Қазақстан тарихы бойынша түсіндірме жазба
Кейінгі ортағасырлардың тарихи және мәдени ескерткіштері
жүктеу/скачать 1,1 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Жауаптары: Кейінгі ортағасырлардың тарихи және мәдени ескерткіштері
| 1. Кейінгі ортағасырлардың тарихи және мәдени ескерткіштері
2. Ж.Аймауытовтың өмірі мен шығармашылығына баға беріңіз. 3. Қазақстан аумағындағы мал шаруашылығының (көшпелі, жартылай көшпелі, отырықшы) қалыптасқан өңірлерін карта бойынша көрсетіңіз және не себепті бұлай бөлінгендігін түсіндіріңіз? Жауаптары: Кейінгі ортағасырлардың тарихи және мәдени ескерткіштері XIII ғасырдың екінші жартысынан бастап қалалық отырықшылық мәдениеттің жандана бастауының нәтижесінде XIV – XV ғасырларда ірі архитектуралық құрылыс жүйелері салына бастады. Мәселен, бұл кезден бізге жеткен сәулет өнерінің тамаша үлгілеріне Арыстан баб, Қожа Ахмет Йасауи, Көккесене, Алаша хан, Дәуітбек, Тектұрмас сияқты кесенелер жатады. Арыстан баб кесенесі көне Отырар қаласының батыс жағында 3 км жерде, Сырдария өзеніне жақын орналасқан. Ел аузындағы аңыз бойынша, Арыстан баб VII – VIII ғасырларда өмір сүрген. Оның басына тұрғызылғын кесене құлап қалған. Сол құлап қалған күмбезді Әмір Темір XIVғ.қайта салғызған. Кесене XIX ғасырда бірнеше рет жөндеуден өткен. XIV – XV ғасырдың аралығында ӘмірТемірдің бұйрығымен салынған сәулет өнерінің тамаша бір үлгісі – Қожа Ахмет Йасауидың кешенді кесенесі. Қожа Ахмет – ислам дінінің көрнекті өкілі, әрі уағыздаушы, әрі ақын. Кесене Түркістан қаласының дәл ортасына салынған. Жазба деректерге қарағанда, кесенені салуға Әмір Темір 1397 жылы бүйрық берген. Күмбезді салғызудағы басты мақсаты Қожа Ахметтің мұсылмандар арасындағы зор беделі арқылы оны пір тұтушылардың сеніміне ие болып, өз жағына тарту болды. Әмір Темір ғимаратты Орта Азияда ешбір теңдесі жоқ сөулет өнерінің туындысы ретінде салдыруға тырысқан. Кесененің аумағы - 46,5x65,5 м. Биіктігі - 37,5 м. Қасбеті шығысқа қараған, екі биік күмбезді. Көрушілер орталық үлкен бөлме (18,5x18,5 м) арқылы кесененің ішіндегі үлкенді-кішілі 35 бөлмені аралайды.Залдың ортасында тайқазан тұр. Оған діни мейрам күндері тамақ жасалып, келген адамдарға тегін таратылатын. Болмелердің ішіндегі негізгісі – кітапхана. Оңтүстік жағында үлкен ақсарай, кіші ақсарай бар. Олардың ішіне атақты адамдар жерленген.Басты бөлме - көрханада Ахмет Йасауидің мүрдесі койылған. Көрхананың есігі тамаша ағаштан жасалған. Қабірдің үстіне ашык жасыл түсті яшманың жылтыр тақта тасынан құлпытас койылған. Кесененің сырты әйнек сырлы, құйма кірпіштермен қапталған. Кірпіштен қала-нған кабырға бойы түрлі өрнектермен шекейленген. Ал көрхананың үстіне қатпарлы күмбез тұрғызылған. Күмбездің барабандары айналдыра араб жазуымен өрнектеліп қаланған.Көккесене – Ақ Орданың орталығы болған Сығанақ қаласының маңында, Төменарық кентінің солтүстік-батысында 8 км жерде орналасқан бір күмбезді кесене. Қасбетіндегі кіреберіс арқасы сүйірленіп, өте сәнді жасалған. Қабырғаларының сырты Алаша хан күмбезді секілді қыштан, кілем өрнегі үлгісіне ұқсатып қаланған. Қазіргі кезде бұл тамаша ескерткіштің жұрнағы ғана қалған. Алаша хан кесенесі – XIV-XV ғасырлар арасындағы сәулет өнерінің басты бір ескерткіші. Күмбез Ұлытау ауданындағы Қаракеңгір өзенінің жанына салынған. Бұл кесененің өзіндік бір ерекшелігі- далалық сәулет өнерінің үлгісінде салынған. Оның іргесі текшеленіп қаланып, төбесі күмбезделген.Кіре беріс маңдай алды күйіз үйдің қос қанатты сықырлауық есігі тәрізді.Күмбездің екі жақтауы мен маңдайшасы өрнекті кірпіштермен қос сызықша етіп қатар өрілген. Қабырғалары сыртқы жағынан кереге көзді кілем тәрізді өрнектеліп қаланған. Кесененің құрылыс жүйесіндегі өрнек үлгілері Орта Азияның сәулет өнерінде кездеспейді. Бұл ғимараттың өзіне тән және бір ерекшелігі, үстіңгі қабатында күмбез барабанын айналдыра жасаған галереясы бар. Оған кесененің ішінен көтерілетін басқыш арқылы шығады.Алаша хан күмбезінің қабырға сыртын әсемдеу ісіне қазақтың дәстүрлі ою-өрнегі кең қолданылған.XV ғасырдың екінші жартысында салынған тағы бір ескерткіш- сақталған Рабиға Сұлтан Бегімнің кесенесі.Кесене Қожа Ахмет Йасауи ғимаратының шығыс жағында, 60 м жерде орналасқан. Ол бес бөлмеден тұрады. Басына қойылған құлыптасы Ахмет Йасауи күмбезінің ішінен табылған. Мұнда қалай келгені белгісіз. Құлыптастағы жазуда Бегімнің Әмір Темірдің ұлы Ұлықбектің қызы екендігі, 1485 жылы қаза болғандығы жазылған.Археологиялық зерттеу жұмыстары кезінде Отырар қаласының көпшілікке арналған мешіт, монша сияқты қоғамдық құрылыс орындары да ашылған. Олар да түрлі түсті әйнек сырлы кірпіштермен безендірілген. Археологтардың пікірінше Отырар мешіті үш-төрт күмбезді болған. жүктеу/скачать 1,1 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|