Қазақстан тарихшыларының Ұлттық конгресі қазақстан тарихы: инновациялық ТҰжырымдамалар мен дәуірлеу

196
Работники архива не ограничивались, конечно, этим обращением, а собирали все текущие материа-
лы: брошюры, газеты, листовки, плакаты и т.д., путем систематического обхода учреждений,заложив, 
таким образом, основу для концентрации документов революционного периода.
В бурные годы гражданской войны основная цель архивных органов состояла в том, чтобы спасти 
от гибели огромные архивные богатства страны. Правда, в центре с самого начала архивные материа-
лы использовались, как важное орудие политической борьбы, имеется в виду публикация различных 
документов, разоблачавших политику царского правительства. На местах же, особенно на таких окра-
инах, как Казахстан, вся деятельность архивных работников сводилась исключительно к сохранению 
документов. Многое, очень ценное безвозвратно погибло, но очень многое удалось спасти, и в этом 
большая заслуга перед историей архивных работников, действовавших в те трудные годы.
После окончания гражданской войны, наша страна вступила в полосу сравнительно длительной пе-
редышки. Все органы советской власти перестраивали свою работу применительно к новым условиям. 
Расширились и изменились задачи архивных учреждений. Речь шла о том, чтобы, прежде всего, сосре-
доточить в руках государства все колоссальное количество документальных материалов, находивших-
ся в различных учреждениях и даже в руках частных лиц. Задача осложнялась тем обстоятельствам, 
что большое количество ценных архивных документов хранилось в различных научных учреждениях, 
среди которых были и  враждебные советской власти люди. В руках частных лиц – бывших деятелей 
царского правительства, буржуазии, дворянства – также было много важных материалов.
Для разрешения этих задач государственные архивы должны были иметь достаточно власти и авто-
ритета. Учитывая эти обстоятельства, правительство республики 30 января 1922 года издало декрет о 
преобразовании Главархива в Центрархив РСФСР, находившийся непосредственно в ведении ВЦИК.
Этот  декрет  и  послужил  основанием  для  реорганизации  архивного  дела  в  Казахстане.  К  началу 
1928  года  было  разработано  положение  о  Центральном  архиве  Кирреспублики,  образуя  в  совокуп-
ности Центральный архив КАССР, являющийся частью Центрархива РСФСР и состоящий в ведении 
КЦИК [2]. Одновременно было утверждено положение о губернских архивных бюро. Роль последних 
в условиях Кирреспублики была очень важна, так как Казахстан до 1920 года не имел своего полити-
ческого центра, и поэтому материалы, имеющие республиканское значение, были разбросаны в разных  
уголках страны.
Центрархив Кирреспублики приступил к концентрации материалов, относящихся как к дореволю-
ционной, так и к послереволюционной истории Казахстана. Все фонды краевого значения были пере-
везены в особое помещение, была создана специальная комиссия по централизации архивов Красной 
Армии.  Концентрация  материалов  встретилась  с  большими  затруднениями.  На  местах  в  городах,  а 
иногда и селах находились весьма ценные документы, но хранились они в совершенно недопустимых 
условиях, иногда в сараях, а иногда в открытых помещениях. Большое количество материалов погибло 
от сырости, от огня (так было, например, в 1927 году в Семипалатинске), многие документы подверг-
лись расхищению. Необходимо было спасти все то, что можно было еще спасти.
В  течение  1922-1924  годах  Центрархив  сосредоточил  у  себя  ряд  важнейших  фондов  периода 
Октябрьской революции и гражданской войны. В первую очередь принимались фонды ликвидирован-
ных советских учреждений, действовавших в первые годы революции, как, например, управления и от-
делы Губсовета народного хозяйства, отделы военного заготовления. В 1923 году были приняты дела 
Кирревоенкомата, Упродкирпродхоза, Кирнаркомпроса и другие. Все эти фонды поступали в архив в 
хаотическом состоянии [3]. Некому было приводить их в порядок, так как учреждения уже перестали 
существовать. Одновременно были взяты на учет архивы действовавших советских учреждений, кото-
рым давались инструкции о постановке архивного дела и текущего делопроизводства.
Понемногу начали приступать и к разбору принятых материалов. Правда, это делалось весьма при-
митивно. Штат был небольшой – 10-14 человек на весь архив, а главное малоквалифицированный. В 
1924 году в целях укрепления аппарата начали проводить важное мероприятие, а именно: организация 
политических секций в архивах. Политические секции были призваны укрепить архивы партийными 
кадрами. Но в Казахстане эта организационная мера была сорвана враждебным руководством архива.
К 1925 году заканчивается целый период истории нашей страны – период восстановления народно-
го хозяйства. В области архивного строительства к этому времени были достигнуты весьма значитель-
ные успехи, о чём свидетельствует факт организации в 1925 году Единого государственного архивного 
фонда РСФСР, причем положение об ЕГАФ разделяло все материалы по времени их возникновения 
на дореволюционные и пореволюционные, образовавшие соответственно Исторический архив и архив 
Октябрьской революции.
Полный  итог  архивному  строительству  в  восстановительный  период  подвел  I-й  съезд  архивных 

197
деятелей РСФСР, состоявшийся 14-19 марта 1925 года. Съезд констатировал, что большинство фондов 
дореволюционных учреждений к настоящему моменту включено в ЕГАФ. Съездом была постановлена 
первоочередная задача для архивных учреждений, как в центре, так и на местах – включение в состав 
ЕГАФ материалов советских учреждений и организаций. Кроме того, съезд указал на необходимость 
усиления научно-издательской деятельности архивных учреждений.
Разрешение задач, поставленных съездом перед архивными деятелями, на территории Казахстана 
протекало в  своеобразных условиях.
Конец восстановительного периода был богат весьма важными для дальнейшей истории Казахстана 
событиями. Как известно, в 1924-1925 годах происходило национальное размежевание среднеазиатс-
ких республик. Размежевание завершило собой собирание казахских земель и создавало территори-
альную целостность республики. В результате город Оренбург отошел к РСФСР, КазАССР получила 
богатую историческим прошлым, бывшую Семиреченскую область. Здесь отложились весьма ценные 
материалы по царской колонизаторской политике. Здесь же разыгрывались наиболее драматические 
эпизоды гражданской войны в Казахстане. В силу этих обстоятельств небезынтересно сказать несколь-
ко слов об архивном строительстве в Семиречье до его включения в КазАССР .
Первые сведения по этому вопросу относятся к началу 1921 года, когда в январе в город Верный с 
целью организации здесь архивного дела прибыл уполномоченный Туркреспублики. По его сведени-
ям, архивы области находились в ужасном состоянии, и им неоднократно грозила опасность полного 
расхищения. После приезда уполномоченного было создано архивное бюро, основная деятельность 
которого сводилась к заботам о помещении и борьбе с расхищением материалов. Последнее бедствие 
принимало особенно угрожающий характер в связи с острым дефицитом писчей бумаги, и архивы бук-
вально продавались с аукционов.
Кроме того, в том же 1921 году архивы понесли большой урон в связи с произошедшим катастро-
фическим наводнением. Несмотря на все эти неблагоприятные условия, в 1921 году всё же началась 
концентрация архивных материалов, как дореволюционного периода, так и некоторых архивов порево-
люционных, сохранивших преемственную связь с дореволюционными учреждениями, как например, 
больница Красного креста, переселенческое управление и другие. Большую работу по концентрации 
материалов проделал военный отдел Областного архива, организовавший прием дел от разных час-
тей войск Красной Армии. Работники областного архива совершили поездки по области с целью сбо-
ра архивных материалов. В результате проделанной работы удалось спасти от гибели значительное 
количество материалов, представляющих историческую ценность. 1923-1924 годы характеризуются 
усиленной сдачей дел в архив. В архив передавались, главным образом, материалы ликвидированных 
учреждений, а также и некоторых действующих организаций. Ряд важнейших фондов был взят на учёт, 
как, например, Семиреченский областной РКИ, Семиреченский областной Ревтрибунал (1918-1920), 
Семиреченский областной совет народного хозяйства. 
В связи спереездом Центрархива из Оренбурга в Кызыл-Орду все фонды, имеющие областное зна-
чение,  были  оставлены  на  месте.  В  результате  этого  количество  фондов  резко  сократилось,  и  на  1 
октября 1925 года составляло всего 22. С приездом в Кызыл-орду Центрархив оказался в неблагопри-
ятных условиях. Переезд столицы в Кызыл-Ордупривелк чрезвычайно острому жилищному кризису, и 
архив в течение полутора лет ютился в неприспособленном помещении. Вообще с этого времени воп-
рос о помещении становится ахиллесовой пятой архивного строительства в Казахстане. Привезённые 
материалы лежали в основном в затюкованном виде и использовались самым минимальным образом, 
а о научной постановке работы не могло быть и речи.
Между тем Казцентрархиву предстояла чрезвычайно серьезная работа по концентрации докумен-
тальных материалов пореволюционного периода. В связи с приближающимся десятилетием Великой 
Октябрьской социалистической революции данный вопрос приобретал особенно актуальный характер. 
3 марта 1926 года президиум ВЦИК вынес постановление, чтобы все государственные учреждения 
подготовили к сдаче в архив имеющиеся у них материалы за 1917-1920 годы. Эта работа должна была 
быть закончена в европейской части Союза к 1 июня 1926 года, а в азиатской – к 31 декабря 1926 
года. Для развития этого постановления 6 сентября 1926 года был опубликован циркуляр КазЦИК о 
Казцентрархиве, вменяющий в обязанность всем учреждениям подготовить материалы 1917-1921 го-
дах к сдаче в архив не позднее декабря 1926 года [4].
Проведение в жизнь этого важнейшего решения сильно тормозилось отсутствием у Казцентрархива 
соответствующего помещения, а, во-вторых, чрезвычайно плохим состоянием архивов действующих 
учреждений. Ещё с конца 1925 года Казцентрархив предпринял систематическое обследование дейс-
твующих учреждений города Кызыл-Орды. До нас дошли акты этого обследования, свидетельству-

198
ющие, во-первых, об огромной ценности материалов, хранившихся в учреждениях, а, во-вторых, об 
их хаотическом состоянии. То и дело нам встречаются указания, что материалы хранятся в сараях и в 
других совершенно неприспособленных помещениях в не разобранном виде. Чрезвычайно тяжёлое по-
ложение архивного дела в Казахстане обратило на себя внимание Центрархива РСФСР, в Кызыл-Орду 
был послан специальный уполномоченный для обследования Казцентрархива. Обследованием было 
установлено, что бывший заведующий Казцентрархивом довёл архив до катастрофического состояния, 
причём ложными сведениями он сознательно вводил в заблуждение вышестоящие организации. 
В присутствии уполномоченного 5 июня 1927 года в Кызыл-Орде состоялась первая конференция 
архивных работников Казахстана. Конференция подвела итоги и наметила дальнейшие задачи в облас-
ти архивного строительства в республике. Конференция поставила перед архивными работниками две 
главнейшие задачи: организация краевого архива Октябрьской революции и создание Исторического 
архива. С целью популяризации архивного дела было решено организовать краевую выставку к 10-
летию Октября.  
Әдебиеттер
1 ЦГА РА. Ф.544. О.1. Д. 1929. Л. 31.
2 ЦГА РА. Ф.544. О.1. Д. 1929. Л. 33.
3 ЦГА РА. Ф.544. О.1. Д. 1929. Л. 35.
4 ЦГА РА. Ф.544. О.1. Д. 1929. Л. 36.
ӘМИНОВ Т.М.
т.ғ.к., доцентАстана Медицина университеті
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ АТА ЗАҢЫ – МЕМЛЕКЕТТІК ТӘУЕЛСІЗДІК ПЕН 
ДЕМОКРАТИЯНЫҢ НЕГІЗГІ КЕПІЛІ (ТАРИХИ КӨЗҚАРАС ТҰРҒЫСЫНАН)
Тәуелсіз  еліміздің  қолданыстағы  Ата  Заңының  қабылданғанына    биыл  18  жыл  болады.  Бұл 
Конституция  1995  жылғы  30  тамызда  республикалық  референдум  өткізу  (бүкіл  халықтық  дауыс 
беру)  жолымен  қабылданды.  Ата  Заңын  қабылдай  отырып,  Қазақстан  халқы  мемлекеттік  биліктің 
қайнар көзі – өзінің егемендік құқығын баянды етті. Қазақстан Республикасының Конституциясында 
құқықтық,  демократиялық  мемлекеттің  қалыптастырылу  бағыттары,  азаматтардың  құқықтары  мен 
бостандықтары, соның ішінде жеке адамның жан-жақты еркіндігі, қоғамның идеологиялық және саяси  
әр алуандағы, экономикалық қатынастардың орнығуы әлемдік талаптарға сәйкестендірілген [1].
Қазақстан  Конституциясының  басты  тарихи  маңызы  еліміздің  ұлтттық  бірлігін  нығайту  мен 
қоғамымызды  одан  әрі  демократияландыруға  ерекше  көңіл  бөлуі  дер  едік.  Оның  өзіндік  себебі  де 
бар.  Өйткені  еліміздің  тәуелсіздік  алған  алғашқы  жылдарында  ұлтаралық  қатынастарда  бірқатар 
түсінбеушілік орын алды. 1992-1993 жылдары әрбір төртінші қазақстандықты ұлтаралық катынастардың 
ушығу қатері қатты мазалаған еді. Бүгінгі таңда, кейбір деректерге қарағанда осы мәселелерге байланыс-
ты біршама алаңдаушылық білдірген қазақстандықтардың саны 5-6 %-ға дейін төмендеген. Оған, әрине, 
елімізді мекендеген жүздеген ұлт пен ұлыс өкілдерінің енді ешқандай этникалық ұлтына қарамастан, 
барлық мүдделерінің қорғалып отырғандығының нәтижесі. Мұның өзі біздің Ата Заңымызда ерекше 
атап көрсетілген [2]. 
Қазақстан халықтарының біртұтастығы, ұлтаралық келісімі, мемлекеттікті одан әрі нығайту, дамы-
ту аясында ерекше маңызды болып отыр. Түрлі ұлыстардың өкілдері түрып жатқан ел халқының басын 
біріктіру, оны күнделікті жүзеге асыру Конституция тұжырымдамалары мен баптарында жан-жақты 
қарастырылған.
Бұған Қазақстан Конституциясының аясында жүргізіліп жатқан демократиялық өзгерістер өзінің 
оң  әсерін  тигізіп  отыр.    Енді  осы  өзгерістерге  тоқтала  кетсек. Еліміз  егемендік алған  уақыт  ішінде 
екі Конституция қабылданды. Оның біріншісі – 1993 жылдың қаңтарында қабылданған еді. Мұның 
Ата Заңның бұрынғы КСРО Конституциясының көшірмесіне айналған Қазақ КСР Конституциясымен 
салыстырғанда едәуір айырмашылығы мен өзгешелігі болды. 
Дегенмен, бұл бірінші Ата Заңның елеулі жетіспеушілігі мен кемшілігі де бар еді. Оған басты себеп 
– бұрын еркіндік билігі қолына тимеген, оның дәмін татпаған, оған тиісті әзірлігі болмаған елде Ата 
Заңды асықпай, терең және жан-жақты байыппен қарап қабылдауға белгілі бір уақыт қажет. Осыған 

199
қарамастан Конституциялық заң жүйесін қалыптастыруда, ондаған, жүздеген жылдар бойы тәжірибе 
жинақтаған  өркениетті  елдердің  өткен  жолдарын  біздің  жас  мемлекетімізге  аса  қысқа  уақыт  ішін-
де  жүріп  өтуге  тура  келді.  Сондықтан  егемен  елдің  бірінші  Конституциясын  жасауда  асығыстыққа 
жол  берілді.  Нақтылап  айтсақ,  бірінші  Конституцияны  жасау  барысында  ел  ішінде  болып  жатқан 
саяси-экономикалық  және  әлеуметтік  т.б.  процестерді  бірден  ой  елегінен  өткізу,  мемлекетіміздің 
мүмкіндіктері мен жоспарларын ғылыми тұрғыдан нақты айқындау әлі мүмкін болмады. Осыған байла-
нысты Нұрсұлтан Әбішүлы Назарбаев өзінің «Ғасырлар тоғысында» деген еңбегінде былай деп жазған 
еді: «Еліміздің алғашқы Конституциясы 1993 жылғы қаңтар айында күшіне енген бойда-ақ, өзінің кем-
шіліктерін, әлеуметтік-экономикалық және  саяси  процестердің  шын  ахуалынан  аулақ  жатқандығын 
көрсетті» [3]. 
 Конституция жобасын жасаушылар көп жағдайда «еркіндік» сөзінен туындаған асқақ сезімнен шыға 
алмады. Оның үстіне бұған біздің қоғамның тарихында осы уақытқа дейін орын алған коммунистік 
қиялдар  мен  қағидалар  да  өзінің  едәуір  ықпалын  тигізді.  Осындай  себеп-салдарға  байланысты  жас 
тәуелсіз мемлекеттің жаңа Конституциясын қабылдау қажеттілігін уакыттың өзі алға тартты. Оны 1995 
жылғы наурыз айындағы өте қауырт оқиғалар да жеделдете түсті. Олар 13-ші сайланған Республика 
Жоғарғы Кеңесінің құқықсыздығын танудан және бұрынғы конституциялық тұжырымдарының бір-
шама күйкіліктерінің көрініс беруінен айрықша байқалды. Сондықтан бұл шым-шытырық жағдайлар 
елімізде конституциялық реформалар проблемасын тез арада шешуді күн тәртібіне қойды. Өйткені 
жаңа нарықтық кезең жалпы мемлекет көлемінде экономикалық реформалардың одан әрі тежелуін, са-
яси өзгерістер мәселелеріндегі бөгелуді жоюды талап етті. Мұның өзі батыл әрі принципті саяси және 
заңды бетбұрыс қажеттігін туғызды [3]. 
Нәтижесінде,  жоғарыда  айтқанымыздай,  Қазақстан  азаматтарының  тікелей  еркін  білдіру,  бүкіл 
халықтық дауыс беру арқылы 1995 жылғы 30 тамыздағы референдумда еліміздің жаңа Конституциясы 
қабылданды. Оған қатысқан адамдардың 90%-ы біздің мемлекетіміздің жаңа Ата заңын жақтап дауыс 
берді.
Қолданыстағы Конституцияның кiрiспесiнде жаңа Ата Заңды қабылдаудың себептерi мен мақсаттары 
былай түсiндiрiлген: «Біз, ортақ тарихи тағдыр біріктірген Қазақстан халқы, байырғы қазақ жерін-
де мемлекеттілік құра отырып, өзімізді еркіндік, теңдік және татулық мұраттарына берілген бей-
бітшіл  азаматтық  қоғам  деп  ұғына  отырып,  дүниежүзілік  қоғамдастықта  лайықты  орын  алуды 
тілей отырып, қазіргі және болашақ ұрпақтар алдындағы жоғары жауапкершілігімізді сезіне оты-
рып, өзіміздің егемендік құқығымызды негізге ала отырып, осы Конституцияны қабылдаймыз».
    Ата  Заңның  бұл  бөлiгi  саяси  және  идеологиялық  тұрғыдан  алғанда  аса  маңызды.  Өйткенi,  ол  
Қазақстан Республикасында  шын мәнісінде тәуелсіз әрі құқықтық мемлекет құрудың конституциялық 
негiзiн қалады. Осыдан келiп, қоғамымыздың мынадай негiзгi мақсаты туындайды: өзiнiң ең қымбат 
қазынасы ретiнде адамды және оның өмiрiн, құқықтары мен бостандықтарын айқындап, бекiту; өз елiн-
де және мемлекеттер арасында азаматтық бейбiтшiлiктi, ынтымақтастық пен тату қарым-қатынас жасау 
әдiстерiн орнықтыру; байырғы қазақ жерiнде мемлекеттік бiрлiктi сақтау; республиканың тәуелсiздiгiн 
сақтап, ұстап тұру; Қазақстан Республикасының демократиялық негiздерiнiң мызғымастығын бекiту. 
Осыған орай республика қызметiнiң түбегейлi қағидалары айқындалады, олар: қоғамдық татулық пен 
саяси тұрақтылық; бүкiл халықтың игiлiгiн көздейтiн экономикалық даму; қазақстандық патриотизм; 
мемлекет өмiрiнiң аса маңызды мәселелерiн демократиялық әдiстермен, оның iшiнде республикалық 
референдумда немесе Парламенттiк дауыс беру арқылы шешу (1-бап, 2-тармақ).
Сөйтіп, Қазақстан Республикасының Конституциясын қабылдау қажеттілігі туралы мәселенің өзіндік 
тарихы бар. Баршаға мәлім, 1993 жылдың қаңтарына дейін елімізде 1987 жылы соңғы толықтырулар 
мен өзгертулер енгізілген Қазақ ССР Конституциясы әрекет етті. Ол бірақ Қазақстанды тәуелсіз мемле-
кет деп жариялау, нарықтық экономика, демократиялық және құқықтық мемлекет құруда мемлекет пен 
қоғам өмірінің конституциялық негіздерін сапалы жаңарту қажеттілігіне сай келмеді [4].  Сондықтан 
1990  жылы  жаңа  Конституция  жобасын  жасау  бойынша  жұмыс  жүргізіле  бастады,  нәтижесінде  ол 
Қазақстан Республикасы Жоғарғы  Кеңесінің тоғызыншы сессиясында 1993 жылдың 28 қаңтарында 
қабылданды. 
Алайда, жоғарыда айтып кеткеніміздей, 1993 жылғы ҚР Конституциясы күшіне енгеннен кейін оның 
кемшіліктері   –   Қазақстандағы  шынайы  әлеуметтік-экономикалық  және  саяси  үрдістен  алшақтығы 
байқала бастады. Осыған орай, Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Әбішүлы Назарбаев 
1995 жылғы 24 наурызда  Қазақстан халықтары Ассамблеясының бірінші сессиясында былай деп айтқан 
еді: «Демократиялық қоғамның ажырамас анықтағышы – шынайы заң үстемдігі, барлық азаматтардың 
қоғаммен жасалған және қабылданған ережелерді сақтауы болып табылады. Сіздерді және барлық аза-

200
маттарды ерекше жауапкершілікті сезінуге шақырамын, біздің үлесімізге ұлы өзгеріс заманында  өмір 
сүру және әрекет ету тиіп отыр. Біздің бүгінгі істегенімізге, ертең біздің ұрпағымыз баға береді. ХХІ 
ғасырға Қазақстанның қандай болып кіруі бізге байланысты! Біздің балаларымыздың да тағдыры со-
лай болмақ» [4].
Осылайша,  елімізде  конституциялық  реформа  жүргізу  қажеттілігі  туды,  парламенттік  дағдарыс, 
1995 жылдың көктемінде Үкіметтің орнынан түсуі жаңа Конституция қабылдауға әкелді [3]. Осының 
бәрін жақсы түсінген Қазақстан Республикасының Президенті еліміздің қазіргі Ата Заңын қабылдауға 
бастамашы болды. Жаңа Конституция жобасының негізіне адам және азаматтардың бостандықтары 
мен құқықтарының үстемдігі, берік конституциялық мемлекет құру тұжырымдамалары салынды.
Өзінің құрылымы мен заңдық техникасы жағынан еліміздің жаңа Конституциясы белгілі дәрежеде 
Француз Республикасы, АҚШ, Корей Республикасы, Ресей Федерациясы сияқты, яғни демократиялық 
өзгерістерді іске асыру мақсатында халық пен мемлекеттің мүдделерінің бірлігіне  ең жоғары кепілдік 
үшін биліктің барлық салаларын үйлестіруді қамтамасыз ететін елдердің дәстүрлі Конституцияларына 
ұқсас болып шықты.
Соның негізінде Қазақстанның президенттік республика жолына түскені айқын байқалды. Барлық 
басты  билік  Президенттің  қолына  шоғырланды.  Президент  конституциялық  негізде  Парламентті 
шақыру немесе тарату және заң шығару бастамашысы құқығына ие болды. Сонымен бірге Президент 
Конституция талабына сәйкес заң шығарушы, атқарушы және сот биліктері арасында өзара өкілеттілікті, 
олардың ара-қатынасын үйлестіреді.  
Қазіргі Конституция бойынша харизматикалық саяси тұлға ретінде Қазақстан Президенті халыққа 
ғана  бағынатын  қайраткерге  айналды.  Мұны  біз  соңғы  екі  Конституцияны  өзара  салыстырғанда 
айқын аңғара аламыз. Егер 1993 жылғы Конституцияның 78-бабында Президент жыл сайын Жоғарғы 
Кеңеске республикадағы жағдай туралы баяндама тапсырып және оны Қазақстан Республикасының 
ішкі және сыртқы саяси қызметінің маңызды мәселелері жайында хабардар етіп отыруға тиіс болса, 
1995 жылғы  Конституцияның 44-бабы бойынша Президенттің енді Парламентке ақпарат беріп тұруы 
айтылмайды, алайда ол бұл мәселелер бойынша тікелей Қазақстан халқына Жолдау жариялап тұрады. 
Яғни Президент мемлекет басшысы ретінде Парламенттен толық тәуелсіз. Парламентке есепті енді 
Президент емес, Үкімет береді [5].
  1995  жылғы  Ата  Заң  баптарын  талдау  барысында  байқалатыны,  жоғарыда  айтқанымыздай,  ол 
–  құқықтық  мемлекет  құруда  бағдаршам  іспеттес.  Яғни  өзімізге  үлгі  етіп  отырған  өркениетті  ел-
дер  қатарына  бір  табан  жақындай  түскеніміздің  жарқын  куәсі  сияқты.  Конституцияның  1-бабында: 
«Қазақстан Республикасы өзін демократиялық, зайырлы, құқықтық және әлеуметтік мемлекет ретінде 
орнықтырады: оның ең қымбат қазынасы – адам және 
Адамның  құқықтары мен бостандықтары, заңды мүдделері талас тудыратын, даулы  жағдайларда 
сот  билігі  арқылы  жүзеге  асырылады.  ҚР  Конституциясының  75-бабының  талаптарына  сәйкес, 
Қазақстан Республикасында сот төрелігін тек сот қана жүзеге асырады, сот билігі сотта іс жүргізудің  
азаматтық, қылмыстық және заңмен белгіленген өзге де нысандар арқылы жүзеге асырылады делін-
ген. Республиканың сот жүйесін Республика Конституциясымен және конституциялық заңмен белгі-
ленетіні айқындалған. 
Ата Заңның 76-бабына сәйкес сот билiгi Қазақстан Республикасының атынан жүзеге асырылады 
және өзiне азаматтар мен ұйымдардың құқықтарын, бостандықтары мен заңды мүдделерiн қорғауды, 
Республиканың  Конституциясының,  заңдарының,  өзге  де  нормативтiк  құқықтық  актiлерiнiң, 
халықаралық шарттарының орындалуын қамтамасыз етудi мақсат етiп қояды. Сот билiгi Республика 
Конституциясының, заңдарының, өзге де нормативтiк құқықтық актiлерiнiң, халықаралық шарттарының 
негiзiнде  туындайтын  барлық  iстер  мен  дауларға  қолданылады.  Соттар  шешiмдерiнiң  үкiмдерi  мен 
өзге де қаулыларының Республиканың бүкiл аумағында мiндеттi күшi болады. 
Сонымен  қатар  Конституцияда  тәуелсіз  Қазақстан  мемлекетінің  халықаралық  беделін  жоға- 
рылатудағы  тарихи  маңызы  ерекше  атап  көрсетілген.  Онда  біздің  егеменді  мемлекетіміздің  әлем 
қоғамдастығы алдындағы мән-мағынасы, рухы мен бүкіл болмысы, оның өркениетті даму кезеңінің 
ерекшеліктері, әлемдік демократиялық құндылықтары жан-жақты көрініс тапқан. Ата Заңда қоғамда 
қолданылып жүрген жаңа ұғымдар мен атаулардың ғылыми және күнделікті айналымға енгізілгенін 
байқау қиын емес. Соның арқасында жаңа кезеңдегі нарықтық термин атаулары арнаулы, түбегейлі 
теориялық  және  қолданбалы  салаға  ауысты,  қоғам  тұрмысының  ажырамас  бөлігіне  айналды.  Бұл 
Конституцияның сөзсіз жаңашылдығы.
Ата  Заңның  ерекшелігі  –  ол  билік  тармақтарының  ешқайсысына,  мемлекеттік  лауазым  иелеріне 
конституциялық  құқықтарды бұзуға  жол  бермеуінде. Мейлі,  ол  елдің Президенті немесе қатардағы 

201
қызметкер  болсын,  негізгі  конституциялық  құқықтарды,  соның  ішінде  адам  құқықтары  мен 
бостандығын аяққа басуға жол бермейді. Бұрынғы Ата Заңда көрсетілген, бірақ жете тиянақталмаған 
көптеген маңызды мәселелердің түйіні Конституцияда жаңаша шешілген.  
Конституцияда  республиканың  азаматтығы  туралы  талас-тартысқа  біржолата  нүкте  қойылған. 
Осыған байланысты Қазақстан Конституциясында қос азаматтық болмайтыны заң жүзінде бекітілді. 
Ата Заңда бүгінгі таңда іс жүзінде орындалмайтын, азаматтарды қызметпен қамтамасыз ету құқығы 
қысқартылып, оның орнына «Еңбек ету бостандығына, кызмет пен кәсіп түрін еркін таңдауына құқығы 
бар» - деп көрсетілген. Білім беру, тұрғын үй, денсаулық сақтау саласын мемлекет тарапынан тегін 
қаржыландыру  өткен  кеңес  қоғамының  қанжығасында  кетті.  Енді  азаматтарға  тек  мемлекеттік  оқу 
орындарында, орта білім және жоғары оқу орындарында іріктеп сұрыптау арқылы тегін білім алуға 
кепілдік берілген. Мұның өзі елдің нарықтық экономика жолына түсуінің айқын дәлелі іспетті. Ата 
Занда азаматтардың құқықтарымен бірге оларға қойылатын талаптар да жан-жақты көрсетілген.
Қазақстан жаңа Конституцияны кабылдау арқылы дүниежүзілік қауымдастықтан өзінің лайықты 
орнын алды. Қазіргі Ата Заң – еліміздің өтпелі және одан әрі алға даму кезеңіндегі маңызды тари-
хи  құжат.  Сондықтан  республиканың  әрбір  азаматы  оның  мазмұнын  жете  біліп,  талаптары  мен 
қағидаларын мүлтіксіз сақтауға, мемлекеттік рәміздерді құрметтеуге міндетті.
  Мемлекетіміздің  жоғары  заң  шығарушы  органы  –  Парламент  2007  жылғы  мамыр  айында 
Конституцияға тарихи маңызы бар бес бағытта түзетулер енгізу туралы шешім қабылдағаны баршаға 
мәлім. Соның негізінде, біріншіден, Президент өкілеттіктерінің бір бөлігін Парламентке бөліп беру 
және Парламент депутаттарын сайлау жүйесіне қатысты өзерістер енгізу жүзеге асырылды. Екіншіден, 
саяси партиялардың Парламенттегі рөлі артып, Мәжілісте де, Сенатта да депутаттар саны өсіп, 154-ке 
жетті. Оның 47-сі – жоғарғы палата, 107-сі төменгі палата депутаттары [4]. 
Бұған  қоса,  Парламенттің,  әсіресе,  Мәжілістің  өкілеттіктері  едәуір  кеңейтілді.  Оған  Үкіметті 
жасақтау мен оның жұмысын бақылаудың негізгі тетіктері берілді. Үшіншіден, жергілікті органдардың 
өзін-өзі басқарудың рөлін арттыруға қатысты, яғни мәслихаттардың өкілеттілігін кеңейтуге қол жет-
кізілді.  Облыстар  мен  республикалық  маңызы  бар  қалалар  (Астана  мен  Алматы)  әкімдері  кызметі-
не кандидатураларды тағайындау жөнінде мәслихаттармен келісу рәсімі енгізілді, олардың өкілеттік 
мерзімдерін ұзарту және тағы басқа да рәсімдер бекітілді. Төртіншіден, Конституцияға құқық қорғау 
жүйесін одан әрі дамытуға байланысты толықтырулар жасалды. Сот жүйесінің тәуелсіздігі қамтамасыз 
етілді.  Прокуратура,  алдын  ала  тергеу,  жауап  алу  органдарының  қызметі  туралы  қағидаларға 
өзгерістер енгізілді. Бесіншіден, адамның құқықтары мен бостандыктарының кепілдіктерін дамытуға 
қатысты толықтырулар қабылданды. Тұтастай алғанда, енгізілген өзгерістер біздің мемлекетіміз бен 
қоғамымызды бұрынғыдан да көп ретте демократияландыруға мүмкіндік берді.
Сөйтіп, Қазақстан өз алдына дербес мемлекет болған аз уақыт ішінде, әсіресе 1995 жылғы Ата Заңын 
қабылдағаннан кейін, ел экономикасын алға бастырып, халықтың әл-ауқатын жақсарту бағытындағы 
көптеген ауқымды істерді тындырды.
Мысалы,  халықтың  денсаулығын  сақтау  және  оның  деңгейін  көтеру  мақсатында  Президенттің 
жарлығымен 2002 жыл  Денсаулық жылы деп жарияланды. Денсаулық жылының аясында ауылдағы 
көптеген медициналық мекемелер ғимараттары жөндеуден өтті. 
Денсаулық жылы шеңберінде 12-18 жасқа дейінгі бір миллион 690 мың окушыға медициналық тек-
серу жүргізілді. Мұның өзі балалар денсаулығын уақтылы анықтауға және колданылатын шараларға 
жоспар жасауға мүмкіндік берді. 1995 жылғы 13 кыркүйекте Қазақстан Республикасының Денсаулық 
сақтау  ісін  реформалау  мен  дамытудың  2005-2010  жылдарға  арналған  мемлекеттік  бағдарламасы 
бекітіліп, оның негізгі міндеттері белгіленген мерзімде ойдағыдай орындалды. Онда 2005 жылдан бас-
тап, бірден бес жасқа дейінгі балаларды, сондай-ақ диспансерлік есептегі балалар мен жасөспірімдерді, 
жүкті әйелдерді дәрі-дөрмекпен тегін қамтамасыз ету міндеті койылған болатын. Сонымен қатар жасы 
үлкендерге жыл сайын тегін профилактикалық-медициналық көмек ету мәселелері де көзделген еді. 
Жалпы 2006 жылы халықтың өмір жасының ұзақтығы бойынша Қазақстан әлемде 96-орында болатын. 
Ал ана мен баланың өлімі бойынша – 54, туберкулезбен ауруда – 87, ВИЧ/СПИД-тің әсер ету көрсеткіші 
жөнінде 60-орынға тұрақтаған еді. Елімізде 2007 жылдан бастап, қан айналымы жүйесі ауруымен ауы-
ратын  сырқаттардың  өлім-жітімін  азайтуға  бағытталған  кардиологиялық  және  кардиохирургиялық 
көмекті дамыту мен жетілдіру қызметі қолға алынды.  
Президентіміздің  «Қазақстан  –  2050»  Стратегиясына  арналған  Жолдауында  көрсетілгендей,  рес-
публикамызда соңғы жылдары Денсаулық сақтаудың бес инновациялық объектісі – Балаларды оңалту 
орталығы, Ана мен бала орталығы, Нейрохирургия, Шұғыл медициналық көмек және Кардиология 
орталықтары кіретін медициналық кластер құрылды. Елдің барлық өңірлерінде сапалы медициналық 

202
қызметтер  алу  үшін  қажетті  жағдай  жасалды.  Еліміздің  ең  шалғай  аудандарын   медициналық 
қызметтермен қамтитын көлік медицинасы жедел қарқынмен дамуда. Ұлттық скрининг жүйесі ауру-
ларды бастапқы сатысында анықтауға және олардың алдын алуға мүмкіндік береді. Дәрі-дәрмекпен 
тегін және жеңілдікті қамтамасыз ету енгізілді. Соңғы 15 жылда халықтың саны   14 милионнан 17 
миллион адамға дейін өсті [5].   
Қазақстан Республикасы бүгінде халық өмірінің жоғары үлгісіне сәйкес, демократия мен азаматтық 
қоғам дамытуға бағдарланған тұрақты да серпінді өсу үстіндегі экономикасы бар өңірлік мемлекет 
ретінде танылады. Еліміз дүниежүзілік қоғамдастыққа өтіп, өркениетті даму жолына түсті.
Тәуелсіздік жолын бастаған, жаңа Қазақстан бірінші күндерден-ақ өзін ықпалдасу мен көп қырлы 
ынтымақтастықты табанды жақтаушы ретінде көрсетті. Осындай парасатты саяси бастамалар жауапты 
да айрықша маңызды жағдайларда Қазақстан Президенті Н.Ә.Назарбаевтың стратегиялық тұрғыдан 
пайымдай білуінің жемісі болды. Елбасының Қазақстанның әлемдегі ең күшті ядролық арсеналдарының  
бірінен ерікті түрде бас тартуы туралы шешімі осы қатарға жатады. Сол кезде Қазақстанның «ядролық 
алғашқы мұсылман державасы» болуына қызыққан саясаткерлер мен оларды қолпаштаушы шетелдік 
күштер де аз болған жоқ. Бірақ қазіргі уақыт осындай дана әрі батыл шешімнің өміршеңдігін дәлелдеп 
отыр.
Елбасының саяси таңдауы негізінде Қазақстанның дамуындағы аса маңызды жетістіктер: Қазақтардың 
Дүниежүзілік Құрылтайлары өтуі, 1995 жылғы 1 наурызда Қазақстан халқы Ассамблеясының құрылуы, 
бұл  мәртебелі  қоғамдық  ұйымның  Мәжілістің  құрамына  9  депутатын  сайлайтын  Конституциялық 
заңға жетуі, біздің еліміздің Әлемдік және дәстүрлі діндер лидерлері съездерінің орталығына айна-
луы. Осындай бірегей форумдар түрлі халықтар арсындағы өзара түсіністік пен әріптестікке қызмет 
ететінін барша әлем қолдап отыр.
Қоғамда  қалыптасқан  этникалық  және  діни  әртараптылық  жағдайында  егер  Қазақстан  бейбіт-
шілік,  түсіністік  және  татулық  ахуалын  сақтай  алмаған  болса,  реформаларды  жүргізу,  мемлекет-
тегі тұрақтылық пен дамуды қалыптастыру мүмкін емес еді. Қазақстан қақтығыстар мен жаулыққа 
қарсы тұратын ынтымақтастық пен достық рухын сақтай білді. Елдегі қалыптасқан этносаралық және 
конфессияаралық татулық моделін қазірдің өзінде шетелдердің сарапшылар жан-жақты зерттеу үстінде. 
Қазақстан сонымен бірге өзара түсіністік идеясын халықаралық сахнада да дамытып келеді. Қазақстан 
Азиядағы өзара іс-қимыл және сенім шаралары жөніндегі кеңес және Әлемдік және дәстүрлі діндер 
жетекшілерінің съезі сияқты беделді де нәтижелі ұйымдарды құра отырып, халықаралық дәрежеде зор 
табыстарға жетуде. 
Жоғарыда айтып кеткеніміздей, Қазақстанның егеменді және тәуелсіз мемлекет ретінде қалыптасып, 
әлемдік қоғамдастықтың беделді мүшесі деңгейіне жетуіне басты негіз болған – Ата Заңымыздың не-
гізгі қағидаларына сәйкес нақты іс жүзіне асырылған ішкі саясаты. Оның бірінші орынға қойылған 
басымдықтары: экономика, әлеуметтік саясат, мемлекеттің рөлін арттыру және т.б.
Тәуелсіздіктің  алғашқы  20  жылында  Қазақстанда  адам  басына  шаққандағы    ІЖӨ  мөлшері  1994 
жылғы 700 доллардан 2012 жылы 12000 долларға жетті. Бұл алдын-ала болжалынған мерзімнен 5 жыл 
бұрын және әлемдегі кез-келген мемлекеттегі көрсеткіштерден де жылдам жүзеге асты. Әрине, бұған 
бір жағынан елдегі мұнай, газ, табиғи уранның орасан зор қоры да ықпал етті.  Алайда, мұндай жетістік-
терге жету үшін, ең алдымен, батыл экономикалық реформалардың және саяси тұрақтылықтың ба-
рынша мүмкіндік бергендігі ақиқат. Елбасымыздың 2012 жылы Чехияға барған ресми сапары кезінде 
айтқанындай, соның арқасында «Қазақстанның даму динамикасы «дағдарыстық кезең» делінетін 2008-
2009 жылдары да сақталып отырды. Өткен жылды елімізІЖӨ-нің 7,5пайыздық өсімімен аяқтады. ҚР 
Үдемелі индустриялық-инновациялық даму бағдарламасына сәйкес 2015 жылға қарай біз дамуды 2008 
жылмен салыстырғанда 50 пайызға арттырып, шикізаттық емес экспорттың үлесін экспорттың жалпы 
аумағының кем дегенде 40 пайызына өсірмекпіз». Жай ғана санамаланып шыққан бұл көрсеткіштердің 
астарында қандайлық жүейлі жұмыс, жанқиярлық еңбек жатқанын айтудың өзі артық. 
1997 жылғы желтоқсанда ел астанасын Алматы қаласынан  Астанаға көшіру жас мемлекет үшін шын 
мәніндегі бетбұрыс кезең болды. Бар болғаны 280 мың ғана халқы бар, жете дамымаған провинциялық 
Ақмола  қаласына  ел  астанасын  көшірген  кезде  Қазақстан  әлі  де  үлкен  экономикалық  қиындықтар 
құрсауында тұрған болатын. Өткен 15 жыл мерзім ішінде ел астанасы ұлттың жедел дамып келе жатқан 
қуатты орталығына, қазірдің өзінде 800 мыңға жуық халқы бар сәулетті де салтанатты қалаға айнал-
ды. 
Қоғамда  қалыптасқан  этникалық  және  діни  әртараптылық  жағдайында  егер  Қазақстан  бейбіт-
шілік,  түсіністік  және  татулық  ахуалын  сақтай  алмаған  болса,  реформаларды  жүргізу,  мемлекет-
тегі тұрақтылық пен дамуды қалыптастыру мүмкін емес еді. Қазақстан қақтығыстар мен жаулыққа 

203
қарсы тұратын ынтымақтастық пен достық рухын сақтай білді. Елдегі қалыптасқан этносаралық және 
конфессияаралық татулық моделін қазірдің өзінде шетелдердің сарапшылар жан-жақты зерттеу үстінде. 
Қазақстан сонымен бірге өзара түсіністік идеясын халықаралық сахнада да дамытып келеді. Қазақстан 
Азиядағы өзара іс-қимыл және сенім шаралары жөніндегі кеңес және Әлемдік және дәстүрлі діндер 
жетекшілерінің съезі сияқты беделді де нәтижелі ұйымдарды құра отырып, халықаралық дәрежеде зор 
табыстарға жетуде. 
Қазіргі кезде Қазақстан, Ата Заңымыздың негізгі қағидаларына сүйене отырып,  берік те тұрақты 
президенттік-парламенттік демократиялық жүйе құруда  және оның шеңберінде  БАҚ  және үкіметтік 
емес ұйымдар қоғамдық ынтымақтастық  қалыптастыруда елеулі рөл атқаруда. 2011 жылы Н.Назарбаев 
өзінің өкілеттілігін 2020 жылға дейін ұзарту туралы референдум өткізу жөніндегі дауыс беру құқығы 
бар азаматтардың жартысынан астамы қуаттаған ұсынысты қолдамай тастады. Оның орнына Президент 
өзінің  демократиялық  қағидаттарға  адалдығын  дәлелдей    отырып,  мерзімінен  бұрын  сайлау  өткізу 
жөнінде бастама көтерді және осы сайлауда зор басымдықпен жеңіске жетті.
Президенттің басшылығымен соңғы кездері мемлекет әлеуметтік мәселелерді шешуге мықтап күш 
салуда.  Тәуелсіздік жылдары ішінде елімізде қабылданған бағдарламалық-стратегиялық құжаттардың, 
республика Президентінің жолдаулары мен сөйлеген сөздерінің негізгі мазмұны әрбір қазақстандыққа 
деген қамқорлықтан тұрады.  
Елбасы ұсынған Жалпыға Ортақ Еңбек Қоғамының мынадай маңызды конституциялық негізі бар: 
әркімнің еркін еңбек ету құқы, қызмет түрін және мамандығын еркін таңдау құқы, кәсіпкерлікпен шұ-
ғылдану және өзінің мүлкін кез келген заңды кәсіпкерлік қызметпен шұғылдану үшін пайдалану құқы 
және тағы басқалар.
Елбасының  бастамасымен  Қазақстан  беделді  халықаралық  ұйымдарға  басшылық  етіп  келеді.  
Еліміздің жетістіктері мен Елбасының жеке беделі Қазақстанның ЕҚЫҰ-ға төрағалық етуіне жол ашты.  
ЕҚЫҰ-ға қатысушы елдердің мемлекет басшылары мен үкімет басшылары 2010 жылғы 3 желтоқсанда 
Астанада қабылдаған Декларацияда адамның құқықтары мен негізгі бостандықтарын сақтай отырып, 
бейбітшілікті қолдау туралы Қазақстан Республикасының Конституциясымен үндес ереже бекітілді. 
2012  жылы Қазақстан халқының саны 1,5 млрд. адамды құрайтын 57 мемлекетті біріктіретін Ислам 
Ынтымақтастығы Ұйымы Төрағасының міндетін атқаруды табысты аяқтады.
Әрине, еліміздің дамуында алда тұрған проблемалар әлі де аз емес, себебі қандай мәселе болма-
сын  жетілдірудің  ешқашанда  шегі    болмайды.  Осы  қағидаға  Елбасымыздың  2008  жылы  журналис-
терге сұхбат берген сәттегі айтқан сөздері үндес келеді: «Біз осы мемлекетті көздің қарашығындай 
сақтауымыз керек. Біз өз мемлекетіміздің жас екенін, буыны бекіп, бұғанасы жаңа қатып келе жатқан 
елге төнетін қатер де кездесуі мүмкін екендігін естен екі елі шығармауға тиіспіз. Босаңсымауға тиіс-
піз». Осы сөздер өз елінің болашағын ойлайтын әрбір Қазақстан азаматының  жадында сақталуы тиіс.
Президентіміз «Қазақстан-2050» Стратегиясында айтқанындай: «Біздің басты мақсатымыз – 2050 
жылға қарай Жалпыға ортақ еңбек қоғамын құру. Қазақстан ХХI ғасырдың ортасына қарай әлемнің 
ең дамыған 30 елінің қатарында болуға тиіс. Біздің жетістіктеріміз бен қазақстандық даму үлгісі Жаңа 
саяси бағыттың негізі болуға тиіс».
Жалпы алғанда, бүгінгі күні Қазақстан Республикасы халық өмірінің жоғары стандартына, демок-
ратия мен азаматтық қоғам орнатуға бағдарланған тұрақты да серпінді өсу үстіндегі экономикасы бар 
өңірлік дамушы мемлекет ретінде танылады.
 Осы жетістіктерге Елбасымыздың қосқан үлесі ерекше. Басқасын айтпағанда, оның Қазақстанды 
әлемнің өркениетті елдерінің қатарына қосып, халықаралық аренаның жоғары деңгейіне көтергенінің 
өзі қайда жатыр. 
Қазақстан  егемендік  алуымен  байланысты  қазақ  халқының  рухани  өмірінде  де  жаңа  процестер 
кеңінен өріс алды. Халыққа білім беру, ғылым мен мәдениет өз дамуының кең жолына шықты. Олар 
бұрынғы Кеңес Одағы кезеңіндегі партиялық идеология мен саяси қағидалардың қыспағынан құтылды 
[6].
Қазақстан тәуелсіз ел болғаннан бері халыққа білім беру саласында да бірқатар оң өзгерістерге қол 
жеткізілді. Соңғы жылдары гимназиялар, лицейлер, жеке және авторлық мектептер ашылды. «Қазақстан 
тарихы», «Ана тілі» және 1-5-сыныптар үшін басқа да  пәндер бойынша оқулықтар шығарылды. Егер 
соңғы  кезге  дейін  Қазақстан  оқу  мекемелерінде  тек  бұрынғы  КСРО  тарихы  оқытылса,  енді  қазақ 
халқының өз тарихын терең талдап оқытуға көңіл бөлінді.
Республикамыздың жоғары білікті медицина кадрларын даярлау ісіне қомақты үлесін біздің «Астана 
Медицина университеті» акционерлік қоғамы да қосуда. Өткен жылғы күзде оның құрылғанына 48 
жыл болды. Соңғы жылдары бұл университет елімізде медицина кадрларын даярлайтын ең жақсы үш 

204
жоғары оқу орындарының қатарына қосылды. Қазіргі кезде университетте  5500-ден астам студент 
білім алуда. Олардың саны жылдан жылға артуда.  
Университетіміз  өзі  құрылғаннан  бері  14  мыңнан  астам  медицина  кадрларын  даярлады,  қазір  
олардың көпшілігі Қазақстанда ғана емес, шет елдерде де (АҚШ, Канада, Израиль, Германия, Греция, 
ТМД  елдері және т.б.) жемісті  еңбек етуде.
Қорытып  айтканда,  жоғарыда  баяндалған  маңызды  шаралардың  барлығы  мемлекеттіміздің 
тәуелсіздігін сақтауға, республика халқының бірлігін нығайтуға, оның әлеуметтік-тұрмыс жағдайын, 
денсаулығын,  тіршілік  сапасы  мен  деңгейін  арттыруға  бағытталғанын  жан-жақты  ашып  көрсетеді. 
Осының  барлығына  біздің  қолымыз  Ата  Заңымызда  көзделген  тарихи  ережелерге  сүйене  отырып, 
Президентіміз  белгілеп  берген    басымдықтарды  жүзеге  асыру,  атап  айтқанда:  ғылым  мен  білімнің 
инновациялық жүйесін дамыту, денсаулық сақтау саласының қазіргі заманғы стандарттарына өтуін, 
ұлттың мәдени және рухани әлеуетін өркендеуін қамтамасыз ету арқылы жетіп отыр.

жүктеу/скачать 3,02 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: