Шартты рефлекстерді зерттей келе И.П. Павлов мидың іс-әрекеті 2 үрдістен құралатынын анықтады

Шартты рефлекстерді зерттей келе И.П. Павлов мидың іс-әрекеті 2 үрдістен құралатынын анықтады:

• қозу
• тежелу
• Қозудың таралуы бірнеше ағзалар мен жұйкелерді қамтып, жайылмалы реакциялар түрінде, ал үрдістің жинақталуы рефлекстік реакция мен оның мақсатының тарылуына әкеліп соқтыруы мүмкін.
• Тежелу жинақталған және жайылмалы күйінде болады.
• Қыртысты тежелудің орындалуы барысында, шартты рефлексті өшіретін бірнеше түрі бар.

Сыртқы (шартсыз) тежелудің пайда болуы

• 1. Басқа тітіркендіргіш әсерінен
• 2. Өте күшті тітіркендіргіш әсерінен
• (шектен тыс)

Сыртқы тежелудің бірінші түрі бөгде тітіркендіргіштің әсерінен бірден пайда болады, яғни қалыптастыруды қажет етпейді.

• Кейбір жағдайда сыртқы тежелу бағдарлау реакциясын тудырады.
• “Бұл не?” - деген рефлекс пайда болады.
• Бұл кезде бұрын қалыптасқан рефлекстік іс-әрекет тоқтайды.

Шартсыз тежелудің екінші түрі - “ШЕКТЕН ТЫС ТЕЖЕЛУ”.

• Ол тітіркендіргіш ұзақтығын және күшін шектен тыс көбейткен кезде байқалады. Бұл кезде тітіркендіргіш күші қыртысты жасушалардың жұмыс істеу қабілетінен жоғары болады. Бұл тежелудің қорғаныштық маңызы бар

Ішкі тежелу

• Ішкі (шартты) тежелу арнайы қалыптастыруды қажет етеді. Ішкі тежелудің бірден-бір маңызы, сыртқы ортаның жаңа жағдайлары шартты рефлекстік қызметтің өзгеруін қажет етеді.

Ішкі (шартты) тежелу 4 түрге бөлінеді:

• Өшетін
• Ажыратылатын
• Кешіктірілетін
• Шартты тежегіш

• Егер қалыптасқан рефлекс шартсыз тітіркендіргішпен нықталмаса өшетін тежелу пайда болады. Бұл кезде шартты тітіркендіргіштің маңызы жоғалады, бірақ шартсыз тітіркендіргішпен қайта нықталса, қалыптасқан шартты рефлекс қайтадан қалпына келеді.

• Ажыратылатын тежелу - ажыратылатын шартты рефлексті қалыптастыруда пайда болады.
• Егер табиғаты жағынан ұқсас тітіркендіргіштің біреуі нықталмаса, оған рефлекс қалыптаспайды, ал екіншісі нықталса оған шартты рефлекс қалыптасады.

• Егер шартты тітіркендіргішпен шартсыз тітіркендіргіштің уақыт аралығы (2-3 минут) кешіктірілетін болса, онда кешіктірілетін тежелу пайда болады.

• Егер шартты тітіркендіргішке қатысты рефлекс қалыптасып, оған қосымша жаңа тітіркендіргішпен әсер етіп және ол комплекс нығайтылмаса, онда рефлекс тежеледі. Себебі жаңа тітіркендіргіш шартты тежегіш болып табылады.