-1938 жж. саяси куғын-сүргін

Қоғамдық санаға эсер ететін механизмдер жасалды. 30-шы 
жылдардың басында Маркс, Энгельс, Ленин идеяларының 
догмасы 
айқындалып, 
Сталиннің 
жеке 
басына 
табынуы 
қалыптасты. Оны «барлық кезде халқымыздың үлы көсемі» деп 
атауды партия басшылыққа алды.
Жаппай қуғын-сүргін саясатын жүзеге асыру үшін қүқықтық 
негіз қалануы керек еді. 1926 жылы РКФСР Қылмыстық 
кодексінде контрреволюциялық қылмыстың 17 түрінің 12-ісінде 
ату жазасын қолданды. 1934 жылдан бастап қылмыстық зандар 
жиі өзгерістерге үшырады. Нәтижесінде, кеңес өкіметіне қарсы 
үйымдар мен террорлық әрекеттерді тергеу үшін 10 күннен 
аспайтын мерзім белгіленді; 1937 жылы НКВД органдары 
түтқындағыларға «күш көрсетуге» рүқсат алды, үкімге шағым 
жасау мүмкіндігі жойылып, өлім жазасының үкімдері дереу 
орындалатын болды. КСРО НКВД жүйесі қайта қаралып, оның 
кадрларынан соттан тыс органдар қүрылды. Ерекше мәжіліс, 
«үштіктің», содан кейін «екеудің» кеңесуімен жүзеге асты.
1937-1938 жылдардағы 
респрессия дауылының күшеюіне 
БК(б)П Орталық Комитетінің 1936 жылы 29 шілдеде барлық 
партия үйымдары атына жіберген қүпия хаты себеп болды, онда 
«жауға қатысты қырағылық пен көрегендік» жүмысының 
барысында орын алған кемшіліктерді жою талаптарын барынша 
күшейту міндеті қойылды. БК(б)П Қазөлкеком бюросы бүл хат- 
ты 1936 жылы 5 тамызда жөне 1 қарашада екі рет қарады. Хатты 
талқылау нәтижесінде партия қатарынан 43 контрреволюциялық- 
зиновьевшілдер әшкереленіп, қудаланды.
1937 жылы ақпан-наурызда 
Мәскеуде БК(б)П ОК-нің 
Пленумы өткізіліп, онда «жапон-неміс-троцкийшіл агенттердің 
зиянкестігі, жасаған қастандығы мен тыңшылық өрекеттерінің 
сабақтары» және Сталиннің «Троцкийшілдер мен өзге де екі 
жүзділердің әрекеттері мен партия жүмысындағы кемшіліктер» 
туралы баяндамасы тыңдалды. Пленум елде саяси қуғын-сүргін 
нағыз қызған шақта өткізілді. Партиядағы демократиялық негізді 
дамытуға шақырды және осыған байланысты партия комитеттері 
партия мүшелерін «өзара сын» жүмысын бақылағансып қүпия 
өсек тасуға мөжбүр етті. «Зиянкестік сабақтары» БК(б)П Қазак, 
өлкелік комитетінің Бюросында түрақты түрде қаралып түрды. 
Республиканың 
ірі 
қүрылыстары 
мен 
көсіпорындарының 
басшылары Я.И.Михайленко, П.П.Спиридонов, А.И. Кельмансон, 
М.Г.Грольман, П.К.Поддубный, Н.М.Прасолов жөне тағы басқа
2 4 0

көптеген 
адамдардың 
«зиянкестік» 
әрекеті 
талқыланды. 
«Үлтшыл-фашизммен» айыпталған М.Ғатаулин, А.Асылбеков,
С.Нүрпейісов, К.Сарымолдаев, Ү.Қүлымбетов, Ғ.Тоғжанов жөне 
т.б. азаматтар бірінен кейін бірі қамауға алынды. Мөскеуде 
Н.Нүрмақов, 
Т.Рысқүлов, 
Ә.Бөкейханов, 
С.Қожанов 
түтқындалды.
1938 
жылы ақпанда Қазақ КСР ішкі істер халық комиссары 
Л.Б.Залиннің орнына жіберілген С.Ф.Реденс 
республика 
басшыларын қамауға алуды аяқтады. Барлық облыстық, қалалық, 
аудандық партия комитеттерінің хатшылары түгелдей дерлік, 
барлық халық комиссарлары мен облыстық атқару комитетте- 
рінің, оның ішінде әсіресе аудандық атқару комитеттерінің 
төрағалары түрмеге қамалды. Тіптен осыған дейінгі тыңшы 
жендеттердің өздері де қүрбан болды. Мысалы, Қазақстандағы 
облыстық 
«үштіктердің» 
24 
мүшесінің 
15-і 
репрессияға 
үшырады. Саяси-қуғын-сүргін науқанында тек басшылар мен 
зиялылар қауымы ғана емес, қарапайым адамдар да зардап шекті.
Біздің 
мыңдаған 
отандастарымыз 
адам 
төзбейтін 
қасіреттерді бастарынан кешірді. Әлі де толық емес мөліметтер 
бойынша 1920 жылдан 1953 жылға дейін 110 мың адам саяси 
қуғын-сүргінге үшыраған (бүгінде олардың 96 мыңы ақталды). 
Қазақстанда түратын барлық халықтардың өкілдері де саяси 
қуғын-сүргіннің қүрбаны болды: қазақтар (35-40 %), поляктар 
(2%), кәрістер (1,5-2%), еврейлер (2%-ке жуық), сондайга^. 
белорустар, 
татарлар, 
мордвалар, 
үйғырлар, 
өзбектер, 
молдавандар, латыштар, финдер, әзірбайжандар, шешендер, 
балқарлар, армяндар жөне т.б. 1934-1938 жж. БК(б)П қатарынан 
30 387 коммунист қуылды (ал партиядан шығарылу деген сөз 
ерте 
ме, 
кешпе, өйтеуір 
НКВД-ның ерекше 
назарында 
болатындығын білдіретін). 1935-1938 жж. партиядан шығарылған 
25 833 адамның 8,5 мыңына «халық жауы» деген кінө тағылды, 
бүл 1938 жылы қатарында 48 мың коммунисі бар бүкіл Қазақстан 
партия үйымдарының 17 
%
еді.
Үжымдастыру, 
кулактарды қудалау, сондай-ақ «халық 
жауларымен» күресу барысында КСРО НКВД (Ішкі Істер 
Жөніндегі Халық Комиссариаты) лагерьлері Бас басқармасы 
небір зүлымдық өрекеттер жасады. 
1940 жылы ГУЛАГ 
(лагерьлердің мемлекеттік басқармасы) қурамында 53 лагерь 
болса, 1954 жылы 
оның саны 64-ке жетті. 
1930 жылы
241

лагерьлерде 179 мың түтқын болса, 1940 жылы олардың саны 
1 344 408 адамнан, ал 1953 жылы 1 727 970 адамға дейін жетті.
1930 жылы 13 мамырда КСРО ХКК қаулысымен Қарлаг 
қүрылды, Қарақаралы округінің аумағында оған 110 мың гектар 
жер бөлінді, Қарағанды лагерінің басқармасы Қарағандыдан 45 
шақырым жердегі Долинка селосында орналасты. 1937-1938 жж. 
мүнда 43 мың түтқын үсталды. 1931 жылдан 1960 жылға дейін 
Қарлагта 1 миллион адам отырған. 
Қазақстан» аумағында 
Қарлагтан басқа 
АЛЖИР, Дальний, Степной, Песчанный, 
Камышлаг, Ақтөбе, Жезқазғанлаг, Петропавл, Өскемен, Луговой, 
арнайы Кеңгір т.б. лагерьлер орналасты.

жүктеу/скачать 7,71 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: