Қазақстан Республикасының Президенті Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаевтың 021 жылы қаңтарда жарияланған «Тәуелсіздік бәрінен қымбат»
Сақ-усунь дәуірі – Қазақстанның ежелгі заман тарихының аса маңызды кезеңі
жүктеу/скачать 1,32 Mb. Pdf көрінісі
|
2021-16
| Сақ-усунь дәуірі – Қазақстанның ежелгі заман тарихының аса маңызды кезеңі
саналады. Алайда аталған дәуірге қатысты тарихи жазбаларда Ахеменидтер және Қытай деректерінде үзік-үзік жазба мәліметтер ғана сақталғандықтан оған сүйеніп сақ және усунь қоғамының әлеуметтік-экономикалық, мәдени және саяси болмысын анықтау мүмкіндігі мүлде жоқ еді. Осы мақсатта 1954-1961 жылдары Қазақ КСР Ғылым Академиясының Ш.Уәлиханов атындағы Тарих, археология және этнография институты «Іле археологиялық экспедициясы» жұмысын жүргізді. К.Ақышев, Г.Кушаевтың әлемдік тарих ғылымында сенсациялық жаңалықтарға толы зерттеу еңбегі – « Іле 0зені аңғарындағы сақтар мен усундардың ежелгі мәдениеті» осы археологиялық экс- педицияда жинақтаған материалдар негізінде жазылып, 1963 жылы баспадан жарық көрді. Еңбектің аты айтып тұрғандай, аталған зерттеу тарихи деректерде сақ және усунь деп атаған ежелгі мемлекеттің Іле зені алқабындағы материалдық мәдениеті тарихын зерттеуге арнал- ды. Кешенді зерттеу нәтижесінде б.з.д. VII ғасырдан б.з. ІV ғасыр аралығына тура келетін хронологиялық к рсеткіші кезеңінде Жетісу жерін қоныстанған к не тайпалардың тарихы мен мәдениеті кездегі қытай ғалымдарының тарихи деректерді игеру деңгейінде, олардың з ата-бабалары жазып кеткен тарихи шығармаларының кейбір мазмұндарын Ұлы дала тарихы мен мәдениетінің сол кездегі нақты болмысын меңгермей дұрыс бағамдау те қиынға түсуде. Сол себепті қытайлық тарихшылар үшін Еуразия тарихын зерттеудің қажеттілігі ең бірінші Қытай деректері кешеніндегі 2020 жылдың қаңтарынан бастап маусымына дейін Қорғас шекара маңы ынтымақтастығы халықаралық орталығына кіретін ж ә н е ш ы ғ а т ы н а д а м д а р д ы ң саны 2,067 миллионға жетті. Эпидемияның алдын алу және бақылау кезеңінде, бұғатталған әлемдік логистикалық арналар- д ы ң к ү р д е л і к е з е ң і н е т а п болған Қорғаста сыртқы сау- даны тұрақтандыру, кедендік рәсімдеу тиімділігін арттыру, корпоративті логистикалық ш ы ғ ы н д а р д ы а з а й т у , қ а р - жылық қолдау, әлеуметтік қам- сыздандыру және жалдау ақысын азайту мақсатында кешенді іс- шаралар қабылданды. Қорғас халықаралық шекара м а ң ы ы н т ы м а қ т а с т ы ғ ы н ы ң орталығы шекара маңы айма- ғының негізгі қызметі: сауда келісс здері, тауар экспози- циясы және сату, қоймалау және тасымалдау, қонақүйлер, коммерциялық қызмет к рсету объектілері, қаржы қызметтері, ң і р л і к Х а л ы қ а р а л ы қ э к о - номикалық және сауда жәр мең- келерін ткізу. М ұ н д а і н д е т б а с т а л ғ а н ғ а дейін қазақстандық азамат тауар сатып ала алатын. «Бір белдеу – бір жол» бастамасын енгізу – географиялық артықшылығы бар Қорғасты қайта маңызды нүктеге айналдырды. Осы уақыт ішінде Қорғас халықаралық ше- кара маңы ынтымақтастығы орталығының контрафактілік та- уарлармен күресудің арнайы жо- спары құрылды. Қазақстан мен Қытай шекарасында орналас- қан Қорғас халықаралық шека- ра маңы ынтымақтастығының орталығының маңызы мен ерек- шелігін анықтау, мақсатын жете ұғыну – назардан тыс қалмауға тиіс мәселе. 2 0 2 0 ж ы л ғ ы Б Ұ Ұ - н ы ң т ұ р а қ т ы д а м у ж ніндегі саяси форумы елдерді таза энергияны ілгерілетуге және әлемдік энергия сұранысын таза энергиямен алмастыруға шақырды. Бұл са- лада атқарылып жатқан іс-шаралар к п. Соның бірі ескі киімдерге жаңа ғұмыр сыйлау. Киімдер қаншама адамның естелігі мен тәжірибесін сіңіреді, алайда түптің түбінде керексіз болып, қоқысқа тасталады. «3нер және дизайн» жур- налы, Ping An Group, Қытай сән жаңалықтары агенттігі бірігіп құрған «Аналар қол нері» қайырымдылық жобасы ескі киімдерден жаңа дизайнерлік бұйымдар жасауды қолға алған. Аталған жоба Ping An Group-тың қаржылық әлеуетін және «3нер және дизайн» журналының сән әлеміндегі мүмкіндіктерін пайдалана оты- рып, ескі киімдерді жаңартуға және қалпына келтіруге күш жұмсайды. Жобаның мақсаты – экологиялық таза және шығармашылық німдерді шығару ғана емес, сонымен қатар киім тігу мәдениетінің мұрасын жалғастыру. Жоба жұмыс табуға және жергілікті кәсіп ашуға к мектесу, сонымен бірге қоршаған ортаға келтірілетін зиянды азайту мақсатын да к здейді. дәуірдегі к шпенді халықтардың ата- мекенінің елеулі б лігін алып жатыр. Қазіргі ҚХР Солтүстік шығысындағы провинциялары, Ішкі моңғол және Шынжаң автономиялы ауданының тұтас аумағы, Сондай-ақ Ганьсу, Цинхай провинцияларының шет аймақтары ткен дәуірлерде ұлы даланың бір пұшпағы ретінде саналып, оның мәдениеті тұтас дала мәдениетімен бірегейлікті сақтап келді. Соңғы кезде аталған аймақтарда жасалған археологиялық жұмыстар кезінде Қытай мәдениетінен мүлде басқа археологиялық олжалар табылды. Б ұ л а р т е ф а к т і л е р О р т а л ы қ А з и я , Орта Азия мен Қазақстан аумағынан табылған археологиялық олжалармен бір топтағы мәдени мұра саналады. Мысалы, соңғы уақытта қытай археологтары Шынжаңның жайылымды аймақтарында археологиялық жұмыстармен тұрақты айналысып отыр. Осы жұмыстар кезінде олар Іленің жоғары ағысындағы сақтар мен усундардың мәдени жұрттарында қазба жұмыстарын жүргізді. Ол аймақтан табылған дүниелер Іленің Қазақстан аумағындағы б лігіндегі сақтар мен усундардың к не ркениетімен бір тип- ке жатады. Еліміздің археологтары бұл типтегі ркениетке ткен ғасырдың 50 жылдары археологиялық зерттеу жүргізіп, оқ бойы озық жетістіктерді қолға келтірген болатын. Солардың ең әйгілісі К.Ақышев бастаған ғалымдардың әйгілі зерттеулері болатын. Мұндай ғылыми жетістік әлем тарихшылары үшін ғылыми маңызы зор табыс болып саналады. Сол себепті, К.Ақышев, Г.Кушаев зерттеуімен жете танысу қытайлық археологтардың к п жылдық арманы болып келді. Қытайды қызықтырған Кемел Ақышев аса к рнекті ғалым, археолог, Қазақстан а р х е о л о г и я ғ ы л ы м ы н ы ң і р г е т а с ы н қалаушылардың бірі. Кемел Ақышев есімі Қазақстан тәуелсіздігінің нышаны- на айналған алғашқы «Алтын адамның» табылуымен тікелей байланысты аталып отырады. Ғалымның еңбектері Ұлы дала ркениеті мен Қазақстан археологиясына қатысты аса ауқымды мәселелерді зертте- уге арналған. Ол зінің саналы ғұмырында Қазақстан тарихының қола дәуірінен этнографиялық кезеңіне дейінгі аралыққа жататын құнды ескерткіштерді ашып, оған кешенді зерттеу жүргізді. С йтіп, Отан тарихының қола дәуірінен бастап этнографиялық дәуірге дейінгі аралықтағы ақтаңдақ беттерін анықтап берді. Батыс пен Шығыс елдерінің тарих- шыларының Орта Азия мен Қазақстан т а р и х ы н ы ң е ж е л г і з а м а н т а р и х ы н зерттеуге арналған ғылыми зерттеу еңбектерінде К.Ақышев аты ерекше аталады әрі оның зерттеулері айрықша бағаланады. Ол бұрынғы Кеңес Одағы мен бүгінгі Егемен республикалардан шыққан тарихшы ғалымдар арасында ғылыми еңбектеріне жиі сілтеме жасала- тын санаулы тарихшылардың бірі. К.Ақышев еңбектері АҚШ, Венгрия, Қытай, Пәкістан, Франция, Италия, Жапония елдерінде шығатын шетелдік басылымдарда жарық к ріп келеді. Шетелде жарық к рген сол еңбектерінің ішінде «Іле зені аңғарындағы сақтар мен усундардың ежелгі мәдениеті» атты бірегей зерттеуі де бар. Аталған еңбектің қытай тіліндегі нұсқасы 2013 жылы ресми түрде жарық к рді. Қ ы т а й а р х е о л о г т а р ы « І л е з е н і аңғарындағы сақтар мен усундардың ежелгі мәдениеті» атты еңбекті те жоғары бағалайды. Орта Азия археологиясын зерттеуші және Шынжаңда к п жыл бойы сақ, усун және ғұн қорғандары мен обала- рын зерттеу мақсатында экспедициялық жұмыстармен айналысып жүрген архе- олог Ван Цзяньсинь еңбектің қытайша басылымына арналған алғыс зінде былай деп жазды: «Іле зені аңғарындағы сақтар мен усундардың ежелгі мәдениеті» атты бұл еңбек Кеңес Одағы дәуіріндегі аса ықпалды археологиялық зерттеу еңбегі саналады. Кітапқа Іле зенінің т менгі бойындағы аса мол археологиялық ма- териалдар топтастырылған, сонымен бірге археологиялық олжалардың қайсы халықтың мұрасы екені, олардың жыл к рсеткіші, сондай-ақ археологиялық мұралар к рсеткен ежелгі дәуірдегі халықтардың шаруашылық форма - сы, әлеуметтік саяси жағдайы қатарлы мәселелерге терең зерттеулер жасаған. Аталған зерттеу жетістігі қазіргі ҚХР аумағында, нақтап айтқанда Іленің жоғары бойында сақталған осыған ұқсас дәуірге жататын археологиялық мәдени мұраларды зерттеуде айтарлықтай к мектесе алады. Бұл еңбек баспадан жарық к ргелі 50 жылдан астам уақыт болды. Осыншама уақыттан бері еңбектің қытайшаға аударылып, баспадан жарық к рмеуі Қытай археологтары үшін те кінішті жағдай еді. Біз бүгін доктор Суй Вэйдің қажырлы еңбегінің арқасында зіміз к п жыл бойы оқуға іңкәр болған еңбектің қытайша аударма нұсқасына оқу мүмкіндігіне ие болып отырмыз. Бұл біз үшін айтқанда аса үлкен қуаныш саналады». К ріп отырғаныңыздай К.Ақышев еңбегін әлемнің басқа елдері ғалымдары сияқты Қытай ғалымдары да әркез жоғары бағалап келеді. Біз жоғарыда айтылған бағаны бір ғана Ван Цзяньсиньнің бағасы емес, оның басқа да әріптестерінің ортақ бағасы деп түсінеміз. С йтіп, еңбектің қытай тілінде баспадан шығуы бүкіл қытай археолог ғалымдарының ортақ қуанышы болды дей аламыз. К.Ақышевтың айтулы еңбегі ҚХР- д ы ң 2 0 1 1 - 2 0 1 5 ж ы л д а р ғ а а р н а л ғ а н 12-бесжылдық мемлекеттік жоспа - рын жүзеге асыру мақсатында қолға алынған «Еуразия тарихы мен мәдениеті кітапханасы» атты кітаптар сериясы ая- сында Ганьсу провинциясы Ланьчжоу қаласында Ланьчжоу Университеті баспа- сынан 2013 жылы жарық к рді. Аталған серия бойынша 102 түрлі кітап (жалпы жиыны 112 том) жарық к рген. Серияға енгізілген 102 кітаптың қатарында қытай авторларының Еуразия тарихына қатысты з е р т т е у л е р і , ш е т е л ғ а л ы м д а р ы н ы ң Еуразия тарихына қатысты ең құнды зерттеу еңбектері және бір б лім арна- улы танымдық білім беруге арналған кітаптар, танымал еңбектер бар. «Еура- зия тарихы мен мәдениеті кітапханасы» атты кітаптар сериясын баспадан шығару идеясы қытай тарихшыларының жаңа тарихи кезеңде Еуразия тарихын зерттеуге деген сұраныстан пайда болған еді. «Еуразия тарихы мен мәдениеті кітапханасы» сериясына енген 102 кітап қатарында Еуразия тарихына қатысты шетел ғалымдарының зерттеу еңбектеріне әлем елдерінің аса беделді ғалымдарының Еуразия тарихы мен мәдениеті туралы зерттеу еңбектері енгізілген. Ресей империясы мен Кеңес Одағы ғалымдары еңбегінен қазақ ғалымы К.Ақышев еңбегінен басқа И.Я.Златкиннің (Исто- рия Джунгарского ханства (1635-1758). Издательство «Наука», Москва, 1964.), Г.Н. Потаниннің (Путешествия по Мон- голии. // М.: ОГИЗ. Гос. изд-во геогр. лит-ры. 1948.), В.В. Бартольдтың екі томдық еңбегі (Сочинения. Том 2. Часть 1. Москва: Издательство восточной литературы, 1963; Сочинения. Том 2. жүктеу/скачать 1,32 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|