Қазақстан тарихшыларының Ұлттық конгресі қазақстан тарихы: инновациялық ТҰжырымдамалар мен дәуірлеу

236
Кенесары хандығының өмірі ұзақ болмады. Бірақ ел тәуелсізідігімен ел билігінің еркіндігі үшін тама-
ша ерлік істерімен ел тарихындағы ұлы тұлға болып қалды. 
Кенесары қазақ халқының дербес мемлекеттілігін қалпына келтіру, халқын бодандықтан құтқарып, 
басын біріктіру, азаттық пен бостандыққа қол жеткізіп, тәуелсіз ел ету мұратын көздеген сұңғыла саясат-
шы, қайраткер, ірі мәмілегер, дарынды әскер қолбасшы ретінде ел есінде қалды. Қазіргі ел саясатының 
да төркіні осыған ұқсас болып, қазіргі таңда зор табыстарды иеленудеміз. Еліміз егемендігін алып, 
ата-баба ұстанған сан ғасырлық шындық бүгін ақиқатқа айналды.  Тәуелсіз Қазақстан өзінің қандай ел 
екендігін көрсетіп, халықаралық саясат сахнасында зор табыстарды игеруде. Соның бірі кешегі өткен 
ел ордадағы Астана саммитін алсақ соның өзі аз уақыттың ішіндегі бар ел бас иетін үлкен табыс, та-
маша жетістік. Міне біздің елдің тарихындағы күрестер өз нәтижесін беруде. Түсініктерін тексеріп, 
өз ойларындағы тарихи бағалауларын жинақтағаннан кейін Қорытынды  жасалады. К. Қасымұлы 
бастаған қозғалыс ел тәуелсіздігі мен ұрпақ болашағының өмірі жайындағы қарулы күрес еді.  Батырлар 
есімін еске ұстап,  ұлы тұлғалардың ерлігін өзімізге үлгі ету кез-келген қазақ азаматының санасында 
болуы тиіс. Яғни аға буынның салған дара жолының иесі біздер, қазақстандық азаматтар екендігін та-
разылап қайталап түсіндіру қажет.   
 «Ұстазы жақсының ұстамы жақсы» - деген бүгінгі тәуелсіз  мемлекетіміздің ертеңі біз тәрбиелеп 
оқытып отырған қазақстандық жастардың меңгерген біліміне, алған тәжірибесіне байланысты екеніне 
еш күмән жоқ. 
Білім  алушылардың    танымдық  көзқарасын  байыту  ақыл-ой  қабілетін  жетілдіру,  өзіндік  ойлау 
және  өмірлік  ұстанымын  қалыптастыру  мұғалімнің  шеберлігіне,  шығармашылық  қабілетіне  байла-
нысты. Теориялық білімді игерту мен жаңғырту  және жаңа жағдайға іс жүзінде лайықтап қолдануға 
үйреткенде ғана білім алушылардың алған білімімен  біліктілігі шынайы да нақтылы қалыптасады. 
Осындай жолмен қалыптасқан білім мен біліктіліктің  танымдық маңызы да зор болады. 
Оқыту  үрдісінде  компьютерді  қолдануға  негізделген  жеке  әдістемелер  оқу  мақсаттары  мен 
жағдайларына  байланысты  қолданылуы  қажет.  Кейбір  жағдайда  оқушылардың  сұранысын  терең 
ұғыну қажет болады, келесі бір жағдайда пәндік саладағы білімді талдау маңызды рөл атқарады, ал 
үшінші бір жағдайда  оқытудың психологиялық ұстанымдарын ескеру басты рөл атқарады. Осы орайда 
ақпараттық технологияларды пайдаланудың негізгі артықшылықтары мынадай:  
1.  Олар    тақырып  шеңберінде  немесе  белгілі  бір  уақыт    аралығында    айтылуға  тиіс  мәліметтер 
көлемін ұлғайтады. 
2. Білімге бір-бірінен үлкен ара қашықтықта  орналасқан әр түрлі оқу орнында отырып қол жеткізу-
ге болады. (қашықтықтан оқыту технологиясы) 
3. Оқыту жүйесінің  көп деңгейлі  жетілдірілуі олардың  таралымдалуы мен оқу  материалының 
сапасын арттырады. 
Компьютердің көмегімен оқушы өз бетінше, сондай-ақ өзге оқушылармен топтасып бірге жұмыс 
істеуге  мүмкіндік  алады.  «Компьютер    көрнекі  -  бейнелі    ойлауды,  қозғалыстық  және    ауызша  
қарым-қатынас машықтарын, мақсатты  әрекеттерді және әлеуметтенуді дамыту үшін мүмкіндіктер 
туғызатыны туралы дәлелдер бар» деп, көрсетеді Нокс Джордж. 
Қазақстан  тарихы  бойынша  электронды  оқулықтарды    пайдаланып,    электронды  оқулықтағы 
көрнекіліктерге,  деректерге  сүйене  отырып  оқушылар  өздерінің  ой-өрісін  кеңейтіп  шынайы  дерек 
көздерінен  мәліметтерді    жинауға  дағдыланады.  Сонымен  бірге    ғаламтор  арқылы    (интернеттен) 
қосымша  материалдар іздеу, алынған материалдарды саралау, анализ жасау арқылы тарихи объекти-
визм принципін ұстанып өз бетімен ізденуге дағдыланады.  
Қазіргі  заманауи  оқытуды  мультимедиа  технологияларынсыз  елестету  қиын.  Мультимедиа  – 
біруақытта бірнеше ақпараттық ортаны: графика, мәтін, видео, фотосуреттер, дыбыстық эффектілерді 
пайдаланатын компьютерлік технологиялардың жиынтығы. Мультимедиалық құралдарды қолдану та-
рихты оқытудың сапасын және тиімділігін арттырады, оқу іс-әрекетін дамытады. Компьютердің көп 
функциялылығы оқушының танымдық қажеттіліктерін қанағаттандырады.  
Тарих сабақтарында компьютерлік технологияларды қолдану оқу-танымдық іс-әрекетті оптимиза-
циялау, оқытуды индивидуализациялау, оқушылардың өздігінен білім алуларын ұйымдастыру және 
топтық  ғылыми-зерттеу  жұмыстарын  мультимедиалық  құралдар  негізінде  ұйымдастыру  мүмкіндігі 
арқылы білім беру сапасын арттырады.
Тарих сабағында қолдануға болатын ақпараттық-коммуникациялық құралдар көп. Бұлар ең алды-
мен: мультимедиалық оқыту бағдарламалары, электронды оқулықтар, тарих курсы бойынша электрон-
ды кітапханалар, интерактивті жаттықтырушылар (тарих курсы бойынша тестілеу, ҰБТ-ға дайындық). 
Әрине бұл айтылған оқытудың әдіснамалық амалдарын біз сабақтарда қолдана аламыз. Бірақ сабақта 

237
оқытушыны  ештеңе  де  алмастыра  алмайды.  Мультимедиа  құралдарын  сабақтың  бір  этапында  ғана 
қолдануымыз керек, тек игерілген материалды толықтыру не бейнелеу үшін.
Соңғы заманауи сандық құрылғылардың бірі - ол электронды интерактивті тақта болып табыла-
ды. Электронды интерактивті тақта – компьютермен және проектормен комплексте жұмыс істейтін 
сенсорлық панель. Электронды интерактивті тақталар мультимедиалық материалмен жұмыс істеуде 
үлкен экранды ұсына отырып компьютерлік технологиялардың мүмкіндіктерін байытады. Сыныптағы 
барлық  оқушылар  көретін  бұл  экран  оқушылармен  оқытушының  өзара  іс-әрекетін  жаңа  сатыға 
көтереді. 
Интерактивті  тақталар  сабақтың  қарқынын  тездете  алады  және  оған  бұған  бүкіл  сыныпты  тарта 
алады. Электронды тақтаны қолданғанда оқушылар мұқият болады.
Электронды оқулықтар – ғылыми негізде дайындалған педагогикалық ақпараттық өнім. Электронды 
оқулықты дайындаудың негізі – модульдік оқытудың педагогикалық теориясы болып табылады. Онда 
теориялық тақырыптар кеңінен беріліп түсіндіріледі, графикалық иллюстрациялар, әр түрлі суреттер 
арқылы теориялық білім толықтырылады.
Қорыта айтқанда, әрбір ұстаз заманға сай өз кәсібін жетік білетін, ұлттық құндылықтарды меңгеріп, 
өз  ісінде  жаңа  технологияны  пайдаланып,  іс-әрекетінде  әлемдік  компьютерлік  жүйенің  ақпараттық 
мүмкіндіктерін қолдана алатын адам болуы керек. Сонда ғана «ұстаз» деген ұлағатты атқа лайық бо-
ламыз.
Ақпаратты  технологияларды  пайдалану  арқылы  мектептегі  сабақтарды  жаңаша  ұйымдастыру, 
мұғалімнің  рөлі  мен  қызметінің  артуына  жағдай  жасау,  теориялық,  ғылыми  –  педагогикалық  және 
психологиялық зерттеулерге сүйене отырып, оқушылардың құзыреттілігін қалыптастыру, ақпараттық 
технологиялар  мен  инновациялық  оқыту  әдістері  арқылы  оқушыларды  ізгілікке,  елжандылыққа, 
саналылыққа,  адамгершілікке,  имандылыққа,  еңбексүйгіштікке  тәрбиелеу.  Инновациялық  әдістерді 
баланың білім деңгейіне және жас ерекшелігіне қарай оқу үрдісінде пайдалану негізгі міндет болып 
табылады. 
Әдебиеттер 
1.  ҚайырлиеваА. Қоғамдық пәндерді оқытуда ақпараттық технологияны қолданудың маңызы // Жалпы тарих 
және құқықтану мектепте.-2005.-№3.-25-27 б.
2.  ЖүрекеноваА.  Использование  информационно-коммуникационных  технологий  в  обучении  истории 
Казахстана.
3.  Куран  Е.В.    Использование  мультимедийных  технологий  на  уроках  истории  и  обществознания.- 
Интернет.
4.  Тажибаев Б.Х. Инновациялық әдістер мен оқытудың ақпараттық технологияларын тарих сабағында қолдану 
арқылы оқушыларды тарих мамандығына беіндеу. – Интернет материалдары.
ТҰРЛЫБЕК А.
Әлеуметтік ғылымдар институты 
Тарих факультетінің  Phd докторанты
(Түркия. Анкара университеті) 
ОСМАН МЕМЛЕКЕТІНДЕГІ ЕКІНШІ РЕВОЛЮЦИЯ ЖӘНЕ ӘНУАР ПАША
Padişah  olup  bitenleri  doğru  saptamak  amacıyla  Enver  Bey’in  eniştesi  olan  Selanik  Merkez  Komutanı 
Kaymakam Nazım Bey’i görevlendirmiştir. Selanik’te Cemiyet aleyhine teşkilat yapan Merkez Kumandanı 
Nazım Bey’in öldürülmesine cemiyet bir karar vermiştir [3. 306.]. Enver Bey bu hadiseyi şöyle anlatıyor: 
“Zahiren Yunan İhtilal komitesine karşı olmak üzere otuz kişiden oluşan bir istihbarat teşkilatı kurmuştu. 
Kayın biraderi bulunmak dolayısıyla kız kardeşimin yardımıyla bu teşkilatta olanların isim ve görevlerini ve 
fotoğraflarını temin etmiştim” diyordu. Enver Bey, eniştesinin çok borçlu olması sebebiyle Saray Mabeynine 
bağlı olduğunu ve tehlike oluşturmaya başladığını ve Cemiyetin de Nazım Bey’in öldürülmesine karar verdiğini 
yazar. Birkaç teşebbüs sonuçsuz kalır. 
11 Haziran 1908 tarihinde Enver Bey ve babası Ahmet Bey’de Nazım Bey’in evinde üst katta oturmaktaydılar. 
Kapı çalınır ve Nazım Bey’i bir subayın görmek istediğini söylenir. Nazım Bey biraz tereddütten sonra aşağıya 
iner. Aşağıdan bir silah sesi gelir ve Nazım Bey bacağından vurulmuştu ve ertesi gün de İstanbul’a hareket 
etmiştir. Bu olay üzerine II. Abdülhamit, güvendiği adamlarından İşkodralı İsmail Mahir Paşa başkanlığındaki 

238
bir heyeti incelemeler yapmak üzere Selanik’e gönderdi. Ayrıca Padişah, III. Ordu’da neler olduğunu ve neler 
düşünüldüğünü anlamak için ordudan iki subay istedi. III. Ordu Müşirliği, Kurmay Ali Rıza ve Topçu Hasan 
Rıza Bey’i merkeze gönderdiler. Bunlar İstanbul’da Müşir Ethem Paşa ile görüşmeleri esnasında İttihat ve 
Terakki Cemiyeti’nin faaliyetlerinden ve olup bitenden habersiz yalnız askerlikle uğraşan kimseler oldukları 
intibaını uyandırdılar. Sonra bu iki subay İstanbul’da alıkonuldular. Selanik’te ise bunların tutuklandıkları 
zannedilmiştir.  Ayrıca  Enver  Bey  Manastır’a  geldiğinde  Saray’ın  istihbarat  çalışmalarının  sıkılaştığını  ve 
artık kendisinden de şüphe edildiğini anlar. Genel Müfettiş Hüseyin Hilmi Paşa, Nazım Bey’in eşi olan kız 
kardeşini Selanik’ten alarak İstanbul’a götürmesi için emir geldiğini ve bu sebeple kendisine izin verildiğini 
ve yol parasını da vererek biran evvel İstanbul’a gitmesini söyler. 
Enver Bey ise Selanik’e gelir ve Cemiyet’in Merkez-i Umumi’si toplanarak Enver Bey’in İstanbul’a gidip 
gitmeyeceği  konusunda  tartışılır.  Sonunda  İttihat  ve  Terakki  Cemiyeti’nin  Selanik  Komitesi,  25  Haziran 
1908’de  Enver  Bey’in  dağa  çıkmasını  ve  ayaklanmanın  başlatılmasını  kararlaştırdılar  [4.  94.].  Böylece 
Enver, İstanbul’a davetin arkasındaki gerekçelere hiç güvenmemekle akıllılık ederek ve Resne tepelerinde 
izini kaybettirme yolunu seçti [5. 281.]. Avrupa’da ise, İngiltere Kralı VII. Edward ile Rus Çarı II. Nikola’ın 
Estonya’nın Reval kentinde buluşmaları [6. 92.], Cemiyet’in, Reval toplantısından Osmanlı Devleti aleyhine 
bir antlaşmanın çıkacağını ve kısa bir süre içinde de Makedonya’nın ülke topraklarından yitirileceği ve tüm 
Rumeli paylaşılacağı kanısına varmışlardı. 
Ayrıca bu görüşmeyi “Hasta Adam’ın” cenazesinin üstünde üşüşen kartalların, büyük ihtimalle son ham-
lesi olarak da görmüşlerdir.  Süreyya, Reval görüşmesini şöyle anlatıyor: 
•  Osmanlı  Devleti’nin  dünya  için  devamlı  ve  tehlikeli  anlaşmazlık  konusu  olmaktan  çıkarılarak,  bazı 
bölgelerin milletlerarası bir idareye verilmesi,
• Bu bölgelerden Irak’ın İngiltere, İstanbul ve Boğazların Rus nüfuz bölgeleri olarak bu devlete terk et-mesi 
gerektiği,
•  Osmanlı  Devleti  hakkında  karar  alınırken  Şark  Meselesi  ile  ilgili  diğer  devletlerin  menfaatlerinin 
korunması,
• Osmanlı Devleti sınırları dâhilinde, Türk ve Müslüman olmayan halkların kendi kendilerini idare hak-ları 
üzerinde Rus ve İngilizlerin devam ve sebat etmeleridir [7. 52.].
Anlaşıldığı gibi, Osmanlı Aydınları ve Saray da olup biten hadiseden, devletin parçalanarak paylaşılmaya 
mahkûm olduğunu algılamışlardı. Görülüyor ki, yabancı kitap yahut gazetelerden öğrenilmiş, hiçbir kültürel 
birikime dayanmayan teorik bazı doğruların propagandası, genç subayların ayaklarını yerden kesmiş, gerçek-
lik  duygularını  zedelemiştir.  İttihatçılara  göre,  parçalanma  tehlikesinin  artması  karşısında,  Osmanlı  Dev-
leti’nin başına parlamenter, yani seçim yoluyla iktidara gelecek güçlü ve sağlam bir hükümetin bulunması 
son derece önem kazanmıştır. Özellikle Balkanlar’dan, şikâyetlerini kendilerinin ifade edebilecekleri temsil-
cilerin İstanbul’daki parlamentoya gelmeleri, reformlar yönünde Avrupa Devletleri’nin baskılarını azaltabilir, 
güçlü bir hükümet de bu baskılara karşı koyabilirdi [8. 327.]. 
Ayrıca, Kralı VII. Edward ile Çar II. Nikola’ın 1907’de Çin, Tibet, Afganistan ve İran üzerinde nüfuz 
bölgelerini tespit etmiş olmaları, Osmanlı Devleti’nin Balkan topraklarını paylaşılacağı kanısına varmalarına 
bir etken olduğunu söyleyebiliriz. Böylece vatansever subaylar iyice ateşlenerek, ne yapılacaksa bir an önce 
yapılması gerektiği fikrini beslemiştirler. Böylece Enver Bey, askeri üniformasını çıkarıp dağa çıkacaktır ve 
etrafına toplayacağı Osmanlılarla, II. Abdülhamit’e Meşrutiyeti tekrar ilan etmesi için zorlayacaktı. Binbaşı 
Enver Bey silahlı isyanın ilan eder: “Haziran on iki ve on üçüncü Perşembe ve Cuma günleri arasındaki 
ge-cede artık Selanik’i, ailemi, maddi istikbalimi terk ederek, sadece halktan bir fert gibi, hükümetin bütün 
kuvvetlerine karşı açıktan açığa, silahlı olarak isyanımı ilan ediyorum. Fakat evvel Allah’a ve Peygamber’e 
sonra  da  Cemiyetimizin  teşkilatına,  hükümetin  zulmünden  bizar  olan  millete  güvenim  tam  olduğundan, 
vatanın geleceğini gayet parlak görüyor, bunun için benim maddeten kararan istikbalimin zulmetine ehem-
miyet vermiyorum. Vardar kapısından çıkarken nişanlarımı söktüm. Biraz üzgündüm. Bütün eski hayallerimi, 
iyi, büyük bir asker olmaktı. Hâlbuki şuandan itibaren artık bir hiçtim kim bilir nerede ve hangi kurşunla 
vurularak, kim bilir nerelerde kalacak ve asi diye bir köşeye atılacağım” diye kuşkulandığını da belirtiyor. 
Enver’in asıl endişelendiği tereddüdü ise her zamanki gibi ailesi olmuştur. Fakat Tikveş’e gelen Kolağası 
Mustafa Kemal kendisine birkaç mektupla birlikte Selanik’teki Merkez-i Umumi tarafından Osmanlı Terakki 
ve İttihat Cemiyeti’nin Rumeli Genel Müfettişi atandığına dair belge verir. 
Mektuplardan birisi annesi Ayşe Hanım’dandır; “Enver’im, başladığın işi bitirmeden dönersen sana sütümü 
helal etmem” demektedir. Buradan anlaşılıyor ki,  Enver’in kuşkulanmasına hak veriyoruz ve tabi-atıyla o 
da bir insanoğludur diyebiliriz. Ancak bu mektuplardan Enver’in taşıması zor olan yükünün hafifle-diğini 
ve içinin ferahladığını da anlıyoruz. Askeri bir şeref olan üniformasını üzerinden çıkardığına üzülen Enver, 
ailesinden gelen bu sevindirici haberleriyle, aldığı yolda kararlı bir şekilde yürümesine yardımcı olduğunu 

239
söyleyebiliriz. Öte tarafta Niyazi Bey, Cemiyetten izin alarak dağa çıkmak ve açıkça mücadele etme kararını 
almıştır. Niyazi Bey dağa çıkmadan önce, tabur deposuna girerek birçok silah, cephane, tabur sandığındaki 
paraları ve ahaliden bir grup ile 3 Temmuz 1908’de Resne’den çıkarak isyan bayrağı açtı [9. 18.]. Aynı zamanda 
Mabeyn Başkâtipliğine, Rumeli Genel Müfettişliğine ve Manastır Vilayetine de bir bildiri göndermiştir. 
Resneli Niyazi Bey, Enver Bey hakkında, ondan büyük güç aldıklarını söyler ve devamla: “Bahusus En-
ver Bey gibi efkâr-ı cemiyetin en kuvvetli naşiri sayılan ve harb ü darpta olağanüstü liyakati bilinen bir kur-
may subayın, çeteciliğe girişinin şeref ve hizmeti yücelteceği düşüncesi hepimizi sevinç ve övünçle doldurdu. 
Üzüntü ve karamsar zamanlarımızda, bizi ateşli sözler, ciddi tavırlarıyla coşturup etkileyen bu az bulunur ve 
her anlamında mükemmel olan, Enver Bey idi” diye anmaktadır. 
Enver Bey isyan bayrağın açtıktan sonra halka doğru: 
“Muhterem Vatandaşlarım! 
Meclis-i Mebusan’ın dağıtılmış kalması dolayısıyla, otuz seneden beri memlekette hüküm sürerek, birçok 
namuslu  vatan  evladının  mahvına  ve  birçok  aile  yuvalarının  sönmesine  sebep  olan  istibdat  idaresi,  son 
zamanlarda gene şiddetini göstermeye başladı. Zaten keyfi bir idare neticesi, birçok ihtilallar içinde kana 
boyanan vatan ve milletimizi büsbütün zayıflatarak yakında mahvedecek olan bu istibdada nihayet vermek 
lazımdır. Ben içte bu istibdada karşı milletimin haklarını muhafaza için her şeyimi feda ettim. İcap ederse bu 
uğurda hayatımı da esirgemeyeceğim. Siz, ey vatanın namuslu ve fakat her şeyden habersiz olan evlatları! Sizin 
de benimle bu yolda yürümenizi veya bu işte tarafsız kalmanızı dilerim. Aleyhime hareket edecek olanların 
görecekleri zararları maddi ve manevi mesuliyeti kendilerine aittir. Yaşasın vatan, yaşasın millet” bir ihtilal 
beyannamesi yayınlar. 
Aynı zamanda Cemiyet’in Manastır şubesi üyeleri 5 Temmuz 1908’de sokaklara “Kanun-ı Esasinin” ilanını 
isteyen beyannameler yapıştırdı. Böylece otuz yıldan beri unutulmuş olan “Kanun-ı Esasi” kelimesi yeniden 
ortalıkta dolaşmaya başladı. Enver Paşa ise, özellikle Tikveş’in köylerinde taşra halkının arasında teşkilatlar 
kurmak  üzere  planlar  hazırladı  ve  köylüleri  yemin  töreni  yaptırarak  teşkilata  almaya  başladı.  Timyanık 
köyünden başlayarak binbaşı rütbesiyle köylülere şu nutku çekti: 
“Biliyorsunuz  ki  şimdiye  kadar  birçok  yerler  elimizden  çıktı.  Tuna  Vilayeti,  Bosna  ne  oldu?  Oradaki 
ahalinin canlarını kurtarmak için mallarını bırakarak kaçtıklarını bilirsiniz. Bunlar ne oldu? Geldiler, bu 
yerlere sığındılar. Fakat ekserisi aç ve çıplak. İşte, şimdi bizim de başımıza bu belalar gelecek gibi görünüyor. 
Hükümetin  yolsuzluğundan,  görüyorsunuz  ecnebi  zabitler  geldi.  Yarın,  öbür  gün  buralarını,  biz  işimizi 
göremiyoruz diye parçalamaya kalkışacaklar. O vakit bize ne olacak? Artık bizim için gidecek yer yok. Denize 
döküleceğiz  yahut  düşmanlarımızın  ayakları  altında  çiğneneceğiz.  Böyle  zamanda  karı  gibi  öl-mektense 
işlerimizi düzeltmek için erkekçe şimdi ölmeyi göze almak yeğdir, değil mi? eğer biz böyle çalışır-sak, hem 
Muaffak oluruz, hem de kalanlarımız rahat eder” diyordu. Aynı zamanda Nazım Bey’i vuran Mustafa Necip, 
Enver Bey’in amcası Halil Bey ve Teğmen Melik Bey’de kıtalarını terk ederek Enver Bey’e katıldılar. Enver 
Bey  bundan  sonra  bir  silahlı  kuvvetler  yönetmeliği  hazırlar  ve  buna  göre  kuvvetler  oluştur-maya  başladı. 
Enver Bey öncü subayları yanına almak, fakat askerleri karıştırmadan halk ayaklanması yap-mak istemektedir. 
Kendisi de hatıralarında Selanik’teki Merkez-i Umumi’ye, Ağustos ortalarına kadar bek-lenebilirse, genel bir 
halk ihtilalı yapmayı teklif etmiştir. “Tikveş kazasındaki yirmi beş bin İslam ahalinin kâmilen hazır olduğunu 
bildirmiştim” demektedir. 
Enver’in etrafına toplananlardan bir ayaklanmanın ayak sesleri olarak şüphelenen Saray, 7 Temmuz 1908 
(24 Haziran 1324) Salı günü Korgeneral Şemsi Paşa’yı Köprülü üzerinden Manastır’a gönderdi. Durum çok 
nazikti.  Şemsi  Paşa,  Kaçanik’te  İttihat  ve  Terakki’nin  tutum  ve  harekâtı  aleyhinde  bir  toplantı  düzenledi. 
Bu toplantı Müslümanlar arasında kan dökülmesine yol açacak nitelikte idi [10. 91.]. Aynı zamanda Şemsi 
Paşa’nın Manastır’a gelişi Cemiyetin üzerinde bir hayli korku salmıştı. Selanik Heyet-i Merkeziyeti hemen 
Şemsi Paşa’nın vurulmasına karar vermiş, keyfiyeti Fedai Bölüğüne yazmış, hatta Fedai Bölüğü heyetinden 
birini  celbederek  kati  talimat  vermişti.  Bu  işi  Yakup  Cemil  Bey  deruhte  edilmişti.  Şemsi  Paşa  buradaki 
tahkikatının bir sonuç vermemesi üzerine, Resne üzerine hareket etmeye karar vermişti. 
8 Temmuz 1908 günü Şemsi Paşa Saray’la haberleşmek üzere Manastır telgrafhanesine girmişti. Şemsi 
Paşa,  Saray’a “Erkânı Harp  Binbaşı Enver ve Niyazi Beylerin kıyafetini tebdil ederek cemiyeti fesadiyeye 
(İttihat ve Terakki) iltihak ettiğini ve her ikisinin ölüsünü veya dirisini ele geçireceğini müjdeliyordu”. Fakat 
Paşa’nın Saray’la telgraflaşmasının ardından telgrafhaneden çıkarken yirmiden fazla seçme muhafızlarının 
olmasına  rağmen  “İttihat  ve  Terakki  Cemiyeti’nin”  fedai  subaylarından  Teğmen  Atıf  (Kamçıl)  tarafından 
vurularak öldürüldü. Şemsi Paşa’nın katli meşrutiyete doğru atılmış bir adımdı. Fakat bu hadise henüz istib-
dadı yıkacak bir hal olmamakla beraber II. Abdülhamit’e vurulan ve onu en güvendiği adamından mahrum 
bırakan bir darbe ve Niyazi Bey’i takipten kurtaran ve nihayet cemiyete geniş nefes aldıran mühim bir vaka 
idi [11. 111.]. 

240
Sultan II. Abdülhamit, Şemsi Paşa’nın katlinden sonra Müşir Tatar Osman Paşa’yı geniş salahiyetlerle 
Manastır fevkalade kumandanlığına tayın ve izam eylemiştir. Bölgenin içerisine düştüğü askeri ve siyasi du-
rumdan sonra II. Abdülhamit’in bu ayaklanmayı bastırabilmesi için Makedonya’daki III. Ordu ve Edirne’deki II. 
Ordu’dan faydalanmasına imkân kalmamıştı. Ayaklanmayı Anadolu’dan 47 Tabur asker göndererek bastırmayı 
planladı. Ayrıca Makedonya’daki Rum çetelerinden faydalanılacaktı. Tatar Osman Paşa, Manastır’a geldiği 
sırada İzmir’den Selanik’e asker sevkine başlanmıştı. Bu sırada İttihat ve Terakki Cemiyeti boş durmayarak el 
altından teşkilatını kuvvetlendiriyor ve Şemsi Paşa vakasından sonra cemiyete girenler çoğalmıştır. 
Cemiyet,  Anadolu’dan  gelecek  kuvvetlerin  Niyazi  Bey  üzerine  gitmesini  önlemek  için  Doktor  Nazım 
Bey’i İzmir’e yolladılar. 16 Temmuz’da, 27 Tabur asker İzmir’den deniz yoluyla Selanik’e gönderildi. Dok-
tor Nazım ve Bursalı Tahir’de askerlerle birlikte vapura binenler arasındadır. Bunlar askerlerin bir kısmını 
daha Selanik’e gelmeden diğer bir kısmını ise Manastır yolunda İttihat ve Terakki Cemiyetine girmelerini 
sağlarlar. Bu birlikler çeşitli bahanelerle Tatar Osman Paşa’nın Ohri’deki isyancılara karşı harekete geçme 
emrine karşı çıktılar. Niyazi Bey’in dağa çıkıp, bu hareketinin bastırılamamasından sonraki Makedonya to-
praklarında gerçekleşen bir başka önemli olay da, Firzovik toplantısıdır. 1908 yılının Haziran ortalarına do-ğru 
Kosova’da bulunan bazı yabancılar, Firzovik’te bir eğlence düzenlemeyi tasarlarlar ve hazırlığa girişirler [12. 
104-105.]. Herhalde Makedonya’nın Osmanlı Devleti’nden koparılması yönündeki gelişmelerden ilişkili olan 
o bölgenin Arnavut’ları, bu hazırlıkları, Avusturya’nın askeri bir işgal hareketini örtmek için düzenlen-miş 
bir hile olarak yorumlarlar ve silahlı olarak Firzivik’te toplandılar. Bu haber dallanıp budaklanarak yay-ılmış 
ve topluluğa katılanların sayısı ertesi ay otuz bine kadar yükselmişti. Fakat Avusturya’dan askeri bir işgal 
söz konusu olmadığı anlaşılıyor. Bu arada toplantının sükûnetle dağılmasını sağlamak üzere Kosova Valisi 
Mahmut  Şevket  Paşa  tarafından  8  Temmuz’da  görevlendirilen  ve  İttihat  ve  Terakki  yanlısı  olan  Mira-lay 
Galip  Bey,  bunu  meşrutiyetten  yana  bir  toplantıya  çevirmeye  çalışıyordu.  Necip  Draga  gibi  Arnavut  ileri 
gelenleri kendisine yardımcı olurken, İsa Bolatin gibileri de buna karşı çıkıyorlardı. 20 Temmuz 1908 günü 
Padişaha  sunmak  üzere  Sadrazam  ve  Şeyhülislama  Kosova  Halkı  adına  180  imza  ile  çekilen  telgrafta  bir 
mil-let  meclisinin  toplanması  isteniliyordu.  Fakat  Saray’dan  herhangi  bir  cevap  verilmedi.  Bunun  üzerine 
22 Temmuz’da daha bir telgraf çekerek “Teskin-i heyecan kabil olmuyor, halk müsellahan aşağı doğru akın 
ediyor” diye ısrar edildi. 
Bununla  Saray’a  karşı  isyan  bayrağını  çeken  yalnız  ordu  değil,  artık  bir  halk  isyanının  da  eklendiğini 
görmekteyiz. Ayrıca bu isyan devletin en duyarlı ve en göz önünde bulunan bir yerinde oluyordu ve bunu 
yapanlar da Saray’ın çok güvendiği Arnavutlardı. Bu arada İttihat ve Terakki Cemiyeti Manastır’ın ardından 
Ohri’de de faaliyetlerini arttırmışlardı. Ohri’deki sınıf-ı sani Redif Alayı Kumandan Vekili Eyup Sabri Bey, 
asker ve ahaliden teşkil ettiği Ohri Milli Alayı Birinci Tabur Kumandanlığını ele alarak 20 Temmuz 1908’de 
askeri depoyu açtırıp, dokuz yuz mavzerle, doksan beş sandık cephaneyi yanlarına alarak dağa çıktılar. Bu 
gelişmeler karşısında Müşir Tatar Osman Paşa’nın Cemiyet tarafından, tutuklanması kararlaştırılmıştır. Karar 
üzerine Resneli Niyazi de birlikleriyle Manastır’a inerek Ordu Müşiri Tatar Oaman Paşa’nın evini sararak 
Paşa’yı dağa kaldırdılar. 
Bu arada Enver Bey’e Merkez-i Umumi’den kâğıt gelir: “Umumi talep vuku bulacak ve eğer Sultan razı 
olmazsa  İstanbul  üzerine  yürünecektir.  Tikveş’te  bulunarak  orada  toplanan  Mustafa  Necip  Efendi  Komu-
tasındaki Birinci Milli Tabur ile Köprülü, İştib Milli Taburlarıyla bir alay teşkili ile harekete hazır bulun-
maklığım yazılıyordu” diyordu. Enver Bey, 22 Temmuz 1908’de arkadaşlarıyla birlikte Köprülüye gelir. Emin 
ağa’nın evine iner. Asker-sivil şehrin ileri gelenleriyle görüşür. Cemiyetin Köprülü İdare Heytine, ertesi gün 
Hükümet Konağından Meşrutiyetin ilan edeceğini bildirir ve hazırlık yapmalarını ister. Ertesi gün Hükümet 
Konağının önünde toplanan halk, yaşasın millet, meşrutiyet, hürriyet diye bağırmaktadır. Bir hoca dua eder, 
bir Bulgar Papazı Bulgarca nutuk çeker.
Enver  Bey  de  Türkçe  bir  nutuk  çeker  ve  meşrutiyeti  ilan  eder.  “Yaşasın  vatan,  hürriyet  sözlerini  hep 
beraber tekrar ettik. Bu sırada üç top atıldı. Asker selam vaziyetinde duaya katıldı, sonra kışlalarına çekildiler” 
demekteydi. Kaymakam ve Komutan olup bitenleri genel Müfettişliğe bildirdiler. Enver Bey aynı gün Müfettiş-
i  Umumi  Hilmi  Paşa’dan,  Sultan’ı  taleplerin  kabulüne  ikna  ettirebilmek  için  aracılık  yapmasını  rica  eder. 
Aynı şekilde Enver Bey Avusturya gazetesi Neue Freie Press’ye, eğer Sultan Meşrutiyeti tekrar uygulamaya 
koymazsa Jön Türk Ordusu’nun İstanbul’a doğru harekete geçeceğine dair bir açıklama göndermişti. 
Eş zamanlı Enver Bey bir telgraf çeker ve “Hastayı tedavi ettik” der. Aynı gün Ordu merkezi olan Ma-
nastır’da, İttihat ve Terakki Merkez Heyeti hürriyetin ilanına karar verdiler ve Kurmay Binbaşı Vehip Bey 
(Paşa)  bir  top  arabasının  üstünde  Meşrutiyet  beyannamesini  okur.  Kolağası  Niyazi  Bey  de  arkadaşları  da 
Resne’de hürriyeti ilan ederler. Bu olup bitenler Osmanlı Padişahî II. Abdülhamit’i zor duruma sokar. Artık 
Padişah, Rumeli’deki bütün Ordu Birliklerinde aynı havanın estiğini ve geri dönüşünün olmayacağını gör-
müştü. Mabeyin Başkâtibi Tahsin Paşa’ya şunları söylüyor: “Yaşlandım ve yoruldum. Suyun akıntısına gide-

241
ceğim. Meşrutiyeti her derde deva sanıyorlar, denesinler, görsünler” demiştir. 
Çığ gibi kaynayan baskı altında, II. Abdülhamit yeni bir Sadrazam aramıştır. Sait Paşa’yı Kamil Paşa’ya 
tercih ederek Sadrazam yapmıştır [13. 19.]. Meclisi Vükela, Sait Paşa tavsiyesi üzerine, Padişah durumu bir 
mazbata ile bildirmiştir. 24 Temmuz 1908 (10 Temmuz 1324) tarihli bu Mazbata Yıldız’a çekilmiş olan tel-
graf sayısının 67’ye çıktığını bildirmiştir. Böylece II. Abdülhamit 23 Temmuz 1908’de “İkinci Meşrutiyeti” 
ilan eder, Anayasayı yeniden yürürlüğe koyar [14. 85, 14. 16, 14. 13, 14. 57, 14. 75.] ve tatil edilmiş olan 
Meclis-i Mebusan’ı toplantıya çağırır. Enver Bey Hürriyetin İlanını haberini Tikveş’te aldı. Sonra Enver Bey 
Selanik’e çağrılır. İttihat ve Terakki Merkezi: “Bugün bütün Selanik halkı akşam treni ile teşrifinize intizar 
edeceğinden, daha önce hareketinizin bildirilmesi rica olunur” diye telgraf çekmişti. Selanik’e gelişini En-
ver Bey’in kendisinden dinlersek: “Saat bire doğru Selanik’e vardık. Hemen bütün Selanik ahalisi istasyon-
daydı. Coşkun haykırışlar, seviniş çığlıkları içinde tren istasyona girdi. Bulunduğum vagon içinde ve hele 
kompartımanımın önünde izdiham o kadar artmıştı ki, Kurmay Cemal Bey (Paşa) ve Faik Bey’lerle arka-
daşları, bu kalabalığı önleyip bana yol açmak için çok sıkıntı çektiler”. Selanik halkı Enver Bey’e görkemli 
bir karşılama töreni yaptı. 
Enver  Bey  artık  “Hürriyet  Kahramanı  Binbaşı  Enver  Bey”  olmuştu.  Talat  Bey  (Paşa)  hürriyet  kahra-
manlarını karşılamak için daha trenden inmeden yanlarına giderek herkesten önce tebrik etmişti. Enver Bey’in 
elinden tutarak trenden beraber indiler. Seviniş içinde bulunan halka doğru “İşte Kahraman-ı Hürri-yet Yaşasın 
Enver Bey!” diye onları tanıttı. Binbaşı Enver Bey burada kısa bir konuşma yapar:
Vatandaşlar!
Hakkımda lütfen gösterilen bu sevgiye teşekkür ederim. Ben buna layık olmak için bir şey yapmadım. Her 
Osmanlı’nın seve-seve yerine getirmeye koşacağı bir vazifeyi talih bana verdi. Eğer bunu hakkıyla yerine 
getirebildiysem, bu ödül bana yeterlidir. Hamdolsun, Meşrutiyete kavuştuk. Hürriyetimizi aldık. Fakat bununla 
vazifemizin bitmiş olduğunu sanmayalım. Asıl zorluk bundan sonra başlar.
Yükselme  yolunda  attığımız  bu  ilk  adımı  başarıyla  ilerletmek  için  çok  çalışmak,  dikkat  etmek  gerekir. 
Mamafih bundan böyle Müslim gayrimüslim bütün vatandaşlar elbirliği ile çalışarak hür milletimizi, vatanımızı 
daima yükselmeye götüreceğiz. Yaşasın Millet! Yaşasın Vatan!
Sonuçta Binbaşı Enver Bey artık siyasetin tam ortasına atılmıştır.

жүктеу/скачать 3,02 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: