Ы. Алтынсарин. Таңдамалы шығармалары. Алматы, 1955, 82

ж а с а у ғ а а р н а л ғ а н бір з е рт т еу і н е 1 М. Әуезов « Би л е р ай- 
тысы» деген а р н ау л ы т а қ ы р ы п енгізіп, ше шенд і к сөздер- 
дін кейбір түрлері нен м ы с а л д а р келтіреді. Ш е ше нд і к сөз- 
дерді зерттеу, оның ауыз әдебиеті нде а ла т ын орнын, ха- 
л ы қ т ы ң сипатын а н ы қ т а у д а бұл а л ғ а ш қ ы еңбекті ң мәні 
зор. Ең бе кті ң « Қ а з а қ әдебиеті нің т а р и хы » дейтін шолу- 
ында а й тыл атын: «Ауызша әдебиетті ң ішінде елді ң бел- 
гілі үғ ымын білдіретін, ж а л п ы дүниеге к ө з қ а р а с ы н сезді- 
ріп, өткенді қ а л а й түсінуін көрсететін сөзді ң б а р л ығ ы д а
бі р- ақ а д а м ғ а тиісті емес, ол көптің өнері, ж а л п а қ елді ң 
с ы б а ғ а с ы н а тиетін өнер т уы с ы »2— дейтін т ұ ж ы р ы м н ы ң
ше шенді к сөздерге де қа т ыс ы бар.
Одан бері, от ы з ын шы ж ы л д а р ы ше шенді к 
сөздерді 
жинау , зерттеу ісіне үлес қ о с қа н а д а м д а р д ы ң бірі — Сә- 
кен Сейфуллин. Сәкен « Қ а з а қ әдебиеті »3 дейтін кі табын- 
д а «Би л ер д ің сөздері» деген т а р а у енгізіп, ше шенд і к сөз- 
дерді дербес ж а н р деп қ а р а й ды . « Би л е р сөздері нен» көп- 
теген м ы са л д а р келтіріп, а л ғ а ш рет ше шенді к сөздер мен 
м а қ а л - м әт е л д е р д і ң а р а қ а т ы н а с ы н а н а з а р а у д а р а ды . А в ­
тор Қ а з а н төңкері сі не дейінгі қ а з а қ х а л қ ы н ың бүкіл ауыз
әдебиеті н үстем т ап т ы ң мүр а сы деп, соның ішінде шешен- 
дік сөздерді қ а н а у ш ы т ап ты ң сойылын с о қ қа н
фе о да л
б илерді ң ғ ан а сөзі деп ж а ң с а қ қ о ры ты нд ы ж а с а ғ а н . Со- 
ның с а лд а р ы н а н м ы са л д а р т а л ғ а у с ы з алынып, бір ж а қ т ы
т а л д а н ғ а н . Дег ен ме н қ а з а қ т ы ң көне әдеби 
м ү р а л а р ын ,
соның ішінде шешендік, т а п қ ы р л ы қ , на қ ы л , м а қ а л сөз- 
дерін мол қ а м ты ғ а н бұл еңбекті ң б о л а ш а қ з ер тте уші лер 
үшін м а ң ыз д ы м а т е р иа л б олғ анд ығ ын а й т п а с қ а б о л м а й ­
ды. Ауыз әдебиетін қ ұ нт т ап жинап, зерттеген Сәкен ше- 
шенді к сөз н ұ с қ а л а р ы н ы ң бір 
кісіге жа т п а й т ы н ды ғ ы н ,
бір сөзді әл де н еше кісі иемдені п а й т ат ы н д ы ғ ын
д үр ыс 
аң ғ арғ ан. «Пәлен бидің сөзі екен деген сөздің көбін сол 
биді ң өз ж а н ы н а н ш ы ғ а р ғ ан сөзі деп бекіте айту қиын. 
Өйткені бір бидің сөзін екінші би ж а т қ а ал ып өзінікі қы- 
л ы п айта берген. Осы күні бір рудан «пәлен би а й т қ а н 
екен» деген сөздерді тексеріп келсең, ол биден т а л а й ж ы л
б үрын б а с қ а бір би ай тқ а н сөз болып ш ы ғ а д ы » 4,— дейді 
Сәкен.
Онан бергі кезде ш ы қ қ а н о қ у л ы қ т а р мен н ү с қ а л ы қ-
т а р д а ше шенді к сөздерді ң ж а й ы ж а л п ы сөз болады, Аяз

жүктеу/скачать 4,19 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: