Қазақстан тарихы кафедрасы
ХХ ғасырдың басындағы қазақ зиялылары. Мемлекеттік
жүктеу/скачать 1,24 Mb. Pdf көрінісі
|
| ХХ ғасырдың басындағы қазақ зиялылары. Мемлекеттік
Думадағы қазақ депутаттары. ХІХ-ХХ ғасырлар тоғысында пайда болған ҧлттық зиялылар тобы ҿлкедегі азаттық жолындағы кҥрестің ҿсуінде айтарлықтай рҿль атқарды. Ресей ҿкіметінің отаршылдық саясатының бҧрынғыдан да кҥшейе тҥсуі ҧлт-азаттық қозғалысындағы жас қазақ зиялыларының рҿлін кҥшейте тҥсті. Бҧл кездегі қазақ зиялылары ҿзінің қҧрамы, бағыты, мақсаты жҽне қоғамдық-саяси қызметінің сипаты жағынан ҽртҥрлі топтарды біріктірді жҽне олардың негізгі бҿлігін ҽдебиетшілер, мҧғалімдер, адвокаттар, дҽрігерлер жҽне т.б. қҧрады. Азаттық кҥресіндегі қазақ зиялыларының алғашқы ҿкілдері Ә.Бӛкейханов, А.Байтұрсынов, М.Тынышпаев, Б.Қаратаев, М.Шоқай 70 жҽне т.б. болды. 1905 жылы 25 маусымда Қарқаралы қаласына таяу Қоянды жҽрмеңкесінде алаш қозғалысы жетекшілерінің бастамасымен ҿткен қазақ съезінде ҽлеуметтік-экономикалық талаптармен бірге саяси талаптар да қойылды. Ресей министрлер Кеңесінің тҿрағасы атына жазылған петиция қабылданды. Ҽ.Бҿкейханов пен Ж.Ақбаевтың басшылығымен жазылған бҧл петицияда ҥкіметке 11 талаптар қойылды. Қазақ зиялыларының саяси кҥресінде Мемлекеттік Дума сайлауы айтарлықтай рҿль атқарды. 1906 жылдың жазында І- Мемлекеттік Думаға Қазақстаннан 9 депутат, оның ішінде 4 миллиондық қазақ халқынан 4 депутат – Ҽ.Бҿкейханов, А.Бірімжанов, А.Қалменов, Б.Қҧлманов сайланды. Ал 1907 жылы ІІ-Мемлекеттік Думаға Қазақстаннан 14 депутат сайланды, оның ішінде 6 депутат қазақ болды. ІІ-Мемлекеттік Думаның 1907 жылы 16 мамырда ҿткен мҽжілісінде Б.Қаратаев қоныс аудару саясатының қазақтар шаруашылығына тигізген зардаптары туралы баяндама жасады. Б.Қаратаев ҿз баяндамасында « біздің мемлекетте (Ресейде) ушыққан аграрлық мәселені далалық облыстарға, атап айтқанда, Орал, Торғай, Ақмола, Семей облыстарының жеріне шаруаларды қоныс аударту арқылы шешкісі келеді. Үкіметтің осынау сұрқия саясатынан қазақтарға аштан қырылу қаупі тӛніп тұр» деп атап кҿрсетті. Қазақ зиялыларының ең басты сіңірген еңбегі мынада: олар бҥкілресейлік даму кезеңінің басталуын дер кезінде аңғарды, қазақ қоғамын ілгері бастырудың амалдарын іздестірумен айналысып, бҧл ҥшін бірінші орыс революциясы берген ҽлеуметтік жҽне саяси бостандықтарды пайдаланды, халықты патшалық езгіден азат етуге, оған білім мен прогрестің, мемлекеттік тҽуелсіздік алудың жолдарын кҿрсетуге ҧмтылды. Мҧның қиын кҥрес, кҥрделі тартыстар мен ізденістер жолы болғаны кҥмҽнсіз. Қазақ зиялыларының ең басты ізгі мақсаты – халқына қызмет ету мақсатын «Алаш» жетекшілерінің бірі Міржақып Дулатов Бутырск тҥрмесінен жазған хатында былай деп айқын баяндаған: «...Мен ӛзімнің құлдыққа түсіріліп, езгіге салынған бейшара халқымның осы құлдық жағдайдан шығуына кӛмектесуді ӛз борышым деп санадым...Саяси саладағы оқиғаларды дер кезінде болжай алмадым деп санаймын, ал қазір Кеңес ӛкіметіне қарсы күрес деп отырғанның бәрі менің қазақ ұлтын дербес, тәуелсіз, бақытты жағдайда кӛргім келген тілегім ғана». жүктеу/скачать 1,24 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|