Қазақ КСР тарихы, 1 том, Алматы, 1957, 218-бет

ғып қ а лы п , өмі рді ң елеусіз қ а л д ы р а т ы н қ а т а л
ү кі мі не 
ү шы р а ғ а н . Д ә у і р тілегіне, х а л ы қ мүддесі не ж а у а п бере- 
тін а т а л ы сөз, а қ ы л д ы о й ла р ғ ан а ж а с а у ш ы с ы х а л ық п ен
бірге ж а с а п , ү д а й ы ж а ң ғ ы р ы п , ж а с а р ы п отырған. Б і р а қ
бұдан бізге же ткен сөздерді ң бәрі бірдей мінсіз, идеясы 
дүрыс, көркемді гі а қ а у сы з деуге болмайды.
Аймак, құты
— 
а қ с а қ а л , а уьіл қ ұ т ы
—
б ә й б іш е
дегең 
сөздер өзі мші л, р ушы л қ о ғ а м д ы бейнелеп түр ға н да й . Сол
с и яқ ты кейбір ше шен д і к сөздерде 
А у ы р д ы нар көтереді,
ө л ім д і ер көтереді
деген сөзді 
Ө л ім д і б а й көтереді деп
өзг ерткен ж а й л а р
бар. 
Т у ғ а н б а л а ң ж ақсы болса, 
е к і
к ө з д ің ш ы рағы , а л ғ а н ж арың ж ақсы болса, м е й м а н ы қ н ы қ
түрағы
дейтін сөзді әу б аста 
А л ғ а н ж арың ж ақсы б олса,
и м а н ы ң н ы қ тұрағы
деп өзгерткен түрлері де ү ш ы ра с ад ы .
«Өз өмі рі ндегі қ о ғ а м д ы қ өндірісте 
а д а м д а р
ө з де рі ні қ 
ері ктері не б а й л а н ы с с ыз белгілі бір қ а ж е т т і қ а т ы н а с т а р ,
өнді рі сті к қ а т ы н а с т а р ж а с а й д ы , бүл қ а т ы н а с т а р о л а р д ы ң
м а т е р и а л д ы қ өнді ргі ш күштері ні ң белгілі д а м у с а тыс ын а 
сәйкес келеді. Осы өнді рі сті к қ а т ы н а с т а р д ы ң ж иы нт ы ғ ы
қ о ғ а м н ы ң э к о н о м и к а л ы қ қ ү р ы л ы м ы , р е а л ь д ы қ базисі б о­
л ып т а б ы л а д ы . З а ң ж ә н е саяси қ о н д ы р м а ж ә не қ о ғ а м д ы қ
с а на нь щ белгілі бір ф о р м а л а р ы осыған 
келіп сәйкесе- 
д і » 1, — дейді К а р л Марк с. Д е м е к ,
ф е о д а л д ы қ д әу і р д е
ж а с а л ғ а н « қ о ғ а м д ы қ с а н а н ың белгілі 
ф о р м а л а р ы н ы ң »
бірі ф о л ь к л о р л ы қ ш ы ғ а р м а л а р д а э к о н о м и к а л ы қ ж а ғ ы н а н
ү с те мд і к еткен қ а н а у ш ы т а п т ы ң ы қ п ал ы, әсері б о л м а у ы
мүмкін емес. С он д ық т ан қ а з а қ ауыз әдебиеті нің бір са- 
ласы, кезінде қ о ғ а м д ы қ қ а р ы м - қ а т ы н а с т а р д ы
бейнеле- 
ген, з а ң — е р е ж е о рнына қ о л д а н ы л ғ а н ше шенд і к сөздер- 
ді сын көзімен қ а р а п п а й д а л а н у қа ж е т .
Ш еш е нд і к сөздерді ң қа йс ыс ы қа й у а қ ы т т а
шығып,
қ а л а й қ а л ы п т а с қ а н ы н кесіп-пішіп айту қиын. Бі з білетін 
қ а з а қ ше шендері ні ң а т а сы Ж и р е н ш е шешен 
ж ә не
ел 
аузьі нда с а қ т а л ғ а н ше шенд і к сөздерді ң ең көнесі де Ж и ­
ренше атымен б ай ла ны с т ы сәздер.
Бі зге же ткен аң ыз әнг і мелерг е қ а р а ғ а н д а , Ж и р е н ш е — 
Әз Ж ә н і б е к хан мен Асан қ а й ғ ы (XI V— XV ғғ.) т үсын да 
ж а с а ғ а н адам.
Т ү ге л сөзд ің түбі бір, түп атасы М а й қ ы
би
дейтін де сөз бар. « Ма й қ ы — Ш ы ң ғы ст ы хан көтерген 
он екі бидің бірі екен», — дейді Абай. О л ай болса шешен- 
ді к сөз өнерінің шығ у т а р и х ы ә л д е қ а й д а әріден б астал- 
са керек.
М а й қ ы би ( X I I — XI I I ғ. ғ.) Ж и р е н ш е
шешен, Ас.ан

жүктеу/скачать 4,19 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: