Абай Құнанбаев. Шығармаларыныд бір томдық толық жинағы

Ж а қ с ы ж а й ы л ы м іздей ж ү р і п өсі мді к қасиеті н же ті к біл- 
ген. Төрт т ү л і к м а л ы н қ о л д а н төл де т е жү р і п «сырын» 
а л ғ а н , шетінен м а л м а м а н ы болған. Сонымен қ а т а р к а ­
з а к к ү м а й т аз ы , қ ы р а н құс үстап, аң а у л ап ж а с т а й жа - 
н у а р л а р д ы ң д а «тілін» білген, қүсбегі, с а я т к е р болған;
оның ө л ең - ж ы р ы н д а , ән,-күйінде ұ л а р д ы ң үні, қ ұ л а н н ы ң
д ау с ы бар.
Қ а з а қ ш а р у а с ы ж а з ы - қ ы с ы м а л бағып, аң а у л а п ат 
үсті нде жү рі п ж а р т ы л а й ж а у ы н г е р л і к өмір кешкен; үне- 
мі д а л а д а жүрі п, д а л а ғ а түнеп ас па н дүниесін, ж ұ л д ы з -
д а р д ы ң қ о з ғ а л ы с ы н б а қ ы л а п күн тәулігін, ж ы л мезгілін 
соғ а н к а р а п б о л ж а ғ а н , а н ы к т а ғ а н , есепші , астроном бол- 
ран. Ж е р і н і ң т а б и ғ а т ы м е н , көшпелі елді ң ш а р у а ш ы л ы қ -
кәсібімен б а й л а н ы с т ы осы 
е р е кше лі к т ер ді ң 
б ар л ығ ы,
са йып келгенде, х а л ы қ са на сы н а , сезім дүниесіне ізгі 
эсер еткен, ә д е б и - э с т е т и ка л ы қ т а л ғ а м ы н ы ң қ а л ы пт а с у ы-
на, тіл-үн өнерінің ерте же ті лу і не себепкер болған.
Д а л а н ы ң а лу а н т үрл і т а б и ғ а т ы ,
б а й л ы ғ ы
б а й ырғ ы 
х а л қы н , еж е л гі иесін а й т п а ғ а н д а бір көрген ж о л а у ш ы ғ а ,
с а я х а т ш ы ғ а , тіпті сы р т та й естіген а д а м ғ а аң ыз болған, 
ү м ы т ы л м а с т а й эсер қ а л д ы р ғ а н .
Қ а р а теңі зді ң ж а с ы л
ж а ғ а л а у л а р ы мен а қ ж а л т о л қы н д а р ы , К а в к а з д ы ң к а р ­
л ы ш ы ң д а р ы мен к а л ғ ы ғ а н қ а р а ғ а й - ш ы р ш а л а р ы бір кез- 
д ер д е Л . Н. Толстой мен А. М. Горькийді , А. С. Пу шки н
мен М. Ю. Л е р м о н т о в т ы қ ыз ы қ т ы р ы п , т а м а ш а
шығар- 
м а л а р ж а з у ғ а қ а н д а й ш а б ы т та н д ы р с а , қ а з а қ д а л а с ы да 
орыс ғ а л ы м д а р ы н , Ш ы ғ ы с зер тте у ші лері н сондай қ ы з ы қ -
т ырғ ан . Әр түрлі т а п с ыр ма м е н , ма қс а тп е н келген оқы- 
м ыс т ы ла р д ы, әс ке р и -ме мл ек ет т і к қ ы з м е т к е р л е р д і қ а з а қ
же рі , елі ж ә н е оның әз ін д і к бі р тума мәдениеті мен бүка- 
р а л ы қ д әстү р ле рі ні ң қ ы з ы қ т ы р ғ а н ы сонша, бұрын-сонды 
әд еб и
ш ы ғ а р м а
ж а з б а ғ а н ,
ғ ы л ы мм е н
а й н ал ыс па ғ ан
а д а м д а р д ы ң бі рс ып ы ра с ы осында келген сон, қ о л д а р ы н а
қ а л а м а л ға н ; қ а з а қ т ы ң қ а ғ а з бетін кәрмеген, қ а л а м ти- 
меген т ың дүниелерін, ең а л дым ен бай ауыз әдебиеті мен 
м у з ы к а л ы қ м ұ р а л а р ы н , әдет-ғұрпын, з а ңы н- с а л ты н т. б. 
ж а з ы п ж а р и я л а й д ы . Сөйтіп, ш ы ғы ст а н у ғ ы л ы мы на үлес 
к о с ад ы, өздері де ғ ыл ы м дүниесіне м а ғл ү м болады, та- 
н ыл а д ы . Мәселен, В. В. Р а д л о в (1837— 1918), Г. Н. П о ­
танин (1835— 1920), Ә. А. Д и в а е в
(1856— 1932) 
және
А. В. З а т а е в и ч (1869— 1936) т а ғ д ы р л а р ы сондай.
Ш ы ғ ы с мәдениетін зертте уші лерді , с а ях а т ш ы л а р д ы ,
ж а з у ш ы л а р д ы д а л а н ы ң бір ғ ан а т а б и ғ а т ы мен б айлығ ы 
к ы з ы қ т ы р ы п қо й ған жок , сонымен қ а т а р еңбекші
хал-
134

қ ы н ы ң
ме йі рбандығ ы, б а у ы р м а л д ы ғ ы , ме йма нд ост ығ ы 
жә не қабі летті лі гі де сүйсіндіреді.
В. 
И. Д а л ь қ а з а қ өмірінен ж а з ғ а н бір шығармасын,- 
да б асын а қ о р ға н іздеп келген бір к а з а к к ы з ы н ы ң өткір- 
лігін, т а п қ ы р л ы ғ ы н б ы л а й ш а с и п а т та й д ы: «Ол а лд ың ғы
бөлмеге б атыл да б ай са лд ы басып кірді ж ә не онда отыр- 
ғ а н д а р д ы с ым б ат т ыл ығ ым е н, с ұл ул ығыме н,
б атыл
да 
б ай са лд ы жүрі сі мен, с о нд ай -а к күтпеген же рде н келісі- 
мен т аң қ а л д ы р д ы . Әскери г уб ер н ат ор ды ң өзі одан бетер 
ка й р а н к а лд ы. М а у л я н а к о р ғ а н ы ш іздеп келгенін, өйтке- 
ні бүкіл дүниеде оған пана б о л а р л ы к б ас к а ешкі м ж о к
екенін а й т т ы » 1.
Міне, мұнда қ а р а п а й ы м қ а з а к қ ы з ы н ы ң тән сүл у л ығ ы 
мен ж а н с үл у л ы ғ ы ж а р а с ы м д ы , шы н а й ы суреттелген.
Ж а л п ы , к а з а к д а л а с ы н д а болғ ан Ш ы ғ ы с зерттеуші- 
лері к а з а к ш а р у а л а р ы н ы ң еңбеккерлі гі н, еркінді к 
сүй- 
гіштігін ж ә н е кі шіпейілдігін е ре кше ілтипатпен ж а з а д ы .
Ол а р ең ал дым е н х а л ы қ т ы ң а к ыл - ой ына , сана-сезіміне 
н а з а р а у д а р а д ы , қа й р а т- к а бі л е т і н е, б ұ қ а р а л ы қ дәстүрле- 
ріне қ ы з ы ғ а д ы, с ырттай ж а п п а й
сауатсыз,
ж а р т ы л а й
ж а б а й ы деп жүрге н х а л ы қ т а соны әдебиет, өзі нді к мәде- 
ниет б ар екенін көргенде к а й р а н қ а л а д ы .
Ш о қ а н ме н бірге к а з а қ а у ы л д а р ы н д а ойын - с ау ықтар-
да, а с -т ой ла рда болып ел өмірін, х а л ы к қа ді рі н ж а к с ы
білген, а р н ай ы зерттеген ғ а л ы м Г. Н. Пота ни н казақтын, 
а қ ж а р к ы н мінезін, с а у ық ш ы лд ы ғ ын , білім к ұ м а р л ы ғ ы н
ф р а н ц у з д ар ғ а, ал ж а ң а л ы к к а ,
әсіресе өнер-бі лімге кұ- 
ма рлы ғ ын жә не өмірге қ ү ш т а р л ы ғ ы н ежелг і афинді ктер- 
ге-гректерге ү к с ат ад ы. « Қ а з а к т а р — жі герлі , т а з а
жа н-
ды, өмірге к ү ш т а р хал ык;
о л а р 
о й ын - с ау ық к а қ ү м а р ;
киімнің а ш ы қ түстісін, өмі рдің көңілдісін сүйеді. Өлген- 
де еске а лу ды ң өзі 
бүл х а л ы к та
ойын-сауығымен,
ат 
жа рыс ыме н, ән-күйімен, 
а к ы н д а р айтысымен, өл ең-жы- 
рымен с а л к а р той-мерекеге ай н ал ад ы. Сері лі к пен сән- 
с а л т а н а т куу, бәлкім, к а з а қ т а р д ы кейбір ж а ғ д а й д а а т а қ
к у м а р л ы к к а баулитын сиякты. Б үл ж а ғ ы н а н о л а р фран- 
ц у з д а р ғ а ұқсайды. Афинді кте р секілді қ а з а к т а р д а ж а ң а -
л ы к - х а б а р ғ а әуес, Әуестік ж а с буында білім қ ү ш т а р л ы к -
ка ау ыс у да » 2.
Б а й л ы қ мүрат емес, жоқтық ұят емес,
— деп к а з а к — 
т а п к а ны н т а м а ғ ы н а , киіміне ж а р а т қ а н сақи, м ұ р а т шы л

жүктеу/скачать 4,19 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: