолдауымен жарық к рген болатын. Анадолының жер-жерінде жыл сайын ұлы ақынға арналған еске алу кештері тіп тұрады. Қазақстанның Түркиядағы Т тенше және 3кілетті Елшісі болып қызмет жасаған кезімде, Жамбыл Жабаевтың ардақты есімін Түркі әлеміне кеңінен таныту тұрғысында жыр алыбының ұстазы Сүйінбай Аронұлының 200 жылдығы Түркияның т рінде тойланып, Сүйінбай Аронұлы атындағы саябақ ашы- лып, ескерткіші бой к терді. Кейін тастұғыр жанындағы к шеге Жамбыл есімі берілді. >л-Фараби атындағы Қазақ ұлттық уни- верситетінде бүгінгі бәсекеге қабілетті ұрпа- ғымызды тәрбиелеуде үлкен жауапты міндеттер қолға алынып отыр. Бұл орайда бабаларымыздың қалдырып кеткен асыл мұраларын сақтау, еге- мен еліміздің еңсесін нығайту және ркениетті ә л е м д і к қ о ғ а м д а с т ы қ т ы ң т а л а п т а р ы н а сапалық жағынан жаңа деңгейге сай келетін жауапкершіліктер орнықтыру – кезек күтпейтін жұмыс. Жырдария жұлдызының әз есімі туған халқына рухани сәулесін түсіре бермек. Қазақстан Республикасы Тәуелсіз дігінің 30 жылдық салтанатты мерекесімен тұспа-тұс келіп жатқан жыр алыбы Жамбыл Жабаевтың мерей- тойы – мемлекеттік деңгейдегі айтулы шара. Ұлы даламыздың аса к рнекті тарихи тұлғасы Жамбыл Жабаевтың жарқын істері болашақ ұрпақтарымен бірге «Мәңгілік Елдің» рухани үндестігі мен дамуы жолында болашаққа жол тарта береді. жүктеу/скачать 1,32 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|