ҚазаҚстан Республикасының тәуелсіздігіне 25 жыл
жедел іздестіРу Қызметін жүзеге асыРу баРысындағы адам
жүктеу/скачать 8,11 Mb. Pdf көрінісі
|
жедел іздестіРу Қызметін жүзеге асыРу баРысындағы адам және азаматтың ҚұҚыҚтаРы мен бостандыҚтаРын ҚоРғаудың конституциялыҚ негіздеРінің жеке аспектілеРі Исин А.Б., ҚР ІІМ Ш. Қабылбаев атындағы Қостанай академиясының ЖІҚ кафедрасының доценті, полиция полковнигі Қазақстан Республикасының Конституциясының 1-бабының 1-тармақшасында көрсетілгендей, Қазақстанның өзін демоқратиялық, зайырлы, құқықтық және әлеуметттік мемлекет ретінде орнықтыруы және өзінің басты қазынасы ретінде адамды, оның өмірі, құқықтары мен бостандықтарын алуы демократиялық елдердің қатарына енгізіп лайықты мәртебеге иеленді. Шет ел мемлекеттері, халықаралық ұйымдары және қарапайым адамдар Қазақстанды жас, заманауи, дамушы ел ретінде таниды. Профессор Г. Сапаргалиевтың пікіріне сәйкес, Конституциядағы «орнықтырады» сөзінің қолданылуын «орнықтырды» деп алмауының себебі, Қазақстан Республикасының өзінің мемлекеттілігін орнықтыруының алғашқы сатысында екендігінде [1, 9 б.]. Құқықтық мемлекет орнату процесі ұзақ уақытты талап етеді және оның Конституцияда бекітіліп жариялануы өз-өзінен дәлел бола алмайды [2, 80 б.]. Демократиялық, құқықтық мемлекет тек қана азаматтардың жоғарғы саяси-құқықтық мәртебесімен ғана емес, сонымен қатар, оларға берілген демократиялық құқықтар мен бостандықтар, сөз бостандығы, ар-намыс бостандығы, сайлау және сайлану құқықтарын берумен мінезделеді және т.б. Қазақстан Республикасының Конституциясында саяси, ұйымдастырушылық және тағы басқа кепілдіктерді қамтамасыз ету институты (механизмі) құрылған. Қоғамның прогресі, халық жағдайын жоғарлатуға бағытталған мемлекеттің қызметі әлеуметтік мемлекет деп танылады. Қазақстан өзін зайырлы мемлекет екенін мойындайды, дін және діни бірлестіктер мемлекеттен ажыратылған, олар мемлекеттің саясаты пен басқа да салаларға, мемлекеттік органдардың қызметіне, білім жүйесіне және т.б араласуға құқығы жоқ. Жоғарыда айтылған дінді мемлекеттен ажырату және мемлекеттік білім берудің зайырлығы арқылы жүзеге асырылады [2, 82 б.]. Конституцияның 4-б. 1-т. сәйкес Қазақстанның қолданыстағы құқығы болып Конституция нормалары, оған сәйкес заңдар, өзге де нормативті құқықтық актілер, халықаралық келісім шарттар мен Республиканың өзге де міндеттемелері, сонымен қоса Конституциялық Кеңес пен Жоғарғы Соттың нормативтік қаулылары табылады. Конституциялық нормаларды жүзеге асыру оларды сәйкесінше нормативті құқықтық актілерде әр мемлекеттік орган мен қызметтің ерекшеліктерін есепке ала отырып бекітілуі тиіс. Сонымен қоса, Конституцияның құқықтық нормалары қоғамдық қатынастарды көрсетілген салаларда жан-жақты және толыққанды қарастырмайтындығын назарға алу қажет. Олар тек қоғамдық қатынастардың басты бөліктерін қарастырады. Қазақстан Республикасының Конституциясы жоғарғы заңдық күшке ие және Республиканың барлық аумағында қолданысқа ие (4-б. 2-т.). Сәйкесінше, Қазақстан Республикасында қабылданатын заңдар мен өзге де нормативті құқықтық актілер Конституцияға қарсы келмеуі тиіс. Жедел іздестіру қызметінің жүзеге асырылуы да тікелей негізгі заң ретінде Конституциялық нормаларға негізделеді. Конституцияның жоғарғы заңдық күші, Конституцияға қарсы келетін нормативтік құқықтық актілердің немесе олардың жеке нормалары заңдық күші жоқ деп есептеліп олар кері қайтарылады. Конституциялық нормалардың тікелей қолданылуы мемлекеттік органдардың оларды тікелей өзі жүзеге асыратын қоғамдық қатынастарға қолдануы болып табылады. Сонымен қоса, оның тікелей қолданылуы құқық бастамашылығының рөлінде көрінеді [1, 29 б.]. Конституцияның «адам және азамат» атты 2-бөлімінде (10-39 б.б.) адам мен азаматтың негізгі жеке басының бостандығы мен құқығы анықталған және оны сақтау жедел іздестіру қызметімен қоса барлық қызметтерге қатысты, «соның ішінде мемлекет пен адам арасында біріккен жауаптылығы басым болады» [3, 38 б.]. Адам мен азаматтың жеке бас бостандығы мен құқығын реттеу қоғам мүшелерінің құқықтық статусының негізін шегендейді және оның қажеттілігі азаматтық қоғам қағидаларынан шығады. Егер мемлекет пен қоғам жүйесінің негізін конституциялық нормалар қалыптастырса, онда логикалық түрде конституцияға бұл қоғамда басты құндылық – адам деп енгізу керек, ол 344 среди молодежи Казахстана вызывает озабоченность. Отмечаются случаи, когда граждане Казахстана под влиянием целенаправленной пропаганды, в том числе посредством сети Интернет, участвуют в незаконных акциях в различных регионах мира. Растет угроза использования компьютерных атак в различных регионах мира. Растет угроза использования компьютерных атак на информационные системы государства как метода осуществления террористической деятельности. Информационная преступность (киберпреступность) – вид уголовной преступности, подразумевающий уголовно-наказуемые деяния, совершаемые с использованием информационных технологий. Киберпреступность стала одной из наиболее опасных видов преступных посягательств 21 века. Она не знает границ и является угрозой безопасности любого государства. Также существуют проблемы с возможностью использования информационно - коммуникационных технологий (социальных сетей, массовой рассылки коротких сообщений посредством мобильных телефонов и специальных сайтов) для управления массами, и совершения преступлений в любом из трех перечисленных направлений. Широкое использование населением Казахстана социальных сетей и блогов создает возможность их использования для оказания целенаправленного воздействия на внутриполитическую ситуацию в ущерб национальным интересам Республики Казахстан. Информационное влияние может выражаться как в виде прямого навязывания идей, противоречащих национальным интересам республики Казахстан, так и в виде создания определенного информационного фона, искусственно поддерживаемого путем манипулирования информацией или ее тенденциозным комментированием. Для противодействия подобному манипулированию общественным сознанием требуется серьезно улучшить эффективность государственной информационной политики, увеличить открытость государственных органов, повысить обеспеченность права граждан на информацию. Еще одной проблемой является отсутствие отечественных информационных технологий, что приводит к вынужденному использованию иностранного оборудования и информационных систем. Недостаточно эффективно функционирует система защиты информации. Все более остро встает проблема нехватки квалифицированных кадров в информационно - коммуникационной отрасли, в том числе и в сфере информационной безопасности. Вышеуказанные проблемы в правовом обеспечении информационной сферы создают серьезную угрозу информационной безопасности государства. На повестке дня остро встает вопрос о необходимости формирования в Республике Казахстан отдельной отрасли законодательства - информационного права. СПИСОК ЛИТЕРАТУРы 1. Концепция информационной безопасности Республики Казахстан до 2016 года: утверждена Указом Президента Республики Казахстан №174 от 14 ноября 2011 года. 2. Проблемы противодействия компьютерному терроризму: материалы «круглого стола» (Алматы, 12 апреля 2012). - Алматы: Изд-во Алматинской академии МВД РК, 2012. - 132 с. 3. Теоретические и практические проблемы совершенствования деятельности ОВД по борьбе с терроризмом и экстремизмом на территории Республики Казахстан в современных условиях: методические рекомендации. - Алматы: ООНИРиРИР. Алматинская академия МВД РК,-2012. 4. Арын Р.З. Национальные интересы и национальная безопасность Казахстана // Евразийское Сообщество. - 1998. - № 2. ТҮЙІН Мақалада ақпараттық қауіпсіздік мәселелері ұлттық қауіпсіздікке қауіп төндіруші фактор ретінде қарастырылған. РЕЗЮМЕ В статье проблемы информационной безопасности рассматриваются в качестве фактора, угрожающего национальной безопасности. RESUME The article considers the problems of information security as a threat to national security. и.Б. Жундубаев 346 дегеніміз адамдардың, тұлғалар мен мемлекеттің ара қатынасын белгілейтін қарым – қатынасты регламенттеу. Конституциялық-құқықтық нормалар адам мен азаматтың құқықтық статусы негізінің қағидаларын шегендейді, ол дегеніміз Қазақстан немесе Қазақстанда жүрген шет ел азаматтарының, азаматтығы жоқ тұлғалардың негізгі құқықтарын, жеке бас бостандығын, міндеттерін белгілейді [2, 19 б.]. Жедел іздестіру шараларын жүргізу азаматтардың жеке өміріне, олардың құқықтары мен қызығушылық ортасына және мекемелер мен кәсіпорындардың қызметіне күшпен кірумен тікелей байланысты. Бұндай күшпен кіру әр нақты жағдайда тек керекті ғана емес, сонымен қатар құқықты болуы керек. «Жедел іздестіру қызметі» туралы Қазақстан Республикасы Заңының 10-бабында көрсетілген негіздерге сәйкес жедел іздестіру шаралары өткізілуі мүмкін. 10-баптың 3-тармағында: «Заңда көрсетілген негіздер жеткілікті болып оған толықтырулар мен өзгертулерді тек қана Заңмен енгізіледі» делінген [4]. Біздің ойымызша, бұл негіздер өзімен тек қана заңдылық фактісін «Жедел іздестіру уәкілеттігін мақсатты және мәнді етіп жүзеге асыруды қозғайды» (лауазымды тұлғаларының, органдардың шарасы, шешімі, жедел іздестіру заңнамасына сәйкес жедел іздестіру ісін орындау) деп көрсетеді [5, 51 б.]. Конституцияның 2-бөлімінің құқықтық нормалары «Жедел іздестіру қызметі» туралы Қазақстан Республикасының Заңының 5-бабында «Жедел іздестіру қызметін атқару кезінде тұлғаның құқықтары мен бостандықтарын сақтау» өзінің жеке құқықтық нормаларды енгізу жолымен көрінісін тапты. Көрсетілген бапта ЖІҚ ортасына тартылған азаматтартың құқықтары мен бостандықтарын сақтау кепілдіктері және қорғау механизмі бекітілген. ЖІҚ көбінесе жария емес түрде өткізетінін есепке алу керек. Прокурорлық қадағалау мен ведомствалық бақылаудан анықталған жағдайда жабықтығы бұл қызметтің жағымсыз жақтарын көрсету тәуекелін көтереді және ол «Адамның құқықтары мен бостандықтарының бұзылуына әкеліп соғуы мүмкін». Сондықтан жедел іздестіру амалдарын қолдану өте абай болуды қажет етеді. Бұл қызмет заңмен қатал түрде регламенттелуі тиіс [6, 5 б.]. Тұлғаның құқығы мен бостандығының сақталуына көмектесетін институттың дамуы негізінен мемлекеттің арнайы қызметтері тарапынан озбырлықты шектеу мақсатында дамыды және олар, мемлекеттің басында тұрған бір топ адамдардың қызығушылықтары үшін әрекет етті. Құқық пен бостандықтың берілуі өмірде сөзсіз іске асырылуы деген емес. Тәжірибеде құқық қорғау органдарының аппараттарының қызметкерлерімен бұл заңдардың бұзылу фактілері орын алады. Біздің ойымызша, дәл осы жағдайлар үшін Конституцияда көрсетілген норма бойынша өзінің құқығы мен бостандығын қорғау құқығы берілген (13-б. 2-т.). Берілген Конституциялық норма жедел іздестіру туралы Заңының 5-б. 3-т. көрсетілген және ол жедел аппараттары қызметкерлерінің іс-әрекеттерін 3 инстанцияға шағымдануға мүмкіндігі бар прокуратура немесе сот. Азамат оның құқығы мен бостандығын бұзған іс-әрекетке қай инстанцияға шағымдануын өзі біледі. Конституцияның бұзылмайтын постулатының бірі болып бұл барлығының заң алдында теңдігі болып ол әлеуметтік, лауазымы мен мүлкіне, жынысы мен нәсілдік сипаты, ұлты, қай тілде сөйлейтіндігі, діні, түсінігі, тұратын мекенжайы немесе кез келген басқа жағдайға қарамайды. Бұл конституциялық ереженің ЖІҚ жүзеге асырудағы мәні құқық пен бостандықты толық қамтамасыз етуі, кез келген тұлғаға жауапкершілік бекіту болып табылады. Заң алдында барлығының теңдігінің қарапайым түсінігі заңда тұлғаның құқықтары мен бостандықтарының жүзеге асуына нақты шарттар мен жағдайлар көрсетілген. Заң алдында азаматтардың теңдігінің бары мен әрекеттілігі туралы, тек қана азаматтардың құқықтары мен бостандықтары және міндеттері заңмен көзделген негізде тең қолданылған және бірқатар жағдайларда адамдармен бірдей қарым-қатынас жасауға кепілдік берген жағдайда ғана айтуға болады. Сонымен қоса, Азаматтық және саяси құқықтар туралы халықаралық пактісінің 26- бабындағы «Заң алдында барлық адамдар тең және кез келген жағдайда заңдық көмек алуға құқығы бар» деген ереже негіз бола алады. Заңдардың барлығы дәл позитивтік құқықта қөрсетілген түрінде берілуі құқықтар мен міндеттердің беріктігіне кепілдік береді. Берілген конституциялық норма Қазақстан Республикасының «Жедел іздестіру қызметі туралы» Заңының 12-бабының 1-тармақшасында жүзеге асырылуда. Онда:«Азаматтығына, жынысына, ұлтына, мекенжайына, әлеуметтік, лауазымдық және мүліктік жағдайына, қоғамдық бірлестіктерге, діни сеніміне және саяси көзқарастарына қарамастан азаматтарға қатысты Қазақстан Республикасы территориясында жедел іздестіру шараларын өткізуге кедергі бола алмайды, егер ол заңда өзгеше көзделмесе. Республика Конституциясында негізгі құқықтар мен бостандықтардың арасында «Адамның А.Б. исин 347 Жедел іздестіру қызметін жүзеге асыру барысындағы адам және азаматтың қадір-қасиетіне қол сұғылмайды» (17-б. 1-т.) және «Ешкім зорлық-зомбылыққа және өзге де ауыр және адамның қадір-қасиетін түсіретін жазаға тартылмауға тиіс» (17-б. 2-т.) деп берілген. Бірақ, осындай құқықтарды бере отырып, Қонституцияның 34-бабының 1-тармақшасында «өзге тұлғалардың құқықтарын, ар-намысы мен қадір-қасиеттерін сақтауға» адамды және азаматты міндеттейді. Тұлғаның қадір-қасиетін сақтау және қолсұғылмаушылық түсініктері құқықтық қамтамасыз етілу құралдарымен байланысып бірін бірі толықтырады. Тұлғаның қадір-қасиетіне қолсұғылмаушылықтың негізі әр адамдың жеке құндылықтары мен ойларын мойындау болып табылады. Адам - ол имандылық және білімділік құндылықтарының жиынтығы. Кез келген адам өзінің жеке ойлары мен әрекеттерін мойындатуға құқығы бар. Тұлғаның қадір-қасиетін қорғау мен оған қолсұқпаушылықтың мәні Қазақстандық барлық азаматтар үшін ол міндетті мінез-құлық, қоғамда ар-намыс пен имандылықтың сақталуы ретінде қолданылуы тиіс. Белгілі тұлғалардың құқықтар мен бостандықтарға ие болуы келесілерді ол құқықтар мен бостандықтарды қамтамасыз етуге міндеттейді, соның нәтижесінде субьектілік факторлардың сипатына қарамастан кез келген тұлғаның қадір-қасиеті мен ар- ожданына қол сұғылудан қорғауды қамтамасыз етеді. Көрсетілген конституциялық нормалар Қазақстан Республикасының «Жедел іздестіру қызметі туралы» Заңында да дамуын тапқан, онда 14-бапта азаматтың жеке өміріне, қадір- қасиетіне, ар-ожданына қол сұғатын ақпараттар жариялануға жатпайды және 15-бапта ЖІҚ жүзеге асыру уақытында зорлық-зомбылық, шантаж, қорқытуға және өзге де заңға қайшы әрекеттерге тыйым салынатындығы көрсетілген. Конституцияда қолданатын терминдерді қысқаша қарастырайық. «Денсаулық» түсінігі физикалық және адамның жандүниелік денсаулығы болып көрсетіледі. Адамгершілік – бұл ұзақ уақыт ішінде құрылған адамзатқа ортақ қабылданған немесе өз қалауымен орындалып жатқан құндылықтар, талаптар, міндеттіліктер, нормалар жинағы. Адамгершіліктің басты категорияларына мораль түсінігі, ашық ерік, парыз, құрмет пен ілтипаты жатады [1, 206 б.]. Барлығына ортақ жеке өмірінің түсінігі – бұл адам өмір саласының аймағы болып жеке адамға қатысты және сол жол тек-қана сол адамдікі, сол үшін ортақ ережелер бойынша мемлекетпен қоғамның қадағалауын қажет етпейді және конституция мен заңдармен қылмыстық құқық нормаларымен қорғалады. Е.Е. Каймульдинов өз зеттеулерінде адамның бас бостандығы мен құқығын сақтау сұрағына келгенде барлығы бір теріс айналады және адамның бас бостандығы мен құқығын сақтау тек қана ІІО мен тұлғаларға қарсы ЖІШ өткізіліп жатқандарға айтады. Осыған орай «Жедел іздестіру қызметі туралы» РФ Федералдық заңының комментарийінің авторларымен келісе отырып, келесілерді конфиденциалдық тұрғыда құқық қорғау органдарына көмек көрсетіп жатқан азматтардың құқықтары мен бостандықтарын қорғау маныздығын көрсетіп кетті [7, 211 б.]. Сонымен, ҚР «Жедел іздестіру қызметі туралы» Занының 23-бабында мемлекет олардың құқықтарының қауіпсіздігіне кепілдік береді, мүлкіне, денсаулығына, өміріне шын мәнінде қауіп төнген жағдайда қорғау үшін арнайы шаралар ұйымдастырады. Бұндай азаматтар туралы ақпараттар мемлекеттік құпия болып табылады [8, 45 б.]. Азаматтарға құқықтар мен бостандықтар беріп, кез келген мемлекет оларды қолдануда шектеулер қояды, өйткені олар шексіз бола алмайды. Құқықтың басты қағидасы – бір адамның еркіндігі басқа адамның еркіндігі басталған жерде аяқталады. Қазақстан Республикасы Конституциясының 39-бабының 1-тармағында көрсетілгендей: «Адам мен азаматтың құқығы мен бостандығы тек қана заң аясында халықтың денсаулығы мен адамгершілігін, қоғамдық тәртіпті, конституцияны қорғау мақсатында шектеуі мүмкін». Конституцияның 13-бабының 2-тармағында көрсетілгендей, «Әр адам өзінің құқығы мен бостандығын сот аясында қорғауға құқығы бар» аталған жағдайға қарсы келмейді. Құқықтық мемлекетте мемлекеттік билік пен тұлғаның құқығы мен бостандығы саласындағы мәселелер тек қана заң аясында шешілуі қажет. Қорғау мақсатында жасалған құндылықтар тізімінде құқық пен бостандықтарды шектеуге әкеліп соғатын жағдайлар ары қарай созылуы мүмкін емес, себебі кешенді болып табылады. Заң шығарушы Конституцияның 39-бабының 2-тармағына сәйкестендіріп құқығы мен бостандығына қатысты 10, 11, 13-15-б.б., 16-б. 1-т., 17, 19, 22-б.б., 26-б. 2-т. баптарда көрсетіп ешқандай жағдайда шектеуге жатпайтын тізімін құрады. 346 дегеніміз адамдардың, тұлғалар мен мемлекеттің ара қатынасын белгілейтін қарым – қатынасты регламенттеу. Конституциялық-құқықтық нормалар адам мен азаматтың құқықтық статусы негізінің қағидаларын шегендейді, ол дегеніміз Қазақстан немесе Қазақстанда жүрген шет ел азаматтарының, азаматтығы жоқ тұлғалардың негізгі құқықтарын, жеке бас бостандығын, міндеттерін белгілейді [2, 19 б.]. Жедел іздестіру шараларын жүргізу азаматтардың жеке өміріне, олардың құқықтары мен қызығушылық ортасына және мекемелер мен кәсіпорындардың қызметіне күшпен кірумен тікелей байланысты. Бұндай күшпен кіру әр нақты жағдайда тек керекті ғана емес, сонымен қатар құқықты болуы керек. «Жедел іздестіру қызметі» туралы Қазақстан Республикасы Заңының 10-бабында көрсетілген негіздерге сәйкес жедел іздестіру шаралары өткізілуі мүмкін. 10-баптың 3-тармағында: «Заңда көрсетілген негіздер жеткілікті болып оған толықтырулар мен өзгертулерді тек қана Заңмен енгізіледі» делінген [4]. Біздің ойымызша, бұл негіздер өзімен тек қана заңдылық фактісін «Жедел іздестіру уәкілеттігін мақсатты және мәнді етіп жүзеге асыруды қозғайды» (лауазымды тұлғаларының, органдардың шарасы, шешімі, жедел іздестіру заңнамасына сәйкес жедел іздестіру ісін орындау) деп көрсетеді [5, 51 б.]. Конституцияның 2-бөлімінің құқықтық нормалары «Жедел іздестіру қызметі» туралы Қазақстан Республикасының Заңының 5-бабында «Жедел іздестіру қызметін атқару кезінде тұлғаның құқықтары мен бостандықтарын сақтау» өзінің жеке құқықтық нормаларды енгізу жолымен көрінісін тапты. Көрсетілген бапта ЖІҚ ортасына тартылған азаматтартың құқықтары мен бостандықтарын сақтау кепілдіктері және қорғау механизмі бекітілген. ЖІҚ көбінесе жария емес түрде өткізетінін есепке алу керек. Прокурорлық қадағалау мен ведомствалық бақылаудан анықталған жағдайда жабықтығы бұл қызметтің жағымсыз жақтарын көрсету тәуекелін көтереді және ол «Адамның құқықтары мен бостандықтарының бұзылуына әкеліп соғуы мүмкін». Сондықтан жедел іздестіру амалдарын қолдану өте абай болуды қажет етеді. Бұл қызмет заңмен қатал түрде регламенттелуі тиіс [6, 5 б.]. Тұлғаның құқығы мен бостандығының сақталуына көмектесетін институттың дамуы негізінен мемлекеттің арнайы қызметтері тарапынан озбырлықты шектеу мақсатында дамыды және олар, мемлекеттің басында тұрған бір топ адамдардың қызығушылықтары үшін әрекет етті. Құқық пен бостандықтың берілуі өмірде сөзсіз іске асырылуы деген емес. Тәжірибеде құқық қорғау органдарының аппараттарының қызметкерлерімен бұл заңдардың бұзылу фактілері орын алады. Біздің ойымызша, дәл осы жағдайлар үшін Конституцияда көрсетілген норма бойынша өзінің құқығы мен бостандығын қорғау құқығы берілген (13-б. 2-т.). Берілген Конституциялық норма жедел іздестіру туралы Заңының 5-б. 3-т. көрсетілген және ол жедел аппараттары қызметкерлерінің іс-әрекеттерін 3 инстанцияға шағымдануға мүмкіндігі бар прокуратура немесе сот. Азамат оның құқығы мен бостандығын бұзған іс-әрекетке қай инстанцияға шағымдануын өзі біледі. Конституцияның бұзылмайтын постулатының бірі болып бұл барлығының заң алдында теңдігі болып ол әлеуметтік, лауазымы мен мүлкіне, жынысы мен нәсілдік сипаты, ұлты, қай тілде сөйлейтіндігі, діні, түсінігі, тұратын мекенжайы немесе кез келген басқа жағдайға қарамайды. Бұл конституциялық ереженің ЖІҚ жүзеге асырудағы мәні құқық пен бостандықты толық қамтамасыз етуі, кез келген тұлғаға жауапкершілік бекіту болып табылады. Заң алдында барлығының теңдігінің қарапайым түсінігі заңда тұлғаның құқықтары мен бостандықтарының жүзеге асуына нақты шарттар мен жағдайлар көрсетілген. Заң алдында азаматтардың теңдігінің бары мен әрекеттілігі туралы, тек қана азаматтардың құқықтары мен бостандықтары және міндеттері заңмен көзделген негізде тең қолданылған және бірқатар жағдайларда адамдармен бірдей қарым-қатынас жасауға кепілдік берген жағдайда ғана айтуға болады. Сонымен қоса, Азаматтық және саяси құқықтар туралы халықаралық пактісінің 26- бабындағы «Заң алдында барлық адамдар тең және кез келген жағдайда заңдық көмек алуға құқығы бар» деген ереже негіз бола алады. Заңдардың барлығы дәл позитивтік құқықта қөрсетілген түрінде берілуі құқықтар мен міндеттердің беріктігіне кепілдік береді. Берілген конституциялық норма Қазақстан Республикасының «Жедел іздестіру қызметі туралы» Заңының 12-бабының 1-тармақшасында жүзеге асырылуда. Онда:«Азаматтығына, жынысына, ұлтына, мекенжайына, әлеуметтік, лауазымдық және мүліктік жағдайына, қоғамдық бірлестіктерге, діни сеніміне және саяси көзқарастарына қарамастан азаматтарға қатысты Қазақстан Республикасы территориясында жедел іздестіру шараларын өткізуге кедергі бола алмайды, егер ол заңда өзгеше көзделмесе. Республика Конституциясында негізгі құқықтар мен бостандықтардың арасында «Адамның А.Б. исин 348 ЖІҚ-нің құқықтық негізін құруда әділ соттылықтың қағидаларын мықтылауын қамтамасыз ететін Конституцияның нормалары ықпалын тигізеді. Заңсыз әдіспен алынған мәліметтер заңды күші жойылған болып табылады (77-б. 9-т.). ЖІҚ жетілдіретін қызметкерлердің объектілігі конституциялық нормада көрсетілгендей, қоғамдық немесе саяси партияларды ұйымдастырып, қатысуына тыйым салынады (23-б. 2-т.). Әділ сот – бұл қаралып жатқан дауға шын құқықтық шешімін шығару болып табылады. Бұл арнайы процессуалдық әдістерді қолдану барысында сот отырысында адамның құқығын сақталуын қаматамасыз етуге кепіл болады және қаралып жатқан істе орын алған жағдайдың шын мәнін ашу үшін қажет (285-б. 15-т.). Талдау нәтижесі бойынша бірқатар конституциялық нормалардың заңдылық күші және ЖІҚ жүргізу процесіне тікелей қатысы бар жағдайлар белгілі түрде маңызды болып табылады. Басқалары өзінде «консультативтік сипатта» болады, сонымен қатар олар ЖІҚ құқықтық негізіне қатысты тең жағдайда болады, бірақ оның барлығы ерекше мінезін көрсетіп тұрады. Барлық қарастырылған конституциялық жағдайлардың және де Конституциямен реттелген азамат пен адамның құқықтық мәртебесінің негізгі бөлімі көрсететін мәліметтердің әрқайсысы үлкен саяси және заңдылық мағынасына ие. Конституциялық нормалар тек құқық пен бостандықты ғана қамтамасыз етіп қоймай, соның ішінде конституциялық бастамалардың анықталған шектеулерін көздейді. Конституциялық норманы іске асыру, ЖІҚ құқықтық негізінің басты құрылымының бірі болып ары қарай осыған сәйкес НҚА-да бекітіліп, ол ЖІҚ-не қатысты құқықтық реттеу және органдардың қызметін ұйымдастырады. Осыған орай, біздің көзқарасымыз бойынша, Конституцияның құқықтық нормалары және ЖІҚ-ін жүргізу процесінде қалыптасатын қоғамдық қарым-қатынастар егжей-тегжей реттелмейді. ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 1. Конституция Республики Казахстан: Комментарий / под ред. Г. Сапаргалиева. - Алматы: Жеті Жарғы, 1998. – 430 с. 2. Сагиндыкова А.Н. Конституционное право Республики Казахстан: курс лекций. – Алматы: Білім, 1999. – 336 с. 3. Амандыкова С.К. Конституционное право Республики Казахстан: учебное пособие для юридических факультетов. – Караганда, РИО «Болашак-Баспа», 1998. – 212 с. 4. Об оперативно-розыскной деятельности: Закон Республики Казахстан от 15.09.1994 г. №154-XIII. 5. Паташков С.В. Борьба с противоправной деятельностью осужденных отрицательной направленности в исправительных учреждениях: дис. ... канд. юрид. наук. – Алматы: Академия МВД РК, 2000. – 180 с. 6. Корневский Ю.В., Токарева М.Е. Использование результатов оперативно-розыскной деятельности в доказывании по уголовным делам: методическое пособие. - М.: ООО Издательство «Юрлитинформ», 2000. – 132 с. 7. Комментарий Федерального Закона РФ «Об оперативно-розыскной деятельности». – М.: Печатный двор. – С. 211. 8. Каймульдинов Е.Е. Принципы оперативно-розыскной деятельности (по материалам Республики Казахстан): дис. ... канд. юрид. наук. – М.: НИИ ФСИН, 2005. – С. 45 – 214 с. ТҮЙІН Мақалада жедел іздестіру қызметін жүзеге асыру барысында адам мен азаматтың құқықтары мен бостандықтарын қорғаудың конституциялық негіздерінің кейбір аспектілері қарастырылған. РЕЗЮМЕ В статье рассматриваются отдельные аспекты конституционных основ защиты прав и свобод человека и гражданина при осуществлении оперативно-розыскной деятельности. RESUME The article considers some aspects of the constitutional basis protection of human rights and freedoms by investigative activity. А.Б. исин |