Всемирная история, т. II., М., 1958, стр. 91

т ы » , « Б а й ұл ы» , « Ж ә н і б е к
батыр», « Ж и р е н ш е ш е ш е н » 1 
дейтін т а п қ ы р л ы қ - ш е ш е н д і к сөздерді енгізіп, о л а р д ы оку- 
ға ұсынды. Х а л ы қ д а н а л ы ғ ы н ы ң б а л а л а р д ы т а п қ ы р л ы қ -
қа, өткі рлі кке, а д а м г е р ш і л і к к е баул ит ын т әрб и е л і к мәнін 
д ұр ыс түсінген а ғ а р т у ш ы оны кезінде қ а ж е т к е
ж а р а т а
білген.
Осы с ия қ т ы қ а з а қ т ы ң ш е ш е н д і к - т а п қы р л ы қ сөздерінің 
а л ғ а ш қ ы қ а ғ а з ғ а түскен 
н ұ с қ а л а р ы н
А. Васильевтің,
Ә. Д и в а е в т ы ң , М. Қөпеевті ң т. б. қ о л ж а з б а л а р ы н а н , кей- 
бір мерзімді б асп ас өз де рд і ң беттерінен кездесті руге бо- 
ла д ы. А л а й д а т өң кері ск е дейін ше шенд і к сөздер а рн а й ы 
ж и н а л ғ а н да, зерттелген де емес.
Қейінгі кеңесті к дәуі рден б а с т а п қ о л ғ а а лы н ғ ан к а ­
зак, әдебиеті ні ң б а с қ а с а л а л а р ы си я к т ы ше шенді к сөздер 
де ж и н а л ы п , зер т т е ле баста ды, б і ра қ г а з е т - ж у р н а л д а р д а
ж а р и я л а н ғ а н кейбір н ү с қ а л а р ы н а й т п ағ а н да , ж о ғ а р ы д а
а йт ыл ғ а н д а й , ж и н а қ т а л ы п дербес кітап болып б а с ы л ғ ан
емес. Оған, біріншіден, әлі әдебиет ғ ы л ы м ы м ы з д ы ң жа - 
■саңдығы себеп болса, екіншіден, ше шенд і к сөздерді
би- 
л е р д і ң ғ ан а сөзі деп, ал «би» деген сөзге бір түрлі үрей- 
л ене қ а р а у кедергі болып келді.
Б и — қ а у ы м н ы ң
(рудың) басшысы,
көсемі. 
Б і р а қ
оның б а с ш ы л ы ғ ы т е р е т ұ қ ы м ы х а н -с ұл т а нд ар с и яқ ты би- 
леуші тегіне немесе б а й л ы қ ере кше лі гі не емес, ж е ке ба- 
сының қасиеті не, атап а й тқ а нд а, елді ң тарихын,
салт- 
санасын, әдет- ғүрпын же т ік білу мен ойға жүйрі к, тілге 
шешендігі не б ай ла ны с т ы болған. Б ү ға н
ж о ғ а р ы д а
ай- 
т ы л ға н Ш о қ а н мен Абай сәздері дәлел. Сі бі рде б ү р а т а н а
х а л ы қ т а р д ы ң әдет з аң ын зерттеген Д. С а мо к ва с о в бүдан 
ж ү з елу ж ы л д а й бұрын: «Би а т а ғ ы х а л ы қ с а н а с ын д а та- 
биғи ше шен д і к д а р ы ны ме н бірге х а л ы қ т ы ң негізгі әдет- 
ғ ү р ы п т а р ы н ж ә не елінің т а р и х ы ж а й ы н д а ғ ы аңыз әңгіме- 
л е р д і ж е т і к білетін бі ре н- сара н а д а м д а р ғ а ғ ан а тиіс»2,— 
дейді. М ү н да й пікірді бүрын-сонды к а з а қ тар и хын з е р т ­
теген ғ а л ы м д а р д ы ң көбінен кездесті руге болады. Д е ме к,
бн — билеуші деген сөз емес, ол а л дым ен білім мен өнер 
иесі, яғни өз з а м а н ы н ы ң т ари х шысы, за ң шы с ы , әдебиет- 
шісі.
Ш еш е н д і к сөздерді ауыз әдебиеті нің бір с а ла с ы ре- 
тінде зерттеуді М. Әуезовті ң ж и ы р м а с ы н ш ы ж ы л д а р д а ғ ы
еңбектерінен кездестіреміз. Қ а з а қ әдебиеті нің тари хын

жүктеу/скачать 4,19 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: