Қазақтың мақалдары мен мәтелдері. Алматы, 1935. Бұл жинақ

әр з а м а н н ы ң тілі, көркем сөзі, әдебиеті сол з а м ан ны н 
са лт -с а н ас ын а, сол з а м а н н ы ң т ұ р мысын а, ол з а м а н түр- 
мысынан туғ ан м ұ р а д ы н а үсай т уды деген сөзді қуат- 
т а й д ы » 1. Д е м е к , әдеби мұ ра оны т уд ыр ғ ан уақытпен, к о ­
рам мүддесімен, мұ ра тыме н тығ ыз б ай л а н ыс т а қ а р а л ып ,
б а ғ а л а н у ғ а тиіс.
М. Әуезов 1940 ж ы л д а р д ы ң б а с ы н да ж а з ы л ғ а н « К а ­
з а к х а л қ ы н ың эпосы мен фо ль к л о р ы » дейтін зерттеуі нде 
қ а з а к т ы ң м а қ а л д а р ы мен мә телде рі ні ң пішіні өлең түрін- 
де ж а с а л а т ы н , м а з мұ н ы х а л ы қ т ы ң негізгі 
кәсібі 
мал- 
шы л ық пе н б ай ла н ы с т ы болатын 
екі ерекшелі гі не н а з а р
ау да р ға н. Оның ма змұн ын а, көркемді гіне к а р а п автор 
м ы на да й қ о р ыт ы нд ы ж а с а й д ы : « М а қ а л - м ә т е л д е р ді ң
м о л
- 
д ы р ы
, 
о л а р д ы ң т а м а ш а п оэ т и к а л ық форма сы, шебер 
тү рд е берілген терең, тіпті 
ф и л о с о ф и я л ы қ мән- мағ ына- 
сы — осындай т а м а ш а ү з д і к ш ы ғ а р м а л а р т уд ырғ ан к а з а к
х а л к ы н ы ң өзінің де а с қа н
а к ы н д ы қ д ар ынын ың , оның 
с а р қ ы л м а с д а н а л ы ғ ы н ы ң а н ы қ а й ғ а ғ ы » 2.
К а з а қ кеңес ф ол ьк л ор ис ти к ас ы ны ң негізін с а л у ш ы л а р
м а к а л - м ә т е л д е р д і ң кейбір ерекшелі ктері н аныктап, оған 
ж о ғ а р ы б а ғ а бергенмен ж а н р л ы қ та б иғ ат ы н а , ере кше лі к- 
тері не т оқ т а л ма й д ы.
Б. Ш а л а б а е в « М а к а л , мәтел» атты ғ ы лы ми очеркі нде 
к а з а қ ма қа л - м ә т е л д е рі н м а л ш ы л ы к , а ң ш ы л ы к жә не егін- 
ші лі к секілді негізгі ү ш т а к ы р ы п қ а бөліп т а л да й ды . М а ­
к а л мен мәтелді ң ж а н р л ы қ ере кше лі ктері не т оқ т а лы п ,
ә р к а й с ы сы на өзі нше а н ь щ т а м а береді. 
« М а қ а л дегені- 
міз, — дейді ол, — т а ғ л ы м берерлік, ырғ ағ ы бар, тәжі ри- 
беде көп қ о л д а н ы л а т ы н бейнелі, к ы с қ а, н а қ ыл сөйлем... 
Мәте л дегеніміз де өнеге б ерерлі к бейнелі, ыр ғ ағ ы 
бар 
сөйлем. Мұн ың м а к а л д а н а й ы р м а ш ы л ы ғ ы — ма ғынасы 
а ш ы қ болмай, и ш а р а м е н айт ыл ат ын д ығы , сөйлемні ң то- 
л ы м сы з болып келуі »3. А л а й д а м а к а л - м ә т е л д ің шығу, д а ­
му т а ри хы на , ж и на л ып , ж а р и я л а н у ж а ғ д а й ы н а зерттеуде 
көңіл бөлінбеген. Ж а н р д ы ң өзіне тән ерекшелі ктері , өзге 
ж а н р л а р м е н б ай ла н ы с ы а ж ы р а т ы л м а ғ а н .
М. Ғ а б ду л л ин « К а з а қ х а л қ ы н ы ң ауыз әдебиеті» дей- 
тін ж о ғ а р ы оку о р ы н д а р ы н а а р н а л ғ а н о кул ығ ын д а м а ка л - 
мәтелдерді ж у м б а к т а р м е н бірге дербес т а р а у етіп ка ра с -
тырад ы. Ғ а л ы м а л д ымен қ а з а қ ма ка л - мәтел д ер і н ж и н а п

жүктеу/скачать 4,19 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: