(профессионально-специализирующая  компонента

33
32
БІЛІМ
ОБРАЗОВАНИЕ
БІЛІМ
ОБРАЗОВАНИЕ
мационных технологий. Поскольку первичным фактором при этом ста-
новится знания, опыт и ценностные ориентиры человека, эти технологии 
могут быть названы социальными технологиями. 
ХХI век – это эпоха информационного общества, эпоха технологиче-
ской культуры, эпоха бережного отношения к окружающему миру, здоро-
вью человека. Новому периоду развития человечества должны соответ-
ствовать новые образовательные системы и новые модели обучения.
Новая модель обучения, на пороге которой находится система сред-
него образования Республики Казахстан, формируется  на основе концеп-
туальных положений модели образования, ориентированного на резуль-
тат. Данная модель на сегодня нормативно закреплена в Государственной 
программе  развития  образования  на  2005-2010  гг  и  государственных 
стандартах образования.
В Основных Положениях Государственного общеобязательного стан-
дарта среднего образования, утвержденного Приказом МОН РК №616 от 
19 ноября 2008 года, целями образования признаны базовые компетенции 
в виде конструктивных ролей: доброжелательный человек;  заботливый 
член  семьи;  творческая  индивидуальность;  ответственный  гражданин; 
здоровая и совершенствующаяся личность. Базовые компетенции являют-
ся ориентирами для разработки системы краткосрочных целей обучения 
образовательных областей как ожидаемых результатов, которые опреде-
ляют основу социализации обучающихся как деятельности по усвоению 
социального опыта, осмыслению общечеловеческих ценностей, осозна-
нию смысла жизни и значимости созидания себя. В образовательном про-
цессе увеличивается гуманистический потенциал.
Говоря о гуманизации образования, мы предполагаем такую органи-
зацию учебного процесса, при которой знания приобретают для ученика 
личностный смысл. В этом случае ученик перестает быть средством до-
стижения результата и становится главной целью образовательного про-
цесса. Следовательно, цель образования заключается в том, чтобы найти, 
поддержать, развить человека в человеке и заложить в нем механизмы 
самореализации, саморазвития, адаптации, самовоспитания и другие не-
обходимые качества для взаимодействия с людьми, культурой, цивилиза-
цией.
В таком понимании образовательный процесс, условно разделяемый 
на  обучение  и  воспитание,  в  реальной  практике  социализации  должен 
быть целостным процессом и  влиять на развитие мировоззрения, навы-
ков  социальных  отношений,  нравственных  основ  поведения  личности, 
а также готовности к жизнетворчеству и саморазвитию. Следовательно, 
возникает насущная потребность четко распределить между собой цели 
субъектов образовательного процесса. На рис.1 схематично представле-
ны составные части целеобразования педагогической деятельности в но-
вом контексте.
Рис.1 – Составные части целеобразования педагогической 
деятельности
Если в традиционной парадигме образования ученик рассматривался 
как объект педагогического воздействия, то в новой модели учащийся яв-
ляется полноправным субъектом образовательного процесса, актуализи-
рующего свою социализирующую функцию. Социализация  осуществля-
ется  в ходе учебно-воспитательного процесса на основе утвержденных 
образовательных программ обучения и воспитания, а также дополнитель-
ных программ и проектов, направленных на поддержку обучающихся в 
плане понимания  ими себя и ответственности за свою жизнь; в осмыс-
лении своей ценности и общечеловеческих ценностей; в положительном 
отношении к окружающей действительности; в целесообразном исполь-
зовании своего потенциала в жизни школы и сообщества. 
Исходя из  системы целей и ожидаемых результатов педагогические 
коллективы  в социальном партнерстве с сообществом  имеют возмож-
ность создать атмосферу успеха в учебе и условия для раскрытия потен-
циальных возможностей обучающихся в рамках различных мероприятий  
внеклассного и внешкольного характера.
Согласно  ГОСО  (2008),  организация  образовательного  процесса 
должна  осуществляться  на  основе  здоровьесберегающих  технологий 
обучения с учетом целей преподавания (деятельность педагога) и целей 
учения (деятельность учащегося). 
Цели преподавания:
– организация учебного процесса с учетом целей образовательной об-
ласти;
– конструирование учебного процесса с ориентацией на решение за-
дач обучения, воспитания и развития;
– регулирование деятельности обучающихся по усвоению учебного 
материала, направленного на самостоятельное приобретение субъектив-
но новых знаний и умений;
–  создание  условий  для  организации  развития  обучающихся,  удо-
влетворения их образовательных запросов/потребностей;
– обеспечение условий для стимулирования положительных эмоций 
 
Целеобразование  
педагогической деятельности 
Целеполагание  
(деятельность педагога) 
Целеосуществление 
(деятельность ученика) 

35
34
БІЛІМ
ОБРАЗОВАНИЕ
БІЛІМ
ОБРАЗОВАНИЕ
обучающихся от достигнутых результатов, от постижения ценностного 
смысла приобретаемых знаний, умений и навыков;
– расширение образовательного пространства обучающихся;
– оценка текущих результатов для своевременной коррекции обуче-
ния.
Цели учения:
– мотивация к самообучению, самовоспитанию и саморазвитию;
– самоорганизация и самоуправление учебной деятельностью; 
– усвоение знаний, умений и навыков учебного предмета;
– освоение ключевых и предметных компетенций; 
–  построение  индивидуальной  траектории  образования  в  соответ-
ствии со своими  интересами;
– использование возможностей информационных средств обучения, 
учебников и учебно-методических комплексов, программных средств;
– самооценка и самокоррекция результатов деятельности. 
Ученые,  занимающиеся  проблемой  мотивации  учебной  деятельно-
сти, подчеркивают большую значимость ее формирования и развития у 
школьников,  так  как  именно  она  является  гарантом  формирования  по-
знавательной активности учащегося, и как следствие развивается мыш-
ление, приобретаются знания, необходимые для успешной деятельности 
личности в последующей жизни.
В задачи учителя входит формирование и развитие мотивации учеб-
ной  деятельности,  познавательной  активности  школьника.  Это  весьма 
сложный  и  долгий  процесс,  требующий  учета  многих  факторов,  среди 
которых надо отметить индивидуальные различия школьников, их воз-
растные особенности развития.
Одним  из  основополагающих  принципов  новой  модели  школьного 
образования является принцип приоритета развивающей функции обуче-
ния, заключающийся в том, что обучение каждого ребенка должно ориен-
тироваться не на увеличение объема информации, предназначенной для 
усвоения, а на повышение уровня его интеллектуального и культурного 
развития. Отсюда вытекает вывод, что одной из задач современной шко-
лы должно стать создание условий для развития личности учащегося как 
субъекта жизнедеятельности.
Главным  условием,  на  наш  взгляд,  является  созидание  совместной 
деятельности  педагога  и  учащегося  в  приобщении  к  накопленному  со-
циальному  опыту  человечества.  Совместная  деятельность  востребует 
диалога, сотрудничества полноправных субъектов образовательного про-
цесса.  Каждый  этап  учения  должен  быть  осмыслен  как  субъективное 
открытие ребенка, он должен испытать радость созидания, творчества, 
совершенства. В этом случае учитель становится всего лишь координа-
тором,  организатором,  способствующим  свершению  подобных  малых 
актов творчества учащихся.
Учитель преследует цели, которые ему мыслятся как более или менее 
простые или близкие. Простота или сложность объектов познания зави-
сит от содержания и структуры учебного процесса. Например, сложная 
цель познания может быть упрощена за счет расщепления на ряд про-
блемных ситуаций, познавательных задач и заданий. Поскольку каждое 
дело может быть представлено как нечто сложное и отдаленное или про-
стое и близкое, наука и искусство преподавания в конечном итоге сводят-
ся к тому, насколько в учебной деятельности удаются процедуры  упро-
щения сложного и приближения отдаленного для слабых учащихся или 
же усложнения простого и отдаление близкого для сильных учащихся.
Трудность настоящего момента в том, что нынешнее поколение пе-
дагогов не всегда готово перестроиться, уступить свою главенствующую 
позицию в структурной модели  учебного процесса. Они не то чтобы не 
хотят, а скорее всего не знают, как это воплотить в реальность. Существу-
ющая система подготовки и переподготовки кадров построена на основах 
авторитарной педагогики, где на фоне общей картины отдельными фраг-
ментами выплывают образцы деятельности передового опыта, представ-
ляющими собой эпизодичные действия творчески мыслящих педагогов. 
Современные образовательные технологии, на овладение которыми на-
правляются творческие усилия  отдельных педагогов, не позволяют си-
стемно решить кардинальные вопросы субъектных позиций участников 
совместной  деятельности.  Поэтому  пока  учитель  как  ключевая  фигура 
исполнения всех великих замыслов не усвоит азы совместной деятель-
ности,  не  станет  вдохновителем  познавательного  процесса  учащегося, 
то сложно говорить о реализации новой модели обучения в действитель-
ность наших педагогических будней.
Таким образом, одним из путей развития субъектных позиций участ-
ников совместной деятельности нами видится умение различать, опреде-
лять целеобразование педагогической деятельности, которое требует на-
выков управленческих решений со стороны педагогов.
Список  использованной литературы:
1  Государственный  общеобязательный  стандарт  среднего  образова-
ния. Основные положения. Астана, 2008. - 63 с.
2  Койшибаев  Б.  А.  Имитационные  методы  управления  учебными 
процессами. Алма-Ата: Мектеп. 1981. - 175 с.
Түйіндеме
Мақалада  нәтижеге  бағдарланған  білім  беру  моделінің  аясын-
да  педагогикалық  іс-әрекетінің  мақсат  құруына  ғылыми  көзқарас 
сипатталған. 

37
36
БІЛІМ
ОБРАЗОВАНИЕ
БІЛІМ
ОБРАЗОВАНИЕ
Резюме
В статье описаны научные подходы к целеобразованию педагогиче-
ской деятельности в контексте модели образования, ориентированного на 
результат.
In  article  scientific  approaches  to  development  of  system  of  secondary 
education  of  Republic  Kazakhstan  in  a  context  of  model  «Outcome  Based 
Education».
БОЛАШАҚ ТҮЛЕКТІҢ ӨМІРЛІК ҚҰЗЫРЛЫЛЫҒЫН 
ҚАЛЫПТАСТЫРУДАҒЫ
 ҚАЗАҚ ТІЛІ МЕН ӘДЕБИЕТІ ПӘНДЕРІНІҢ РӨЛІ
Тәжіғалиева З. Т.
 М.Б.Ықсанов атындағы №36 жалпы білім
беретін мектептің қазақ тілі мен әдебиеті пәнінің
 мұғалімі, М.Өтемісов атындағы Батыс Қазақстан 
мемлекеттік университетінің магистрі
БҚО, Орал қаласы.
Ақыл, білімнің тілмашы – тіл,
өрнегі – сөз, зері – ой, 
тірегі – ұстаз.
«Мұғалім  –  мектептің  жүрегі».  Ұстаз  міндетін  саралайтын  осы 
даналық ойдың мәнін терең ұғынған жөн. Ұлы ақындар ұлтына жетекші 
болса, ал ұстаз адам жанына үңіліп, шәкірт жүрегіндегі адамдық сезімді 
оятады. Шабыт жалт етіп жырға айналса, шығармашылық іс-әрекет жан-
ды сабаққа ауысады.
Қай  кезең,  қай  дәуірде  болсын  болашақ  ұрпаққа  білім  мен  тәрбие 
беруден асқан мұрат жоқ. «Ұстаз», «Шәкірт», «Білім» - осы үштік оқу 
жүйесінің күретамыры. Олай болса, ұлы ғылымның алғашқы кіріспесі де 
– осы білімдік жүйе, сапаға негізделген құрылым болмақ. Бүгінде оқыту 
жүйесіндегі  озық  идеялар  оқушылардың  даму,  ізденіс  ерекшеліктеріне 
қарай бағытталып, соған сай педагогикалық қолдауға ие болып келеді. 
Жаңа педагогикалық сапа – құзырлылық – оқушының жан – жақтылығы, 
өмірді танып – білуі, дербестікке ұмтылысы болса, бұл бір көркем әлем, 
өз «Менін» іздеуі деп те айтуға болады.
Оқытуды  ұйымдастыру,  басқару,  сабақты  жүргізу,  нәтиже  беру  – 
үлкен шеберлік мектебі. Ұлы педагогтердің, ұлт зиялыларының ғаламдық 
білімге деген көзқарастарын пайымдап көрсек, осы орайда олардың түйінді 
ойларының бүгінгі талап – тілектерімен үндесіп жатқандығын байқауға 
болады. Жан жүйесін зерттеуші Жүсіпбек Аймауытовтың еңбектерінде 
ата – ана мен мұғалімге қатысты нақтылы салыстыра талдаулар берілсе, 
соның ішінде, «Комплекспен оқыту жолдары» атты еңбегінде оқу – тәрбие 
мәселесі кеңінен қарастырылады. Әлбетте, ұлылардың ой – пікірлері де, 
педагогика  ғылымдарың  өсу  жолындағы  ізденістер  де  асылдарымызды 
саралап,  озық  идеялардың  алтын  күмбезін  көтеруге  мүмкіндік  берді. 
Соның ішінде, бүгінде айтылып жүрген құзырлылық , құзіреттілік туралы 
ғылыми пікірлерге күн сайын жаңа ойлар да қосылып жатыр. Мұның өзі 
жеке тұлғаның шарықтауына керемет жол ашатын уақыттың жеткендігін 
дәлелдейді.
Жас ұрпақ. Олар – құдды бір өсіп келе жатқан жас тал. Су құйып,  
күтіп баптаса, саялы, мәуелі ағаш болып өсіп шыға келеді. Жас ұрпақты  
жас талмен салыстырсақ, мінсіз  нәтижеге жету үшін әр тарапты білім, 
байсалды    парасат  қажет-ақ.  Сірә,  адам  мен  өмір,  адамзат  пен  табиғат 
туралы білімді оқып зерттеп, меңгеру  даналықты  қажет етеді. Өйткені, 
халқымыз сан ғасырлық тәжірибеден көргенін – түйгенін қорыта келіп, 
ұрпақтарына  «тоқсан  ауыз  сөздің  тобықтай  түйінін»  ұсынады.  Халық  
тағылымының  бейнелі  кестелермен өрілген идеялары, білімі ізгілікке 
баса  назар    аударуды  міндеттейді.  Соның  ішінде,  ұлттық  мәдениетке, 
ұлт тіліне деген  қоғамдық сұранысқа орай  қазақ тілі, әдебиеті пәндерін 
жаңаша оқыту бүгінгі заман  талабы, басты міндет деп есептеймін.
Әдебиет  –  өмір  оқулығы.  Өйткені,  адам  бойындағы  ең  қымбат,  ең 
асыл қасиеттер: ізгілік, мейірім, жақсылық, сенім, арман – бәрімен біз 
осы  сабақта сырласамыз. Ізгілендіру, құзыреттілік  үрдісінің маңызды  
жағы  оқушыға деген сенім болса, әдебиет пәні оқушының рухын көтеріп, 
сөз сандығының ашылуына  бірден – бір себепші ғылым  екендігінде дау 
жоқ. Білім беру ісін басқаруды ізгілендіру – үлкен істің бірі. Оқушылар 
арасындағы  қарым  –  қатынас:    еркіндік,  дербестік,    басқару,  билеу, 
бағыну, құрметтеу, тағы басқа да өздеріне тән мінез – құлық  оларды  бір 
– бірінен  ерекшелейді. Демек, құзырлылыққа  қойылатын талаптар пәнді 
ізгілендіру талабымен астасып өріліп жатса, құба – құп.
Болашақ түлектің  өмірлік құзырлылығын қалыптастырудың  қазіргі 
таңдағы    нақты  жолы  –  оқытылатын  пәннің  сапасы.  Осы  мақсатты 
жүзеге асыруда  мұғалімнің әр сабағы оқушылардың ойлау дағдыларын 
жетілдіруге    сай  құрылып,  кәсіпке  дайындау,  мақсатты  білім  беру  – 
болашақ тұлғаның  дамуын жүзеге асыратын мәселелер болмақ. Қашан да 
көңіліңді бұратын, ой толқытып, я қуантатын, я сергітетін  нәрсенің бәрі 
– әдебиеттің тақырыбы. Әдебиет – құдіретті пафосқа айналып, әлемнің 
құпия - сырларын ұғымды тілмен жеткізеді. Олай болса, әдебиетті өмірлік 
ғылым ретінде қарап отырып,  алған білімді қолдануға  машықтандыру,  

39
38
БІЛІМ
ОБРАЗОВАНИЕ
БІЛІМ
ОБРАЗОВАНИЕ
сабақ  жүйесінде    оқушыны    іздендіру,  нәтижеге  жету  -  оның  барлығы  
бүгінде құзырлылық талабымен туындап отырған мәселелер.
Болашақ түлек. Ол – өзіндік санасы толысқан ертеңгі кәсіби маман. 
Ұғымды пікір айта алатын, ойлы, білікті жас қана әрбір сөздің қадірін, 
мәнін әрлендіретін құпиясын сезеді.                    
Қайрат пен ақыл жол табар,
Қашқанға да қуғанға.
Ұлы  Абай  жырлағандай,  бұл  –  жастыққа  тән  қимыл  –  қозғалыс, 
жастыққа тән мінез – құлық. Міне, жалыны сыртқа тепкен ертеңгі жас, 
бүгінгі  болашақ  түлектің  өмірлік  құзырлылығын  қалыптастыру  үшін, 
алдымен,  әдебиет  пәнінің    әлеуметтік    мәнін  түсіндіре  білуіміз  қажет. 
Жас  шағында  шығыс  ақындарына  еліктей  біраз  өлең  жазған  Абай-
ды  алып  қарасақ,  Физули,  Шамси,  Сәйхали,  Навои,  Сағди,  Фирдоуси. 
«Ескендір»  поэмасындағы  Ескендір, Аристотель есімдері. Міне, шығыс 
әлемі, драмалық тартыс ақын ойымен ұштасып, ақылмен жанасып, өмір 
тәжірибиесінде    жол  ашады.  Ақынның  басты  мақсаты  –  болашаққа 
адамгершілік  жолын  көрсету.  Ол  өмірді  осылай  ұғындырып,  ақиқатты 
тапты. Тілге тиек етіп отырған бір ғана Абай арқылы сол қоғамның ты-
нысына дәл мәлімет аламыз. Демек, қалай болғанда да әдебиет пәнінің 
әлеуметтік  мәні    қоғам  суретімен  астас,  мазмұндас.  Болашақ  түлектің 
өмірлік  құзырлылығын    қалыптастыруда    әдебиет  пәні,    алдымен,  
оқытудың қандай негізіне сүйенеді, яғни, білім берудің нақты жолдарын 
көрсететін шығармашылық зертхана жобасын талдап көрсем деймін.
Бүгінде «білімді кәсіби тұрғыдан оқыту керек пе, сабақта теориялық 
құрылым  басым  болу  керек  пе,  әлде,  практикалық  құрылым  қажетті 
ме?» - деген сұрақтарға орынды мән беріліп жатыр. Ғылым қуатын, жеке 
бастың  өзіндік  талантын  қажет  ететін  бүгінгідей  заманда  оқушы  мол 
тәжірибе жинаудың бастамасын мектептен бастағаны абзал. Олай болса, 
болашақ түлектің өмірлік құзырлылығын қалыптастыруда практикалық 
кәсіби оқытумен байланыстыра шешкен дұрыс болар еді. Қазіргі таңда 
оқытылатын  пәндердің  балалардың  болашағына  қарай  бағытталуына 
ерекше назар аударылуының өзі – осының дәлелі, мемлекеттің көздеген 
мұраты да - осы.
Қазақ  ақындарына  поэзия  мақсатын  сыншыл  демократизм 
тұрғысынан ұғындырған бірінші ақын Абай болса, ақынның  өлеңдеріне  
бүгінгі заман талабымен үңілу, ақын – жазушылар шығармашылығына 
жаңаша  көзқарас  беру  біліктілікпен,  ізденіспен  келісім  тауып  жату  ке-
рек. Оқушы  сезімінің  табиғилығы, сөздің жарастылығы, ішкі күйінің 
нұрлылығы,  яғни,  біздің  ісіміз  бен  шеберлігіміздің  үндесіп  жатқаны 
шәкірттеріміздің  дағдыларынан,  ой,  сөз  саптауынан,  білімнен  көрініп 
тұратындығы жасырын емес. Демек, қазақ тілі, әдебиеті – оқушылардың 
оқу -  таным қызметін ұйымдастыруда жетекші мәнге ие пәндер. Әдебиетті 
оқытудың  жүйесіндегі  құзырлылық  идеясы  оқушылардың  танымдық 
ізденімпаздыққа, өз бетімен анализ, синтез жасауға, бағалауға баулиды. 
Бүгінгі оқыту технологиясының талаптарын негізге ала отырып, болашақ 
түлектің  құзырлылығын  қалыптастыру  үшін  қазақ  әдебиеті  пәнін 
қызықтыра  оқытуымыз  керек.  Оның  шарттары  төмендегіше:  алдымен, 
оқушы әдебиет пәнінде өз тілегі бойынша орындалатын тапсырмаларды 
саралай білуі, сол арқылы дүниетанымын кеңейте алса, оны үлкен табыс 
деп алуға болады. Сұрақ – қашан да әрекетке, әрекет – ізденіске, ізденіс 
– еңбекке, еңбек – нәтижеге бастайды. Бұрын өткізіп келген сабақтарды 
ой елегінен өткізе келіп, тәжірибелі ұстаз ретінде әр сабақтың бір – бірін 
қайталамайтындығын іштей білеміз.
Сабақ оқушылардан өткен тақырыпты ғана сұрап, жаңа тақырыпты 
түсіндіріп,  жай  ғана  шығып  кетуден  тұрмайтынын,  біз  ойлағаннан 
әлдеқайда күрделі жанды құрылым екендігін сезінуіміз тиіс.
Бүгінгі  құзіретті  тұлға  дайындау  кезеңінде  жас  ұрпаққа,  болашақ 
түлекке  әсер  ету  жолдары  түрліше.  Олай  болса,  құзіретті  тұлғаны 
қалыптастыру үшін мен ізденісті әр сабаққа шығармашылық дайындықпен 
келумен, әр баланың жан дүниесін барлаудан бастаймын.
«Жақсы дерлік те, жаман дерлік те бір әдіс жоқ. Олақтықтың белгісі 
– бір ғана әдісті болу, шеберліктің белгісі – түрлі әдәсті болу. Мұғалім 
орында  жоқ  әдісті  табу  керек,  оларды  өзіне  сүйеніш,  қолғабыс  нәрсе 
есебінде қолдану керек» - деген Л.Толстой сөзі өткен ғасырда айтылса 
да, қазіргі ұстаздарға айтылғандай, әлі өз мәнін жоймаған асылдығымен 
қымбат сөз. Бұл – менің кәсіби батыл ұстанымым.
Әдебиет  пәні  –  болашақ  түлектің  өмірлік  құзырлылығын 
қалыптастыратын  ерекше  пән.  Өмір  –  түсінуге  қиын  күрделі 
жайттарға, табиғат – ғажайып  құбылыстарға толы. Әдебиетті сан алу-
ан  сөз  құпияларын,  даналықтың  сырын  ашатын  ғылым  десек,  сол  сыр 
көпшілікке,  болашақ  түлекке  осы  пән  арқылы  жеткізіледі.  Өйткені 
адамның адамгершілігіне құрылған тіл, әдебиет пәндері – халқымыздың 
зердесі,  ойы.  Әдеби  зерде  -  шығармашылықтың  айнасы.  Бүгінгі  таңда 
жас ұрпақтарға халықтық тілді үйретіп, қоғамдағы сөздің, тілдің ролін 
жоғары  бағалауға  қол  жеткізе  алсақ,  «бір  жақсы  сөздің  өзімен  –  ақ 
мың  көңілдің  жарасын»  жазған  болар  едік.  Құзырлы  тұлғаның  бойы-
нан өз пәндерім, қазақ тілі мен әдебиеті пәндері арқылы дарыған адами 
қасиеттер шәкірттер бойынан үнемі көрініс беріп жатса, ұстаз үшін одан 
асқан бақыт жоқ деп білемін. Бақыт – өркениетке бастар ұлы жол. Ұлы 
жолда тағылымды із қалдыру уақыт еншісінде. 

41
40
БІЛІМ
ОБРАЗОВАНИЕ
БІЛІМ
ОБРАЗОВАНИЕ

жүктеу/скачать 2,54 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: