Қазақстан Республикасының

180
УДК 005.591.6:620.9
А.А. ПАСТЕРНАк. 
Университет международного бизнеса,
докторант PhD
ИННОВАцИОННАя  ДЕяТЕЛьНОСТь  ПО  СНИЖЕНИЮ  ПОТЕРь 
эЛЕкТРОэНЕРГИИ  В  эЛЕкТРИчЕСкИХ  СЕТяХ 
В данной статье рассматривается использование сверхпроводников для снижения потерь при транспор-
тировке электроэнергии в электрических сетях. В частности, рассматриваются преимущества и недостатки
внедрения  инновационной  технологии,  позволяющей  значительно  снизить  потери  и  оказать  значительное
влияние на работу всей энергосистемы в целом. Оценивается экономическая выгода от использования сверх-
проводников по сравнению с применением традиционных линий электропередач. В статье уделяется вни-
мание тому, что использование сверхпроводников имеет продолжительный срок окупаемости. Это связано
с тем, что в настоящее время технологии сверхпроводимости находятся на стадии разработки для исполь-
зования их в производственных масштабах. Сектор электроэнергетики является инертным. Модернизация
и внедрение инноваций требуют существенных инвестиций и совместимости внедряемых технологий с уже
существующими объектами. В статье учитывается фактор инертности сектора электроэнергетики и приво-
дится обоснование необходимости внедрения инноваций с продолжительным периодом окупаемости. Также
в статье рассматривается работа, направленная на снижение технологических потерь и более эффективное
функционирование энергосистемы в целом. В статье представлен коэффициент потерь электроэнергии в та-
ких странах, как Япония, Франция, Соединенные Штаты Америки и Соединенное Королевство Великобри-
тании и Северной Ирландии. Отмечается, что страной с самыми малыми потерями в сетях является Южная
Корея. В конце статьи на основе полученных результатов делается вывод о целесообразности и перспективах
внедрения инновационной технологии – сверхпроводящих линий.
Ключевые  слова:  инновации,  электроэнергетика,  электрические  сети,  экономика,  энерго сбережение,
снижение потерь.
Развиваясь,  человечество  постоянно  совершенствовало  и  приспосабливало  свои  орудия
труда и производства. Со временем технологии преобразовывались, открывая новые пути дос-
тижения поставленных задач и целей. В настоящее время, находясь на начальном этапе третьей
индустриальной  революции,  для  поддержания  экономической  устойчивости  необходимо  ак-
тивно заниматься развитием и внедрением новых технологий и инноваций. При этом важным
аспектом в развитии инноваций является то, что они должны быть своевременными и макси-
мально гармонизированными с той отраслью, где ожидается их внедрение.
Должное внимание необходимо уделять внедрению инноваций в секторе электроэнергети-
ки, так как эта отрасль является основополагающей для развития экономики в целом. И одним
из важных вопросов для рассмотрения является потеря электроэнергии при транспортировке.
При транспортировке электроэнергии в линиях электропередач происходят потери энер-
гии.  Согласно  «Отчету  о  деятельности  в  области  устойчивого  развития»  компании  KEGOC
«энергопотребление компании складывается из двух составляю щих: технологического расхо-
да электроэнергии (потерь) на передачу, составляющего основную долю энергопотребления, и
потребления на хозяйственные нужды. Наибольший эффект с точки зрения энергосбережения
дают мероприятия по снижению технологического расхода электрической энергии на переда-
чу по электрическим сетям. При этом необходимо иметь в виду, что технологические потери
электроэнергии – это потери электроэнергии, обусловленные физиче скими процессами в про-
водах и электрооборудовании, происходящими при передаче электроэнергии по электрическим
сетям. Соответ ственно, основной целью планирования и внедрения мероприятий по снижению
потерь электроэнергии в электрических сетях является доведение фактического значения тех-
нических потерь электроэнергии до их оптимального уровня» [1].
В таблице 1 приводятся данные о потерях в электрических сетях Казахстана за пятилетний
период – с 2008 по 2012 гг.

181
Таблица 1 – Электробаланс [2]
Показатели
2008 г.
2009 г.
2010 г.
2011 г.
2012 г.
Потреблено
электроэнергии –
всего, млн кВт. ч
73 498,4
71 585,2
76 560,8
81 684,5
82 990,1
Потери в сетях общего
пользования, млн кВт. ч
7 113,7
6 455,5
6 612,9
6 479,4
8 915,7
В процентах к общему
потреблению
9,7
9,0
8,6
7,9
10,7
В 2011 г. потери составили 6 479,4 млн кВт. ч., или 7,9% от общего потребления электро-
энергии. Для сравнения: в Южной Корее потери электроэнергии в 2011 г. составили 3,7% (ри-
сунок 1). Потери электроэнергии в этой стране являются самыми низкими во всем мире. При
этом важно отметить, что еще в 1997 г. потери в сетях Южной Кореи были на уровне 27%. Как
отмечается, все оборудование сетей: выключатели, трансформаторы, электросчетчики, изме-
рительные приборы, используемые сетевой компанией KEPCO (Korea Electric Power Corp), –
высокого  качества  [3].  Для  сравнения  на  рисунке  1  также  представлен  коэффициент  потерь
электроэнергии в таких странах, как Япония, Франция, Соединенные Штаты Америки и Со-
единенное Королевство Великобритании и Северной Ирландии.
Рисунок 1 – Коэффициент потерь, 2011 г. [2, 4]
Примечание – KEPKO – Korea Electric Power Corporation (Корейская электроэнергетическая корпора ция),
Japan – Япония, France – Франция, USA – Соединенные Штаты Америки, U.K – Соединенное Королевство
Великобритании и Северной Ирландии, KZ – Казахстан.
Низкие показатели потерь в электрических сетях Южной Кореи объясняются целым комп-
лексом предпринимаемых для этого мер. В частности, в стране эффективно внедряется система
«умных сетей», включающая в себя несколько основных направлений: «умная единая энерго-
система», «умное потребление», «умный транспорт», «умные возобновляемые источники энер-
гии» и «умное обслуживание» [5].
Для сравнения: в Казахстане также ведется работа, направленная на снижение техноло-
гических потерь и более эффективного функционирования энергосистемы в целом. На под-
станциях устанавливается современное энергоэффективное оборудование – трансформаторы,
выключатели и разъединители. В линиях электропередач осуществляется замена устаревше-
го оборудования на современные образцы – провода и изоляторы. В области диспетчерского
управления происходит внедрение новых систем управления SCADA. Результатом этих меро-
приятий является снижение расходов энергии на собственные нужды и потерь энергии в обо-
рудовании на станциях и подстанциях; снижение технологического расхода энергии в линиях
электропередач; совершенствование диспетчерского управления за счет оптимизации режимов
работы сети с оптимизацией загрузки электростанций в системе и минимизацией потерь энер-
гии в сети [6].
Потери в оборудовании и сетях обусловлены сопротивлением материалов, из которых они
сделаны. Поэтому, чтобы достичь максимально эффективных показателей от реализации вы-
3,7
4,8
6,9
7,4
7,8
7,9
0
2
4
6
8
10
Ke
PC
O
jap
an
Fr
anc
e
us
A
uK
Kz
Страна
К
оэ
фф
ицие
нт
по
те
рь
, %

182
шеперечисленных  мероприятий,  нужно  использовать  материалы  с  наименьшим  сопротивле-
нием – сверхпроводники. По определению, сопротивление сверхпроводников равняется нулю.
Такие материалы  уже  разработаны,  но, к сожалению,  пока еще не используются в крупных
промышленных масштабах. Это связано с тем, что сверхпроводники сохраняют свои характе-
ристики при очень низкой температуре. Поэтому, например, для строительства протяженных
сверхпроводящих линий электропередач появляется необходимость в установке холодильных
установок для поддержания необходимой температуры. Как правило, это влечет дополнитель-
ные расходы на строительство и эксплуатацию энергетических объектов.
Нужно отметить, что с момента открытия сверхпроводимых материалов их свойства посто-
янно совершенствовались. В наши дни ученые продолжают исследовать их свойства и харак-
теристики. Ожидается, что в скором времени будет разработан сверхпроводник, эксплуатация
которого будет целесообразна и коммерчески выгодна по сравнению с существующими техно-
логиями передачи электроэнергии.
Уже сегодня начинается постепенное внедрение технологии, это подтверждается тем, что
корейская компания LS Cable приобрела три миллиона метров сверхпроводящего кабеля у аме-
риканской компании American Superconductor. По мнению управляющего директора по корпо-
ративным коммуникациям компании American Superconductor, «рынок Кореи является одним
из наиболее прогрессивных в мире по внедрению системы «умных сетей». Корея стремится
быть первой страной, которая полностью перейдет от традиционной энергетической системы
к системе «умных сетей» [7].
В настоящее время существующие технологические потери компенсируются за счет ко-
нечных потребителей и составляют 25–30% [8]. «Немаловажным фактором увеличения нор-
мативных потерь в РК явилась приватизация региональных энергокомпаний, что повлекло за
собой  необходимость  более  тщательного  анализа  и  поиска  эффективных  путей  повышения
доход ности компаний. В нормативы потерь стали включаться дополнительные составляющие
потерь, обусловленные погрешностью приборов учета, потери от токов утечки по изоляторам,
потери в соединительных проводах и ошиновках подстанций и потери в приборах учета. Регио-
нальные электросетевые компании (РЭКи) не заинтересованы в снижении нормативных по-
терь, так как они включаются в расходную часть баланса при формировании тарифа на пере-
дачу электроэнергии» [9].
Итак, используя сверхпроводники, мы получаем уменьшение потерь в сетях. Этот факт,
по логике вещей, должен привести к снижению тарифа на электроэнергию. Однако то, за счет
чего  будет  происходить  снижение  потерь  в  сетях  –  использование  сверхпроводников,  также
требует дополнительных вложений, что приведет к увеличению тарифа за счет увеличения се-
бестоимости производства и передачи электроэнергии. В первое время, возможно, конечный
результат, то есть тариф за электроэнергию, будет выше тарифа до внедрения инновационных
технологий. Но в какой-то момент времени, а именно в то время, когда инвестиции в новые тех-
нологии полностью себя окупят, тариф за электроэнергию станет более выгодным, нежели он
был до внедрения сверхпроводников. Это также объясняется и тем фактом, что в нашей стране
постоянно растет объем потребления электроэнергии и, как результат, объем ее выработки так-
же увеличивается. При стареющих сетях потери в них постоянно повышаются, что неизбежно
приводит к увеличению тарифа. То есть суть расчета экономической выгоды внедрения сверх-
проводников в объекты энергетики заключается во времени их окупаемости, которое также во
многом зависит от степени научной разработанности материалов. Чем совершеннее материал,
чем более адаптированным он становится к окружающей среде, тем меньше ожидаются расхо-
ды на его внедрение и дальнейшую эксплуатацию и, как результат, меньший срок окупаемости.
В виде модели это может быть представлено следующим образом: предположим, что E –
расходы на внедрение сверхпроводников, T – срок окупаемости, D – степень разработанности
сверхпроводящих  материалов,  тогда  E  будет  являться  зависимой  величиной  от  D  и  в  то  же
время T является функцией D. Получается, что основным показателем при внедрении сверх-
проводников будет являться степень их разработанности и приспособленности для работы в
энергосистеме. Что же касается тарифов на электроэнергию, то предположим, что
P – тариф до внедрения оборудования на основе сверхпроводников, P’ – тариф после внед-
рения оборудования на основе сверхпроводников. Также предположим, что срок окупаемости

183
проекта – 10 лет, то есть Т равняется 10, тогда P’ будет превышать P, при Т принимающего зна-
чения от 0 до 10 лет и затем P будет превышать P’ при Т больше 10 лет.
Снижение потерь в сетях зависит от комплекса мер в области инвестиций и внедрения новых
технологий. Использование сверхпроводимых материалов в значительной мере могло бы по-
способствовать достижению поставленной цели. В силу особенностей строения сверхпровод-
ников, способов их эксплуатации и мест производства существуют потенциальные трудности
их использования.
Использование сверхпроводников идет в соответствии с концепцией зеленой экономики,
так как это снижает потери и, соответственно, уменьшает объем производства электроэнергии,
предполагая одинаковый объем потребления. Большая часть электричества в Казахстане вы-
рабатывается при помощи тепловых электростанций, работающих на угле. Снижение объемов
производства  приведет  к  снижению  выбросов  углекислого  газа,  получаемого  при  сжигании
угля. Однако, помимо экологической выгоды, необходимо учитывать и экономическую целесо-
образность проекта. В первое время после внедрения сверхпроводников возможно суммарное
повышение тарифов на электроэнергию, но в долгосрочной перспективе тарифы будут более
экономически выгодными и в целом энергосистема Казахстана будет более эффективна.
CПИСОК ЛИТЕРАТУРы
1  Отчет о деятельности в области устойчивого развития. – KEGOC, 2011. – С. 62.
2  Промышленность Казахстана и его регионов: статистический сборник. – Астана, 2013. – С. 53.
3  http://forca.ru/new/novosti/poteri-v-raspredelitelnyh-setyah-yuzhnoy-korei-samye-nizkie-v-mire.html.
4  http://cyber.kepco.co.kr/kepco/EN/B/htmlView/ENBDHP001.do?menuCd=EN020401.
5  http://www.smartgrid.or.kr/10eng4-1.php.
6  Катышев  С.  Инвестиционные  проекты  в  электрических  сетях.  –  Казахстанская  компания  по
управлению электрическими сетями (АО «KEGOC»).
7  http://www.greentechmedia.com/articles/read/american-superconductor-sells-millions-of-meters-of-
wire-to-lc-cable.
8  Варламов А. Телеканал Россия–24 / Наука 2.0 – «Сверхпроводники».
9  Тохтибакиев  К.К.,  Саухимов  А.А.  Реализация  инвестицонных  программ  по  снижению  потерь
электроэнергии в региональных энергокомпаниях // Вестник ПГУ. – 2011. – № 1.
CPISOK LITERATURy
1  Otchet o dejatel’nosti v oblasti ustojchivogo razvitija. – KEGOC, 2011. – S. 62.
2  Promyshlennost’ Kazahstana i ego regionov: statisticheskij sbornik. – Astana, 2013. – S. 53.
3  http://forca.ru/new/novosti/poteri-v-raspredelitelnyh-setyah-yuzhnoy-korei-samye-nizkie-v-mire.html.
4  http://cyber.kepco.co.kr/kepco/EN/B/htmlView/ENBDHP001.do?menuCd=EN020401.
5  http://www.smartgrid.or.kr/10eng4-1.php.
6  Katyshev S. Investicionnye proekty v jelektricheskih setjah. – Kazahstanskaja kompanija po uprav le niju
jelektricheskimi setjami (AO «KEGOC»).
7  http://www.greentechmedia.com/articles/read/american-superconductor-sells-millions-of-meters-of-
wire-to-lc-cable.
8  Varlamov A. Telekanal Rossija–24 / Nauka 2.0 – «Sverhprovodniki».
9  Tohtibakiev K.K., Sauhimov A.A. Realizacija investiconnyh programm po snizheniju poter’ jelektro-
jenergii v regional’nyh jenergokompanijah // Vestnik PGU. – 2011. – № 1.
Түйін
Аталған мақалада электр торабындағы электр қуатын тасымалдау барысындағы ысырапты азайту мақ-
сатында асқын өткізгіштерді қолдану қарастырылады. Соның ішінде жалпы энергожүйенің жүмысына елеулі
ықпал  ететін  және  шығындары  айтарлықтай  төмендетуге  мүмкіндік  беретін  инновациялық  технологияны
ен гізудің артықшылықтары мен кемшіліктері айқындалады. Дәстүрлі кабель желісін қолданумен салыстыра
отырып, асқын өткізгіштерді қолданудың экономикалық пайдасы бағаланады. Мақалада асқын өткізгіштер-
дің қолданылуының өтелу мерзімі созылмалы уақытқа ие екендігіне баса назар аударады. Бұл қазіргі таңда
асқын  өткізгіштік  технологиялардың  өндірістік  ауқымда  пайдалану  үшін  өңдеу  сатысында  орналасуымен

184
байланысты. Электр энергетика секторы инерциялы болып табылады. Инновацияларды жетілдіру және енгізу
едәуір  инвестицияны  және  енгізетін  технологияның  ертеден  келе  жатқан  объъектілермен  үйлесімділігін
қажет  етеді.  Мақалада  электр  энергетика  секторының  енжарлық  факторы  ескеріледі  және  созылмалы
өтеу  мерзімі  бар  инновацияны  енгізудің  негіздемесі  келтіріледі.  Сонымен  қатар  мақалада  технологиялық
ысырапты азайтуға және жалпы энергожүйенің тиімдірек қызмет етуіне бағытталған жұмыс қарастырылады.
Мақалада  Жапония,  Франция,  Америка  Құрама  Штаттары  және  Ұлыбритания  мен  Солтүстік  Ирландия
Біріккен Патшалығы сияқты елдердің электр энергиясы ысырабының коэффициенті көрсетіледі. Оңтүстік
Корея  желілерінде  ысырабы  ең  аз  ел  болып  табылатындығы  айқындалады.  Мақаланың  аяғында,  алынған
нәтижелердің  негізінде,  инновациялық  асқын  өткізгіш  желілерін  ендірудің  пайдалылығы  мен  келешегі
туралы қорытынды шығарылады.
Resume
The present article considers the usage of superconductors for reducing transmission losses in power lines. In
particular, we consider advantages and disadvantages of innovative technologies implementation which allow to
significantly diminish losses that influence the energy system as a whole. Economic benefits from using superconductors
in comparison to traditional power lines are evaluated. At the end of the article on the basis of the results achieved
we give a conclusion about the expediency and perspectives of the new technology implementation. In particular, we
consider the fact that the superconductivity technologies take a long period of time to become profitable. The reason
is that the technology is under development for large scale production. The sector of power energy is considered to
be a slow moving one. The implementation of new technologies requires huge investments and ability of the existing
infrastructure to accept it. In the article we have taken into account the slow moving feature of the sector as a whole.
We suggested the justification of new technologies implementation in long run. In addition, we have considered the
jobs intended to reduce the level of technological losses and more efficient functioning of the whole power energy
sector.In the article we also have considered the rates of losses in power lines for such countries as South Korea,
Japan, France, the USA, and the UK. It is stated that the country with lowest rate of losses is South Korea. Finally, we
have made a conclusion about the effectiveness of implementation of new technologies – superconductors.

185
УДК 005
яСЫН М.Д.
«Тұран» университетінің
PhD докторанты
ҚАЗАҚСТАН  РЕСПУБЛИкАСЫНДА  эЛЕкТР  эНЕРГЕТИкАСЫНА 
ИНВЕСТИцИяЛАРДЫ  ТАРТУ  МӘСЕЛЕЛЕРІ 
Электроэнергетикалық сала экономиканың базалы саласының бірі бола отыра, кез келген мемлекеттің
әлеметтік,  экономикалық  және  саясат  ортасында  маңызды  рөл  атқарады.  Алдыңғы  он  жылда  әлемдік
электроэнергетика саласында маңызды құрылымдық және технологиялық өзгерістер болады, ол энергияны
жаңғырту  көздері  мен  энергияны  сақтаудың  тиімді  саясатының  технологиясының  дамуына  теңдессіз
инвестициялармен  қосақталатын  болады.  Қазақстандық  электроэнергетика  кешенінің  тұрақты  дамуы
мен  қуаттылықтың  тұрақты  өсуін  қамтамасыз  ету  республиканың  маңызды  міндеттерінің  бірі  болып  та-
былады. Осыдан тұрғындардың ішкі тұтынуы секілді, бизнестің де тиімді түрде қанағаттануы да, сондай-
ақ,  ел  экономикасының  ары  қарай  тұрақты  прогресінің  болуы  мен  электроэнергетиканы  экспорттау  үшін
мүмкіндіктердің  кеңеюі  де  тәуелді  болады.  Қазақстанда  жыл  сайын  электроэнергияны  тұтыну  мөлшері
артады.  Осыған  орай  электроэнергия  тапшылығы  мен  барлық  электроэнергетика  жүйесінің  қуаттылығы
пайда болады, әсіресе еліміздің оңтүстігінде. Осы мәселені шешудің кепілі ретінде тұрақты технологиялық
модернизация мен электроэнергетикалық жүйенің жетілдірілуі қатысады. Сондықтан да жаңа іздестірілетін
қуаттылықтарды енгізу мәселесі қазіргі таңда маңызды. Сондықтан да жасыл «экономиканы» дамыту қажет
деп ойлаймын. Жасыл экономика – соңғы екі он жылдықта қалыптасқан табиғи ортаның тәуелді компонен-
ті  болып  табылатын  экономика,  соның  шегінде  ғана  бар  және  соның  бөлігі  болып  табылатын  экономика
ғылымындағы бағыт.
Тірек сөздер: электроэнергетика, электр қуаты, электроэнергетикалық секторлар, инвестициялар, гене-
рация, қуаттылық, мвт, электр станциялары, газ конденсаты.
Электр энергетикасы – энергетиканың басты құрастырушысы, оның басты міндеті – электр
энергиясының  тұтынушыларын  электрлік  энергиямен  жабдықтау  үшін  электр  энергиясын
тиімді жолмен өндіру, тарату және үлестіру. Бұл сала кез келген елдің әлеуметтік және эконо-
номикалық дамуының маңызды бөлігі, себебі электр энергиясының энергияның басқа тасымал-
даушыларынан көрі бірқатар ерекшеліктері бар: үлкен қашықтыққа таратудың, тұтынушылар
арасында үлестірудің және энергияның басқа түрлеріне (механикалық, жылулық, химиялық,
жарықтық  және  басқа  да…)  түрлендірудің  салыстырмалы  жеңілдігі.  Электрлік  энергияның
маңызды өзгешілігі – оны бір уақытта өндіріп, сол уақытта тұтынуға болатындығында.
Халық шаруашылығының экономикалық дамуындағы маңызды компоненттердің бірі эко-
логоиялық  қауіпсіздікпен  ерекшеленуі  тиіс  электроэнергетикалық  кешеннің  жұмыс  жасау
перспективалары  мен  жағдайы  болып  табылады.  Нарықтық  экономикаға  көшу  жылдарында
Қазақстанның экономикалық потенциалының төмендеуі электроэнергетикалық саланың жағ-
дайының нашарлауымен байланысты болды.
Қазақстанның энергетика жүйесi – электр энергиясы мен қуатын өндiру және электрмен
жабдықтау жүйесi; ұлттық экономиканың өндiрiстiк және әлеум. инфрақұрылымындағы ма-
ңызды сала әрi өнеркәсiптiң басқа салаларын дамытудың басты базасы.
1990 ж. КСРО экономикасының құлдырауы қарсаңында республика электр станциялары-
ның қуаты 18 млн кВт-тан асты, ал Қазақстанның жалпы электр энергиясын тұтынуы 104,8 млрд
кВт/сағатты құрады, оның 87,4 кВт/сағаты меншiктi электр станцияларында өндiрiлдi. 1990 ж.
республикада 131,5 млн т көмiр, 25,5 млн т мұнай мен газ конденсаты және 6,8 млрд м
3 
газ
өндiрiлдi. Өндiрiлген көмiр мен мұнайдың едәуiр бөлiгi республикадан тысқары шығарылды.
1990 ж. басқа елдерге 10 млн т кокстелетiн және 46,6 млн т энергетикалық көмiр (42,9%), 21 млн
т мұнай мен газ конденсаты (82,4%) шығарылды. Республиканың отын балансындағы газдың
үлесi 15% болды. 1990 ж. республиканың ұлттық табысындағы үлестi энергия сыйымд. 1 сомға
шаққанда  4,01  кг  болды,  мұның  өзi  өзге  одақтас  республикалармен  салыстырғанда  28%-ға
көп. Қ.э.ж. 1991 жылдан дағдарысты жағдайды бастан кешiрдi. Республиканың қолданыстағы
энергетикалық қуаты 1990 жылдың басында 17000 мВт-қа жуық болса, 1998 ж. ортасына қарай
бұл қуат 10000 мВт-қа дейiн қысқарды. 2000 жылдың қорытындысы бойынша электр қуатын
тұтыну  көрсеткiшi  8560  мВт-қа  дейiн  төмендедi.  Қазақстан  энергия  өндiрушi  қуаттардың

186
тапшылығы және артық электр қуаты бар аймақтардан оны жеткiзе алатын электр желiсiнiң
жоқтығы себептi оңтүстік және батыс аймақтар үшiн электр қуатын сырттан алды.
Нарықтық экономика жағдайында электр энергетикасы секторындағы табиғи монопо лияның
барлық  құрылымдары  уәкiлеттi  орган  (Энергетика  және  табиғи  ресурстар  мин.)  тарапынан
мемлекеттік бақылауға алынған. Электр қуатын тарату және бөлу жөнiндегi тарифтердi ҚР-
ның  Табиғи  монополияларды  реттеу  және  бәсекелестiктi  қорғау  жөнiндегi  агенттiгi  реттеп
отырады. 2000 ж. 1 сәуiрде Тарифтер жөнiндегi бөлiмшеаралық комиссия “КЕGOC” ААҚ-ның
аймақаралық деңгейдегi электр тораптары бойынша электр қуатын тарату жөнiндегi қызмет
көрсетуiне арналған тарифтi есептеудiң жаңа әдiстемесiн қолданысқа енгiздi [1].
Энергетикалық секторда инвестицияның өсу импульсы экономиканың басқа да салалары на
таратылады. Бұл терең қайта өңдеумен қатар отандық өндірушілер үшін қатаң бәсекелестік-
тің болуымен капиталды жинақтау процесстері салдарынан пайда болады.
Тиімді инвестициялық қызметтің шарттарының бірі ретінде қазақстандық заңдылық, нор-
мативтік-құқықтық базаның бар болуы қатысады. Сондықтан инвестициялық саясатты жүзеге
асыру  тәжірибесін  зерттеу,  реформалау  жағдайында  осы  процесстерді  жетілдірудің  кешенді
жүйесін  өңдеу  үшін  біздің  еліміз  бен  басқа  да  елдерде  электроэнергетиканы  қолдау  талап
етіледі.
Энергожүйенің  жұмыс  жасалуын  тиімділігін  арттыру  бойынша  ұйымдастырушылық  іс-
шаралар келесілерді қамтиды.
1.  Қазақстан Республикасының атқарушы үкімет органдары мен өзара басқару органдары,
энергетикалық  сала  кәсіпорындары  мен  энергоресурстарды  тұтынушылар  арасында  энерге-
тикалық секторды реттеу саласында мемлекеттік үкімет органдарымен өзара іс әрекеттері.
2.  Қазақстандағы барлық қалалар мен аудандардың электрлі, жылу-газбен қамтудың қыз-
мет ететін кестелерін жасау және олардың өзара жүзеге асырылуы. Сондай-ақ энергоресурстар
мен басқа да факторлардың құрылымын есепке ала отырып қалаларды энергиямен қамтудың
жаңа жоспарларын өңдеудің экономикалық механизмдері мен ұйымдастырушылық-құқықтық
механизмдері құрылуы қажет.
3.  Энергетикалық саланың инвестициялық тартымдылығын арттыру, инвестициялар тарту
үшін жағдайлар жасау.
4.  Электр мен жылу энергиясын беру кезінде шығындарды азайту. Шығындарды азайту
электрлі және жылу желілері үшін басты міндеттердің бірі болуы қажет.
5.  Электр энергиясы щығындарын энергожүйенің меншікті қажеттіліктеріне дейін азайту.
Бұл  мәселені  шешу  ұйымдастырушылық  және  техникалық  кәсіпорындар  кешенін  ендіру
негізінде жасалуы тиіс және т.б. [2].
2015  жылға  дейін  Қазақстан  Республикасында  электроэнергетикалық  кешенді  дамытуға
1,8  трлн  тен ге  қажет.  2015  жылға  дейін  электроэнергетика  саласын  дамыту  бойынша  рес-
публикада іс-шаралар жоспары жасалды. Бұл жоспардың жобасы бойынша нақты іс-шаралар
қарастырылған,  яғни  қаржыландыру  көздері  мен  көлемдерінің  объектісі  бойынша  аумақтық
электр  желілік  компаниялар  мен  Ұлттық  электрлі  желілер  объектілерін  құру  жұмыстары.
2015  жылға  дейін  осы  секторға  арналған  инвестицияның  жалпы  көлемі  525,8  млрд  теңгені
құрайды.  Шындығында  Алматыдағы  ТЭЦ–1,2  және  3  -ті  қайта  құру  мен  кеңейтуге  40,25
млрд, 81,5 млрд және 25 млрд теңге көлемінде қаражат қажет. Балхаштағы ТЭЦС құрылысына
1000  МВт  қуаттылығы  мен  өндірісті  ары  қарай  жетілдіру  үшін  162,5  млрд  теңге  көлемінде
қаржы керек. Кербұлақ электр желісінің құрылысына 185,2 млрд теңге көлемінде инвестиция
болжануда.
Перспективті баланс бойынша 2015 жылға қарай электр энергетикасын тұтыну мөлшері
сағатына  100,5  млрд  кВ-қа  жетпек.  Осыған  байланысты,  жылдық  қосымша  энергетика  қа-
жеттілігі шамамен 11,5 млрд кВт-ты құрайды. Энергетиканың мұндай көлемі экономиканың
7  пайыз  қарқындығымен  өсуін  қамтамасыз  ету  үшін  қажет  етіледі.  2010  жылы  Қазақстанда
өндірілген  электр  энергиясының  90,3  пайызын  жылу  электр  стансасы,  ал  қалған  бөлігін  су
электр стансасы береді.
Электр энергетикасы саласындағы мемлекеттік реттеу мынадай мақсаттарда жүзеге асы-
рылады:
 
Š
энергия  қуатын  тұтынушылардың  сұранысын  жоғары-деңгейде  қанағаттандыру  және
тұ тынушылардың  ішкі  нарықта  электр  мен  жылу  энергиясын  жеткізушілерді  таңдау  құқы-

187
ғына  кепілдік  беретін  бәсекелестік  жағдай  тудыру  жолымен  электр  және  жылу  энергиясы
қатысушыларының құқықтарын қорғау;
 
Š
Қазақстан Республикасы электр энергетикасы кешенінің сенімді де тұрақты жұмысын
қамтамасыз ету;
 
Š
еліміздің шаруашылық-экономикалық және әлеуметтік кешенінде тіршілікті қамтамасыз
етудің  маңызды  құралы  саналатын  Қазақстан  Республикасы  электр  энергетикасы  кешенін
басқарудың тұтастығы.
Қазақстан Республикасының электр энергетикасы мынадай секторлардан тұрады:
 
Š
электр энергиясын өндіру;
 
Š
электр энергиясын жеткізу;
 
Š
электр энергиясымен жабдықтау;
 
Š
электр энергиясын тұтыну;
 
Š
электр энергетикасы саласындағы өзге де қызмет.
Электр  энергиясын  өндіру  секторы:  Қазақстанда  электр  энергиясын  өндіруді  меншік
нысаны  әр  түрлі  63  электр  станциясы  жүзеге  асырады.  Қазақстан  электр  станцияларының
жалпы белгіленген қуаты 18 992,7 МВт-ты, мүмкіндігі – 14 558,0 МВт-ты құрайды [3].
Әлемдік электроэнергетика болашақта қаржыландыру саласында ауқымды міндетпен соқ-
тығысатын  энергетикалық  сектор  болып  табылады.  Электроэнергетикалық  сектор  капитал
сыйымды болып табылады, және оның инвестициялық тұтыну ауқымдылығы ірі болып келеді.
Халықаралық энергетикалық агенттіктің мәліметері бойынша алдыңғы үш онжылдықта және
энергиямен  жабдықтауды  қолдау  мен  кеңейтуде  бүкіл  әлем  бойынша  16  трлн  АҚШ  доллар
көлемінде инвестиция талап етіледі. Электроэнергияны өндіруге, оны беруге және бөлістіруге
осы  берілген  соммадан  60  пайыз  талап  етіледі.  Осындай  қаржы  ресурстарының  көлемін
жұмылдыру  қолайлы  макроэкономикалық  көрсеткіш  пен  құқықтық  базаны  талап  етеді,  ол
шынайы, айқын және тиімді болып табылады. 2030 жылға қарай Қазақстан Республикасында
электроэнергетиканы  дамыту  Бағдарламасына  сәйкес  үкіметпен  бекітілген  келесідей  осы
секторды дамытудың негізгі басымдықтары мен мақсаттары қарастырылған:
 
Š
еліміздің ұлттық қауіпсіздігі бөлігі ретінде энергетикалық тәуелсіздікке жету мен тұр-
ғындар мен экономиканы элеткроэнергиямен өзара қамтамасыз етуге жету;
 
Š
үшінші елдер мен энергетикалық нарықтарға олардың ұсынысы мүмкіндігімен электро-
энергияның бәсекеге қабілетті және экспортық ресурстарын құру;
 
Š
электроэнергия ағымдарымен диспетчерлік басқару жүйесі мен траснпорттық және бө -
лістірушілік электрожелілер өндірушілер үшін қол жетімді базада элеткроэнергиянының бә-
секеге  қабілетті  нарығын  дамыту.  Республиканың  электроэнергетикалық  секторы  эконо ми-
каның осы секторында жұмыс жасау мен даму тенденциясында дамиды [4].
Қазақстанда электроэнергетиканың проблемалық мәселелері мен оларды шешудің мүмкін
болатын жолдары қарастыру үшін Қазақстан экономикасын дамытудың жоғарғы қарқындары
жаңа шақыруларды анықтайды. Энергетикалық қуаттылықтың тапшылығы 2015 жылға қарай
жалпы ішкі өнімінің өсуінің стратегиялық міндетінің орындалмауына алып келуі мүмкін деген
қауіп  бар.  Қазақстанда  жалпы  ішкі  өнімнің  жыл  сайыеғы  өсімі  8–9  пайызды  құрайды  және
электрді тұтынудың орташа жылдық өсімі 5–6 пайызды құрайды. Қазақстанның оңтүстігі мен
батысында бұл пайыз едәуір жоғары 10–14 пайыз, орташа электрді тұтынудың өсу қарқындары
осындай. Қызмет ететін электростанциялардың жағдайын эксперттік бағалау мынаны көрсетеді,
электр энергияны өңдеудің көлемі қажетті іс-шараларды қабылдамайынша 72–74 млрд кВт-пен
ғана шектелетін болады.
Сондықтан  да  электр  энергиясын  өңдеуді  арттыру  бойынша  іс-шараларды  қабылдау
қажеттілігі әбден мүмкін. Бірінші кезекте әсіресе:
 
Š
Қазіргі уақытта 4000 мвт құрайтын қызмет ететін электр станцияларының қуаттылығын
вт, қызмет ететін қолдағы қуаттылық – 14410 мВт құратын арасындағы айырылысуды жою,
соммалық орнатылған қуаттылық 18560 мВт құрайды;
 
Š
Жаңа электростанциялар құрылысын кеңейту жолымен жаңа қуаттылықтарды енгізу, уа-
қыт ша  рамкаларды  есепке  алумен  авариялық  энегоблоктарды  орналастыру  үшін  жүйелі  ре-

188
зервтерді  қамтамасыз  ету  мақсатында  электростанциялардың  орнатылған  қуаттылық  сом ма-
сынан 12 пайыздан 20 пайызға дейін гидроэлектростанциялар үлесін көтеру;
 
Š
Негізгі технологиялық құралдарда жөндеу жұмыстары мен мемлекет аралық стандарттар
талаптарын қызмет ететін электростанциялар арқылы орындау. Бұл алдыңғы 2 жылда қызмет
ететін электростанциялармен 80 млрд Квтч жылына 6000 сағат нормативтік мөлшерге дейін
жылу электрстанцияларының қуаттылығын пайдалану сағаты есебінен электроэнергияның өсуін
қамтамасыз етеді. Осымен тікелей элеткростанциялар модернизациясы бойынша аз шығында
шараларды жүзеге асыру қажет, бұл 2015 жылға дейін қызмет ететін ТЭС қуаттылығының өсуі
есебінен 90 млрд кВтч дейін электроэнергияны өңдеуге артыруға мүмкіндік береді.
Инвестицияладуың  басты  секторы  генерация  болып  табылады  және  акция  эмиссиясын
қосымша  жүргізу  де  қарастырылған.  2015  жылға  дейін  осы  бар  активтердің  модернизация-
сына 20 млрд доллар бағытталған, ал 28–44 млрд доллар жаңа қуаттарды енгізуге берілген.
Жаңа ин фрақұрылымдық активтер модернизациясы мен құрылысына инвестицияларды келесі
негізде жүзеге асыру қарастырылған: мемлекеттік бюджеттен – 44,5 пайыз, меншікті қаражат-
тар есе бінен – 34,6 пайыз, тартылған қаражаттар – 14 пайыз, қосымша акциялар эмиссиясы –
6,9 пайыз [5].
Менің ойымша болашақта электроэнергетиканы қарқынды түрде дамыту үшін осы салаға
ин вестициялардың тартылуын қадағалау керек, осы салаға байланысты қажетті инвестиция-
лық бағдарламалар қабылдап оны мемлекеттік деңгейде өңдеу қажет.
Сондай-ақ инвестициялдарды тарту барысында электроэнергиканы беру мен бөлістіру кө-
лемін де қарастырған жөн. Ұлттық электр желілерін дамыту үшін республикалық бюджеттен
қаржылай қаражаттар бөлістіру, сондай-ақ заем үшін мемлекетік кепілдіктер де ұсынған жөн
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1  Воднев  В.  Производство  электроэнергии  в  Казахстане  //  КЕGОС  ИА  «Новости  Казахстан».  –
2011. – 12 января.
2  kazenergy.com.
3  Квасов И.А. Исследования перспективного потребления электроэнергии в Республике Казахстан
и отдельных регионах / Депонировано в КазгосИНТИ. № 8621-Ка от 19.04.1999 г. – 48 с.
4  Жакупова М. Опыт реформирования электроэнергетики Казахстана // Казахстанская правда. –
2003.
5  Обзор рынка электроэнергии Казахстана. – М.: INFOMINE RESEARCH GROUP, 2012.
ӘDEBIETTER TІZІMІ
1  Vodnev V. Proizvodstvo jelektrojenergii v Kazahstane // KEGOS IA «Novosti Kazahstan». – 2011. – 12
janvarja.
2  kazenergy.com.
3  Kvasov  I.A.  Issledovanija  perspektivnogo  potreblenija  jelektrojenergii  v  Respublike  Kazahstan  i
otdel’nyh regionah / Deponirovano v KazgosINTI. № 8621-Ka ot 19.04.1999 g. – 48 s.
4  Zhakupova M. Opyt reformirovanija jelektrojenergetiki Kazahstana // Kazahstanskaja pravda. – 2003.
5  Obzor rynka jelektrojenergii Kazahstana. – M.: INFOMINE RESEARCH GROUP, 2012.

жүктеу/скачать 4,12 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: