Ш. Уәлиханов. Мақалалар мен хаттар. Алматы, 1949, 56-бет

Д ә л осыған ұ қ с ас пікірді Аб ай д а а й т а д ы : « Бұ л билік 
деген біздің қ а з а қ ішінде әрбі р с а йл а н ғ а н кісінің қолы- 
нан келмейді. Б ұ ғ а н б ұрын ғ ы « Қа с ы м ханның қ а с қ а жо- 
лын», «Есім хан ның ескі жол ын» , Әз Тәуке ханнын, Күл- 
төбені ң б ас ы нд а күнде кеңес б о л ғ а нд а ғ ы «Же ті ж а р ғ ы -
сын» бі л мек керек. һ ә м , ол ескі с өздерді ң қ а й с ыс ы з а м а н
өзгергенді ктен ескіріп, бүл ж а ң а з а м а н ғ а келі спейтүғын 
болса, оның о рн ын а т а т ы м д ы т о л ы қ билі к шығ арып, тө- 
леу с а л а р ғ а ж а р а р л ы қ кісі б олса к е р е к » 1. Ш о қ а н
мен 
Аб ай бүл пікі рлерімен д ау шешіп, билік-бітім сөз сөйлеу 
үші н әдет з аң ын білумен бірге ше шенд і к өнер — патент 
'С ияқты
м а ң ы зд ы рөл а т қ а р ғ а н ы н о рынд ы көрсетеді.
Е ж е лг і Грек т а р и х ы н д а ше ше н д і к өнердің өркендеуі не 
а т а қ т ы Солон з а ң ы 2 себеп болған. Солон з а ң ы бо йын ша 
Афинні ң әрбі р а з а м а т ы өз мүддесін өзі қ о р ғ а у ғ а тиісті 
екен. Б ү л а й істеу ә рк і мні ң қол ын а н келе бермейтіні бел- 
гілі. Ос ыд а н келіп сот а л д ын д а а йт ы л мыс сөзді 
алдын 
ал а жүп та й ты н , д а я р л а й т ы н л ог ог ри фт а р — сәз жұп т а у-
ш ы л а р пайда болған. Афи н де ше шенд і к өнердің негізін 
с а л ғ а н е жел г і Г р е ци ян ың әйгілі саяси қ а йр а т к е р і Д е м о ­
сфен шешен а л ғ а ш ы н д а , міне, сондай л ого гр иф болған.
Д а у - т а л а п мәселесін қ а р а й т ы н қ а з а қ қ а у ы м ы н д а ғ ы
ежел г і әдет з а ң ы ( мыса л ы,
« Же ті
ж а р ғ ы » ) — гректің 
Солон з а ң ы н а ұқсас. Қ а з а қ елі нде әрісі Ресейг е қосыл- 
ғ ан ғ а дейін, берісі Қ а з а н тәңкері сі не дейін әркім өз жо- 
ғын өзі ж о қ т а п келгені, өз әлі келмесе, ж а н к ү йе р бауыр- 
.ластары, р у л а с т ар ы бірігіп қ о р ғ а с қ а н ы мәлім. Осындай 
ж а ғ д а й д а әр а у ы л ғ а, әрбі р руға а й тыста сөзбен ағайын- 
ның мүддесін қорғ а йтын , қ а у ы м н ы ң әд ет- ғұрпына жетік, 
ойға жүйрі к, сөзге шебер а д а м д а р керек болды. 
Ондай 
а д а м д а р д ы х а л ы к «би» деп атағ ан. Х а л ы қ сотының а л ­
д ын да б илерді ң бірі т а ла пк е р д і ң , екіншісі айыпкердін 
сөзін сөйлейді, ал ү ш і н ш і с і — төбе би болып төрел і к — 
қ а л ы с т ы қ сөз айтады. Қ а з а қ қ а у ы м ы н д а ертеден қа лып- 
т а с қ а н ел ішіндегі д а у - ж а н ж а л д ы мә млеме н шешіп, р е т ’ 
теуді ң осы бір қ а р а п а й ы м х а л ы к т ы қ тәсілі дәстүрлі ше- 
шенді к өнердің д а м у ы н а эсер еткен. Афин « аз а ма т т а р ы -
н ың а л д ы н д а ездері ні ң к ө з к а р а с т а р ы мен саяси м а қ с а т ’ 
т а р ын б а я н д а у қ а ж е т т і г і шешендікпен а р н ай ы шұғ ылда-

жүктеу/скачать 4,19 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: