А. В. Затаевич. 1000 песен казахского народа, Москва

зы б е кт і ң әкесі К ел ді бе к те, ү лке н әкесі Ш а н ш а р д а ақыл- 
д ыл ы ғ ым е н қ а т а р т і л м а р
шешендігі мен елге 
мә шһ үр 
б о л ғ а н а д а м д а р екен. Б і р а қ Қ а з ы б е к әкелері нен уйрен- 
гендері мен қ а н а ғ а т т а н ы п қ а л м а й , қ а й ж е р д е қа ді рлі , кә- 
рі қ ү л а қ т ы қ а р и я бар десе соны іздеп б а р ып т а ғ л ы м ал- 
ған. Ол Б у х а р а д а о қ ы ғ ан т о б ы қ т ы Әнет б а б а н ы н қа сы-
на көшіп б а р ып айл ап, ж ы л д а п а у ы л д а с болған, к а з а к -
тын, әдет- ғүрпын, әсіресе ш а р и ғ а т з аң ын үйренген. 
Б і р 
ж о л ы ол Әнет б а б а д а н :
—
Б аба, д ү н и е н і н е б ұзады , а д а м д ы не азды рады , кү-
нә н е д е н б о ла д ы ?
— деп сұрагіты.
Сонд а Әнет б а б а б і ра з о й ла нып отырып б ыл ай деген 
екен:
—
А р а б тілінде «хакім», қ а з а қ тілінде «әк ім » 
деген
бір сөз бар. С о л сөзді екі рет айтсаң екі
— 
«а», екі
— <г/о, 
екі
— 
«м»
— 
алты әріп ш ы ғады . Осы алты әріп алты сөз-
д ің басы: әйел, алтын, кек, кесір, мақтан, м ансап; адам
осы алты н ә р сеге қ ы з ы ғ ы п д ү н и е н і де бұзады , а р д а н да
а й р ы л а д ы , кү н ә да жасайды.
Әнет б а б а а л д ы н а а к ы л с ұ ра й б а р ғ а н Төлеге с а д а ғ ы-
ның а л т ы оғын біртіндеп сындырып, екі бүктеп, 
он екі 
ш ы б ы к етіп, о рт ас ын ан буып: 
Е н д і сы нды рьіп көрш і,
— 
дейді. Төле бірден бір бу да ш ы б ық т ы қ а л а й сындырсын.
Сонд а Әнет б аб а м ы н а д а й өсиет айтыпты:
— 
Төлежан, сен көптің айтқанын тыңда. Көптің айт-
қ а н ы н тыңдасаң, к ө п те сенің айтқаны ңды істейді. А л көп
б о л с а ң д а р , ө за р а ынтымақты б о л с а ң д а р , се н д ер д ің б ел -
д е р ің д і де еш кім сы нд ы р а а лм айды .
Осы секілді батыр, әрі шешен Қ о ш қ а р ү л ы Ж ә н і б е к -
Төледен, Д а т ү л ы С ы р ы м — М а л а й с а р ы биден б ат а алған.
Д е м е к , қ а з а қ т а
ағ а- к е кс е а қ ы н д а р
мен ше шендерден 
а к ы л сүрап, б а т а а л у бейне бір үс т а з а л д ы н д а емтиха н 
тап сы р ып , сынна н өтіп, к ә ме л ет т і к а тте стат алумен ба- 
р а б а р болған.
А қ ы н д ық - ш е ш ен д і к к е б аул ит ын х а л ы қ т ы қ мектептің 
бір ере кше лі гі мүн д а діни мектеп-медреседегі дей 
емес, 
шәкі ртті еркін үста йд ы, т а л а п к е р ж а с т ы әр нәрсеге сын 
көзімен қ а р а у ғ а , өз а қ ы л ы м е н б а ғ а л а у ғ а баулиды, дер- 
бес ой ла уғ а, еркін сөйлеуге д а ғ д ы л а н д ы р а д ы ;
М о л д а н ы ң
істегенін істеме, айтщанын істе демей, Үстаның ісі н ү с қа
деп үйретеді.
Ақын, шешен ү ст а з д а р , әдетте, өнер қу ға н т ал ап к е р-
лерг е елді ң е ж е л гі әдет- ғүрпын, т ұр мы с - са л т ы н танысты- 
ра жүрг е н, б ат ы л д а т а п қ ы р ж а с т а р д ы үнемі 
көтерме-
леп, қ о л д а п отырғ ан.
144

Б о л а ш а қ ақ ын мен шешеннің мектебі киіз үй, а ш ы қ
аула, ал т ы ң д ау ш ыс ы да, с ын ау шы с ы да қ а у м а л а ғ а н
х а л ы қ болған. Әрбір өн ерп аз көп а л д ы н д а еыннан өтеді. 
Ат жа рыс ы, б а л уа н күресі с и яқ ты а қ ы н д ы қ айтыс, билер 
д а у ы ж ү р т а л д ын д а б а ғ а л а н а д ы ; «көз мөрі мен» бекіті- 
леді. Ж а с т а л а п к е р д і өнер бәйгесіне қоса отырып, қ а у ы м
оның әрбір сөзін, ақыл-ойын қ а л т қ ы с ы з қ а д а ғ а л а п , б ақы-
л ап отырған, б а ғ а л а й да білген.
Сонсын, х а л ы қ ү с т а з д а р ы н ы ң бір қасиеті өзіне л а й ы қ
өнерлі ж а с іздеген, б о ла ш а ғ ы н а н үмі тке р т а л а п т ы , жі- 
герлі ж а с көрсе, оған шын ниетімен ті лектес болған, ж а с -
сынбай, ж а т с ы н б а й қ а с ы на ертіп, қ а т а р ғ а қосқан.
Мөңке бидің б ал а кезінде көш а л д ын д а келе ж а т қ а н
бір бай ж о л сұра йын деп ауыл с ы ртынд а 
а с ы қ ойнап 
жүрген бір топ б а л а ғ а б үрыл ад ы. Бі р тентек б ал а басына 
көйлегін бүркеніп, б ай ды ң а с т ын да ғ ы б ай т а лы н ү р кі т ед к
Б а й т а л үр і кке нд е б ай ды ң басынан бөркі үшып кетеді. 
Б а й т а л одан бетер мөңкіп, иесін жы ғ ып , содан бай ө л ед к
Б а й д ы ң туы с т ар ы мен р у л а с т а р ы б а л а л а р д ы ң а у лына н
қүн д ау л ай ды , екі ж а қ келісе а л м а й айтыс бірнеше күн- 
ге созылады.
— 
Уа, а ғ а л а р ! Кеңесті тым ү з а қ қ а со зд ьщ ы зд а р ғой^
Осы д а у д ы ң б и л іг ін б ерсеқіздер, м ен-ақ бітірер едім,
— 
дейді бір он екі ж а с а р бала.
— 
Берд ік,
— деседі билер бір ауыздан.
— 
Б ұ л ш а л д ы ң ө л ім ін е к і н э л ы б ір е у 
емес, 
твртеу
дейді бал а, — 
Бірінш і, м ы ң ж ы л қы д а н бір жуас тай та-
б ь іл м а ға н д а й а сау байтал м ін ге н және ересек адам құ-
р ы ға н д а й асық ойнап жүрген б а л а л а р д а н жөн сү р а ға н
бай к ін әлі; екін ш і
— 
адам кө р м еген д е й б а л а д а н үріккен
байтал к і н ә л і ; үш інш і
— 
б а й д ы ң б асы нан ү ш ы п кеткен
б әр ік к ін әлі; төртіниіі
— 
байталды үркіткен б а л а л а р
кһ
нәлі. Міне, осы төрт к ін ә л і қ ұ н д ы б ө ліп тәлесін,
— д ей дк
Төрелі кке ж а у а п к е р ж а ғ ы да, т а л а п к е р ж а ғ ы д а қа* 
нағ атта нып, б а л а л а р д ы ң а уы л ы кісі қ ұ н ы ны ң төрттен бі- 
рін төлеп құт ы л ад ы.
Х а л ы қ а ң ыз ын д а, тарихи әң г і мел ерд е осылай 
ж е к е
басының қабі лет- қас ие ті мен елге тан ыл ып , ж а с т а й атақ- 
д а ң қ ы ш ы ққ а н шешендер көп. С о л а р д ың
бірі — Ж о б а -
л ай шешен.
Көрші лес а у ы л д а р д ы ң ү р ы л а р ы ж ы л қ ы алып 
Ш а қ -
ш а қ т ы ң Ж ә н і б е г і 1 мен Әнеттің К ең г ірб ай ы бірнеше құн

жүктеу/скачать 4,19 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: