А. Құнанбаев. Шығармаларының

нуды керек етк ен і »1 сияқты, х а л ы қ а л д ы н д а т а л қ ы л а н а -
тын д а у - ж а н ж а л , билік-бітім сөзд ерд е же ңі ск е же ту үшін 
қ а з а қ билерінен х а л ы к т ы ң са лт -санас ын, әдет- ғұрпын же- 
тік білумен бірге ойға ү шқ ыр , тілге шешен б олуды т а л а п
етті. Сонымен қ а т а р х а л ы қ т ы ң т ап қы р,
шешен 
а д а м ға
көрсететін құрметі мен билі к үшін беретін 
сыйы 
(«би 
ақысы») ше шенді к өнерді д а м ы т у д а ы н т а л а н д ы р у ш ы л ы к ,
к ы з ы қ т ы р у ш ы л ы қ қ ы з м е т а т қ а р ғ ан .
Б і р а қ ше шенд і к сөздер а с - т о й ла рда , ж ә р м е ң ке д е, жи- 
ы н да р д а айт ы л а т ы н дау - та р тыс , а қ ын дық , ше шен д і к ай- 
т ыстармен ғ а н а шектелмеген. Ж а з д а ж а й л а у д а жиі бо- 
л ат ын а с-тойларда, м ә ж і л і с ж и ы л ы с т а р д а , ж а й қ о н а қ т а
көпті көрген қ а р т т а р үлгілі, өнегелі сөз айтып отыратын 
са лт болған. С онд ы қ т ан д а бізге жеткен сәз н ү с қа л а р ын
да ше шенд і к д а у л а р м е н к а т а р ше шен д і к на қ ы л , насихат,
ә з і л - т а қ п а қ сәздер де мол.
Қ а з а қ т ы ң ше шенд і к сөздерін жи н ап , х а л ы қ шешенді- 
гін а л ғ а ш б а ғ а л а ғ а н адамдарды.ң бірі — белгілі 
ғ ал ым
В. В. Р ад ло в . Ол қ а з а қ ауыз әдебиеті ні ң н ү с қ а л а р ы н а н
өзі қ ү ра с т ы р ғ а н ж и н а қ қ а бірнеше ше шенд і к н а қ ы л сөз~ 
дерді енгізіп, кі та п т ың кіріспесінде б ыл ай дейді: « Қ а з а к
тілі — ис л а мн ы ң бүлді рг і шті к әсеріне үшь і рама й, түпкі
т а з а түрін — түркі сипатын с а қ т а п қ а л ғ а н тіл. Рас, мүн- 
д а д а б і рен- саран ж а т сөздерді ң енгені б а й қ а л а д ы . Б і р а қ
ол сөздер... қ а з а қ тілінің үндесті к з а ң ы н а бағынып, бі ’ 
р ыңғ ай х а л ы қ тілінің қ ор ын а қос ылған.
Қ а з а қ тілінін 
осы т а з а л ы ғ ы мен та б иғ ил ығ ы, с о н да й - а қ көп т а р а л ға н -
д ығ ы бүл тілдегі м ү р а л а р д ы менің көбі рек жи н ап , оған 
әдебиет н ү сқ а л а р ы н а н қ ү р а с т ы р ғ а н ж и н а қ т а р д ы ң толык. 
бір томын а р н ау ы м а себеп болды. Оның үстіне қ а з а қ т ы н
б ас қ а б а у ы р л а с т а р ы н а
қ а р а ғ а н д а
сөзге 
т а п қ ы р л ы ғ ы
мен шешендігі де м а ғ а н эсер етті»2,
Мү нд а зерттеуші х а л ы қ ше шенд і к өнерінің д ам у ы н а
т а ғ ы бір себеп болған ф а к то рд ы — қ а з а қ тілінің « т аз ал ы-
ғы мен та б иғ ил ығ ын » дүрыс а ң ғарғ а н. Ж а л ғ ы з шешендік 
емес, ж а л п ы бай д а б ай ыр ғы қ а з а қ ауыз әдебиеті осы т а ­
за х а л ы қ тілінің негізінде д а мы ғ ан .
Қ а з а қ т ы ң ше ше н д ік -т а п қ ы р лық , н ақ ы л сөздерін а л ғ а ш
жинап, ж а р и я л а у ш ы ғ а л ы м д а р д ы ң бірі — Ы б ы р а й Ал- 
тынсарин. Ол өзінің «Киргиз хре с тома т и я с ын а » «Ізбас*

жүктеу/скачать 4,19 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: