Қазақстан тарихы бойынша түсіндірме жазба
Жартылай көшпелі және отырықшы мәдениеттердің өзара әсеріне талдау жасаңыз
жүктеу/скачать 1,1 Mb.
|
| 2. Жартылай көшпелі және отырықшы мәдениеттердің өзара әсеріне талдау жасаңыз.
Жартылай көшпелі мәдениет. Мал өсіру - адам баласының ең алғашқы айналысқан кәсіптерінің бір түрі. Алайда кәсіптің осы түрі бірден пайда болған жоқ. Қолға мал үйрету, археологиялық зерттеулерге қарағанда, тас ғасырының орта кезеңінде басталған. Ал жаңа тас ғасыры кезінде мал шаруашылығы қалыптасты. Бұдан кейінгі мал басын өсірудің едәуір дамыған уақыты – қола дәуірі. Егер бірінші кезеңде мал үй жанынан онша ұзаққа шығармай бағылса, ал екінші кезеңде жайылымда бағылған. Сөйтіп,жартылай көшпелі мал шаруашылығы қалыптасты.. Темір дәуірінде көшпелі және жартылай көшпелі мал шаруашылығы өріс алады. Әсіресе, біздің жеріміз жартылай көшпелі мал шаруашылығымен айналысуға ыңғайлы.Тұрақты қыстау, күзеу, көктеу, жайлаудың болуы жартылай көшпелілікті көрсетеді. Тұрақты қыстаулар керуен жолдарына жақын орналасса немесе жол бойында тұрса, ондай қыстаулар қыстаққа не қалаға айналып отырған. Сөйтіп орта ғасырдың басында қалалық өмір қалыптаса бастаған. Қалалар мен жартылай көшпелілердің арасында мәдени және экономикалык байланыстар дамыған. Мал өсірушілер өздерінің малдарынан алған жүн, ет, май, тері өнімдерін немесе артық малдарын қыстақ пен қала тұрғындарына сатып, болмаса айырбас сауда жасап, өздеріне тұрмыска қажетті заттарын алып отырған. Қала мәдениетінің дамуы. VI-IX ғасырларда Қазақстанның оңтүстік және Жетісудың оңтүстік-батыс аймақтарында қалалық мәдениет дамыған. Оңтүстік Қазақстанда отырықшылық мәдениет орталығы Отырар, Йасы, Сауран, Сығанақ, Құлан сияқты тағы баска қалалар да болған. Ал Жетісу аймағында Тараз, Талхир (Тал-ғар), Алмалық, Қойлық қалаларының болғаны белгілі. Қалалар және олардың аймағындағы қыстақтар далалы аудандардағы жартылай көшпелі мал өсірушілермен тікелей байланыста болған. Өзара әсері:Осы кезде (VI-IX ғ.) жоғарыда аталған аймақтар әлеуметтік-экономикалық өзгерістерге бет бұрады. Мал өсірумен шұғылданатын тұрғындар арасындағы кедейленген топтар егіншілікпен, қолөнермен айналысып, қыстақтар мен қала тұрғындарының санын көбейтеді. Бұл отырықшылық мәдениеттің өркендей түсуіне әсер етті. Екіншіден, қала тұрғындары мен дала тұрғындарының арасында экономикалық байланыс дамиды. Ол байланыс өмір сұранысынан туған, еш уақытта үзілмейтін байланыс еді.Көшпелілер мен отырықшы халықтардың арасында тығыз байланыс болған. Бұл байланыс бірде жаугершілік, арагідік қақтығыстар, алым-салық түрінде болса, ал көпшілік жағдайда бейбіт қарым-қатынас, сауда, айырбас түрінде іске асты. Көшпелі мәдениет пен отырықшы мәдениеттің жиі, тығыз араласуына Ұлы Жібек сауда жолындағы қалалар үлкен әсер етті. Көшпелі мәдениет пен отырықшы мәдениеттің өзара әсері, әсіресе шекаралық аймақтарда күшті жүрді. Көшпелілер мен отырықшылар шаруашылық-экономикалық, мәдени байланыстары арқылы бір-бірінің мәдениетін байытты.Отырықшы елдерге жылқы малы, оны мініске, жегуге үйрету көшпелі, малшы тайпалардан келді. Атты әскер дәстүрі, садақтың түрлері, қылыш, ат әбзелдері де көшпелілерден келген.Мысалы, VІғ. түркі тайпалары пайдаланған темір үзеңгілі ер-тоқым келесі ғасырларда бүкіл Еуропаға таралды. Отырықшы елдер көшпелілердің қару-жарағына, киіміне еліктеді. VІІ- VІІІғғ. түріктердің кісе белдіктері Қытайдан Иракқа дейінгі аралықта пайдаланылған.Таң әулеті кезіндегі Қытайда, Еуропада орыс, поляк, венгр ақсүйектері киім киісінде, шаш қоюында көшпелілер үлгісіне еліктеді. Көшпелілер отырықшы елдер шеберлеріне өздеріне қажетті құрал-сайман, жабдықтарға тапсырыс жасаумен қатар, оларды қажетті шикізатпен қамтамасыз етіп отырды. Сонымен бірге, көшпелілер отырықшылардан түрлі қолөнер түрін үйренді. жүктеу/скачать 1,1 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|