Б. Б. Мамраев- филология ғылымдарының докторы, профессор

50 
 
единого  экономического  комплекса,  в  образовании  и  т.д.  Так,  в  1989  году  русские  были  широко 
представлены в здравоохранении, физической культуре, социальном обеспечении — 40,1% (5,9% — 
украинцы, 38,5% — казахи), в народном образовании — 36,3% (5,6% — украинцы, 42,4% — казахи), 
в  науке  и  научном  обслуживании  (русские  —  53,0%,  казахи  —  25,4%,  украинцы  —  7,0%),  в 
управлении (русские •— 47,6%, украинцы — 9,2%, казахи —30,2%). 
К  началу  1990-х  гг.  в  республике  постепенно  обозначились  новые  тенденции.  Казахстан 
столкнулся  с  необходимостью  определения  своей  миграционной  политики.  Указанное  обусловлено 
рядом  факторов,  главным  из  которых  стал  миграционный  отток      населения  в  том  числе  и 
славянского.  Причины  его  многомерны:  сложная  экономическая  ситуация  в  условиях  перехода  к 
рыночной  экономике,  падение  уровня  жизни  большинства  населения,  резкое  снижение  социальной 
защиты со стороны государства и многие другие. Согласно переписи 1999г. в Казахстане проживало 5 
185 898 славян в их числе: 4 479 620 — русские,111 927 — белорусы, 547 054 — украинцы, 47 297 — 
поляки.  Таким  образом,  с  1989-1999  гг.  численность  русских  уменьшилось  на  26,1%,  белорусов  на 
37,1%, украинцев на 37,5%, поляков на 20,3%.Удельный вес численности казахов, напротив, достиг 
53,4%,  7 985  039  чел.  По  сравнению  с  предыдущей  переписью  возросла численность  уйгур,  дунган, 
узбеков. Резко, почти в 3 раза уменьшилась численность немцев. 
    В  1999  году  отмечен  самый  низкий  за  последние  десятилетия  XX  века  коэффициент 
рождаемости — 14,0 на 1000 человек населения, что составляет 54,5% уровня 1987 года, когда был 
зафиксирован в республике самый высокий пик рождаемости. Коэффициент естественного прироста 
населения  в  1999  году  снизился  и  достиг  низкой  отметки  —  4,3  на  1000  человек.  Несмотря  на 
снижение смертности в 1999 году ее уровень оставался высоким. Коэффициент смертности составил 
9,7  на  1000  человек,  что  на  22,8  процента  выше  уровня  1990года.Сокращалась  средняя 
продолжительность жизни населения. Уровень ее в 1998 году составил 64,4 года, а у мужчин всего 59 
лет . С 1991 по 2002 год население страны сократилось с 17 млн до 14,9 млн человек. 
    В  условиях  новой  ситуации  Казахстан  прорабатывает  новую  стратегию,  обращая  внимание  на 
своих соотечественников за рубежом. В настоящее время более чем в 40 странах диаспоры проживает 
около  5  млн.  этнических  казахов.  Согласно  официальным  данным,  большая  часть  оралманов 
проживает в Узбекистане — 1,5 млн. чел., в Китае — 1,3 млн. чел., в России — 800.000 чел.  
       Определяя  свою  миграционную  политику,  Казахстан  создал  систему  привлечения  своих 
соотечественников,  при  этом  имеющую  свою  специфическую  особенность,  которая  отличает  ее  от 
недавнего  советского  прошлого.  Основное  внимание  здесь  было  уделено  оралманам,  под  которыми 
понимаются иностранцы или лица без гражданства казахской национальности, постоянно проживавшие 
на  момент  приобретения  суверенитета  Республикой  Казахстан  за  ее  пределами  и  прибывшие  в 
Казахстан  с  целью  постоянного  проживания.  Начиная  с    начала  1990-х  гг.,  переселение  этнических 
иммигрантов регулируется установлением квоты иммиграции. В 1993 году квота составляла   10  тыс.   
семей,   но   в   связи  со   сложной  социально- экономической ситуацией, складывавшейся в стране во 
второй половине 90-х годов, уровень квоты упал до 500 семей в 2000-м году. 
 
Агентство  Республики  Казахстан  по  миграции  и  демографии  разработало  Концепцию 
государственной демографической политики Республики Казахстан, которая одобрена постановлением 
Правительства  Республики  Казахстан  №1272  от  17  августа  2000  года.  Программа  миграционной 
политики  Республики  Казахстан  на  2001-2010  гг.  План  предусматривает  два  этапа  реализации: 
среднесрочный — с 2001 по 2005 год и долгосрочный — с 2006 по 2010 год. Программа миграционной 
политики определяет всемерное содействие обустройству оралманов, их адаптации в местах заселения 
и  интеграции  в  локальную  социальную  среду,  психологической  реабилитации  лиц,  переживших 
вооруженный  конфликт.  Интеграция  оралманов  на  новом  месте  предполагала:  —  создание 
необходимых условий и оказание помощи в реализации гарантируемых государством основных прав и 
свобод;  —  разработку  и  осуществление  мероприятий  по  социальной  поддержке,  создание  системы, 
позволяющей  возвращать  и  реинвестировать  затраченные  на  обустройство  бюджетные  средства, 
содействие  в  трудоустройстве  и  переподготовке  безработных,  поощрение  предпринимательской 
инициативы, обеспечение реального доступа к системе социальной защиты. 
         В 2004 году квота на въезд оралманов составляла 10.000,  в последние годы (2005 – 2008 годы) 
составляла 15 тыс. семей ежегодно.  
    Новым  этапом  по  праву  можно  считать  программные  заявления  президента  Казахстана 
Н.А.Назарбаева.  (Астана,  27  марта  2007  года). В  своей  речи  на встрече  с  молодыми  казахстанскими 
учеными  президент  сказал:  «Наша  цель  -  как  можно  быстрее  войти  в  число  50-ти  наиболее 
конкурентоспособных  стран  мира».  И  далее  «я  объявляю  о  том,  что  Казахстан  начинает 
стратегическую программу по привлечению ученых — и казахстанских, и иностранных в страну. Для 
этих ученых, которых мы приглашаем в Казахстан... Правительство должно создать привлекательные 
условия  для  работы  и  жизни,  то  есть  обеспечить  для  них  жилье,  социальный  пакет,  высокую 
заработную плату, интересную работу» [15]. 

51 
 
       С 2009 года, в соответствии с поручением Главы государства, квота иммиграции оралманов будет 
увеличена  до  20  тыс.  семей  в  год.Это  ознаменовало  новый  этап  в  развитии  миграционной  политики 
Казахстана.  По  документам,  финансирование  Программы  будет  осуществляться  за  счет  и  в  пределах 
средств  республиканского  и  местных  бюджетов,  а  также  иных  источников,  не  запрещенных 
законодательством  Республики  Казахстан. Всего  на  реализацию  Программы  в  2009  –  2011  годах 
потребуется  197 795,6  млн.  тенге,  из  них  дополнительно  118  073,7  млн.  тенге:  из  республиканского 
бюджета:  в  2009  году  –  17  551,5  млн.  тенге;в  2010  году  –  85 267,3  млн.  тенге,  в  том  числе 
дополнительно  53 338,1  млн.  тенге;  в  2011  году  –  76 737,7  млн.  тенге,  в  том  числе  дополнительно 
54 580,1  млн.  тенге;из  местных  бюджетов:  в  2009  году  –  25,8  млн.  тенге;в  2010  году  –  5 208,9  млн. 
тенге,  в том  числе  дополнительно  5 208,9  млн. тенге;  в  2011  году  –  4 946,6 млн. тенге,  в  том  числе 
дополнительно 4 946,6 млн. тенге;из других источников:в 2009 году – 7 207,2 млн. тенге;в 2010 году – 
850,6 млн. тенге.  Участниками  Программы  являются:1)  этнические  иммигранты;  2)  бывшие  граждане 
Казахстана,  прибывшие  для  осуществления  трудовой  деятельности  на  территории  Республики 
Казахстан; 3) граждане Республики Казахстан, проживающие в неблагополучных районах страны.  
 
В  соответствии  со  Стратегией  территориального  развития  Республики  Казахстан  до  2015  года 
основными макрозонами расселения участников Программы  являться Северная, Южная и Центральная 
оси  территориального  развития.  Внутри  макрозон  расселение  участников  Программы  будет 
осуществляться:  а)  вокруг  городов  –  лидеров  и  опорных  городов  национального  и  регионального 
уровней. Предполагается сформировать сеть малых городов-спутников с присущими им экономической 
специализацией и развитыми локальными рынками труда. По расчетам, для реализации 45 прорывных 
проектов  в  городах  -  лидерах  и  опорных  городах  потребуется  не  менее  390  тыс.  работников;б)  в 
приграничных 
населенных 
пунктах 
для: 
стабилизации 
численности 
населения;повышения 
административной  значимости  крупных  приграничных  районов  и  предупреждения  демографического 
давления  (стихийная  внешняя  миграция)  со  стороны  трудоизбыточных  регионов  соседних 
государств;в) в сельских населенных пунктах с высоким и средним потенциалом.  
 
Разработан  механизм  реализации  Программы.  Участие  в  Программе  будет  определяться  для: 
этнических  иммигрантов  -  в  рамках  ежегодной  квоты  иммиграции  оралманов;  бывших  граждан 
Казахстана,  прибывших  для  осуществления  трудовой  деятельности  -  в  рамках  ежегодной  квоты  на 
привлечение  иностранной  рабочей  силы  для  трудовой  деятельности  на  территории  Республики 
Казахстан;  граждан  Казахстана,  проживающих  в  неблагополучных  территориях  страны  –  на  основе 
квоты для переселения внутренних мигрантов. 
 
Расходы  на  реализацию  Программы  в  2010  –  2011  годах  планируется  уточнять    в  законе  о 
республиканском бюджете на соответствующие финансовые периоды. 
 
Таким  образом,  за  годы  независимости  в  Казахстан  репатриировалось  706 052    человек,  179 521 
семьи, представителей  казахской  диаспоры  -  оралманов.  Более  половины  прибывающих  оралманов  - 
лица  трудоспособного  возраста  (54  %),  на  долю  детей  до  18  лет  приходится  41  %  и  пенсионеров  - 
около 5 %. 
 
Государство  стремится  сделать  все  для  возвращения  в  страну  оралманов  и  их  обустройства  на 
местах.  В  то  же  время,  едва  ли  кто-нибудь  станет  оспаривать  факт  того,  что,  вернувшись  на  свою 
историческую родину, оралманы сталкиваются с большим набором проблем социально-экономической 
и  социокультурной адаптации,    а  также  вопросов  гражданско-правового характера. В числе наиболее 
актуальных назывались вопросы по приему, размещению, трудоустройству и обучению оралманов.  
 
Сегодня  остро  стоит  вопрос  об  открытии  специальных  школ-интернатов  для  детей  оралманов. 
Предполагается, что получение  среднего  образования в  Казахстане  облегчит  им поступление  в  вузы. 
Понятно, что приходится решать множество проблем.  
 
1. Календарь-справочник и записная книжка на 1924 год. КССР Центральное Статистическое 
Управление. Оренбург, 1924. 
2. Всесоюзная перепись населения 1926 года. Т. VIII. Казахская АССР. Киргизская АССР. М., 1928.  
3. Сдыков М.Н. История населения Занадного Казахстана. Алматы, 2004. С. 189. 
4. Всесоюзная перепись населения 1937 года. Краткие итоги. М., 1993. С. 
5. История переписей населения и этнодемографические процессы в Казахстане. Алматы, 1998.  
6.    Голотик  СИ.,  Минаев В.В.  Население и  власть: Очерки  демографической истории  СССР  1930-х 
годов. М., 2004.  
8. Всесоюзная перепись населения 1939 года: основные итоги / под ред. Полякова Ю.А. М., 1992. 
9. Тольц М. Тайны советской демографии. //Демоскоп7 2004 № 171-172.  
10. Алтаев А.Ш., Жангуттин Б.О, Краткие очерки истории Казахстана. Алматы, 2008,244 с.  
11.  История переписей населения и этнодемографические процессы в Казахстане. Алматы, 1998.  
12.  Итоги Всесоюзной нерениси населения 1959 г. Казахская СССР. М., 1962. С. 3 

52 
 
13.    Административно-  территориальное  деление  Казахской  ССР  на  1  января  1945г.  Алма-Ата, 
1945; Директивы КПСС и Советского правительства по хозяйственным вопросам (1917 — 
1957  гг.).  Сборник  документов.  Т.  1  -  4.  М.,  1957;  Казахская  ССР:  административно- 
территориальное  деление.  Алма-Ата,  1986;  Образование  Казахской  ССР.  //  Сборник  документов  и 
материалов. Алма-Ата, 1957; Решения партии и правительства по хозяйственным вопросам. Сборник 
документов  за  50  лет.  Т.  1.  М.,  1967;  Справочник  по  административно-территориальному  делению 
Казахстана (август 1920 - декабрь 1926 гг.). Алма-Ата, 1959; Депортация народов СССР (1930 - 1953 
гг.) // Документальные источники Государственного архивы Октябрьской революции, высших органов 
государственной власти и органов государственного управления (ЦГАОР). Ч. 1. М., 1992. 
14.    Казахстан  за  50  лет.  Статистический  сборник.  Алма-Ата,  1971;  Казахстан  за  40 
лет.Статистический сборник. Алма-Ата, 1960;  
15. Назарбаев Н.А., . Выступление Президента Республики Казахстан Н.А. Назарбаева на встрече с 
группой 
молодых 
казахстанских 
ученых 
(Астана, 
27 
марта 
2007 
года)// 
http://www.zakon.kz/our/news/news.asp?id=30094354
 
 
Түйіндеме 
Мақалада  Қазақстандағы  миграциялық  процесстердің  тарихы  және  бүгінгі  жағдайы  туралы 
баяндалады. 
Summary 
In this article are considered history and now days of Kazakhstan migration on processes 
 
 
УДК. 782 
КОМПОЗИТОР М.ҚОЙШЫБАЕВТЫҢ ҚАЗАҚ ХАЛҚЫНЫҢ АСПАПТЫҚ МУЗЫКАСЫНА 
АРНАЛҒАН ШЫҒАРМАЛАРЫ 
 
Қ.М.Кипиев,
 Х.Досмұхамедов атындағы Атырау мемлекеттік  университетінің доценті,  
ҚР-ның  мәдениет қайраткері 
 
Қазақ  композиторларының  симфониялық  аспаптық  музыкасының  қалыптасып,  дамуы  өткен 
ғасырдың  сонау  отызыншы  жылдарынан  бастау  алады.  Халық  музыкасын  өңдеп  түрлендіру,  оны 
аспаптарға лайықтап түсіру жұмыстары қазақтың кәсіптік музыкасының қалыптасуына елеулі ықпалын 
тигізді.  Қазақ  композиторлары  ұлттық  музыка  негізіне  сүйене  отырып,  халық  әндері  мен  күйлерін 
өңдеумен ғана шекткліп қалмай, өздері де әр түрлі жанрда жаңа шығармалар тудыра бастады. 
 Елуінші  жылдардың  басында  қазақ  халқының  музыка  мәдениетінде  композиторлардың  жаңа 
тасқын  өкілдері  дүниеге  келді.  Олар:  Сыдық  Мұхамеджанов,  Еркеғали  Рахмадиев,  Ғазиза  Жұбанова, 
Базарбай  Жұманиязов,  Нағым  Меңдіғалиев  және  т.б.  Осылардың  бірі  өзіндік  орны  бар  композитор 
Мәкәлім  Қойшыбаев  (1926-1986)болатын.  Композитордың  шығармашылық  өнерінің  негізін  құрайтын-
аспаптық  музыка.  Қазақ  халық  аспаптары  оркестріне  арнап  тұңғыш  симфония  жазған  да 
М.Қойшыбаев.Ол  Гурьев  облысының  Қызылқоға  ауданы  Комсомольск  ауылында  туған.  Еңбек  жолын 
Ахмет Жұбановтың шақыруымен 13 жасында радио комитетінің халық аспаптар оркестрінің құрамында 
домбырашы  болып  бастаған  М.Қойшыбаев  1949-1952  жылдары  Алматы  музыка  училищесінде,  1952-
1959  жылдары  Алматы  консерваториясында  композитор  В.Великановтың  класында  оқыды.  Оның 
алғашқы  композиторлық  тәжірибесі  Ақтөбе  филармониясының  басшылық  жұмыста  болған  кезеңде 
басталады.  
Композитордың  фортепиано,  қобыз,  домбыраға  жазған  пьесалары  ондап  саналады.  Алғашқы 
күйлерінің  бірі  «Жастар»  (1948).  Бұнда  жастардың  бақытты,  қуанышты  өмірі  және  жастық  шақтың 
қайталанбас қызығы, думанды дәуреннің тәттілігі халықтық құрылымда сақталып, тональдік тұрғыдан 
байи  түскен.  «Аққу»  (1948)  күйі-әдемі  әуенмен  нәзіктік  сезімін  оятады.  Байырғы  қазақтың 
импровизациялық орындау дәстүрінде дамиды. 
Сондай-ақ,  оның  «Жарыс»  (1947),  «Алматы»  (1948),  «Лирикплық  күй»,  «Қызылқұм»  (1972) 
күйлері  шоқтығы  биік,  Құрманғазы  дәстүрін  ұстанған  жалғастырушы  ретінде,  халқының  мерекесін 
бейнелеген,  динамикалық  жағынан  шабытқа  толы  болып  келеді.  Солардың  ішінде  «Қызылқұм»  күйі 
ерекше дараланады. 
Қобыз  бен  фортепиано  үшін  жазылған  «Романс»  (1952),  «Көктем  биі»  (1953),  «Өмір  гүлі» 
(1954) тәрізді шығармалары да ұлттық әуеннің жұпар лебі есілген, лирикаға толы өзіндік ою-өрнегімен 
танылған туындылар. Оларды осы күнге шейін музыканттар жиі орындайды. 

53 
 
М.Қойшыбаев  біраз  жыл  Құрманғазы  атындағы  қазақ  ұлт  аспаптары  оркестрінде 
домбырашылар  концертмейстрінің  көмекшісі  болып,  кейінгі  шығармашылық  жұмысы  осы  оркестрмен 
тығыз байланыста болады. 
Құрманғазы  оркестрінің  орындаушылық  шеберлігінің  артуы,  оркестр  аспаптарының 
реконструкция  жасалып,  өңделгеннен  кейін,  аспаптардың  ерекшеліктерін  ескере  отырып, 
Қазақстандық композиторларға үлкен формадағы шығармалар жазуына мүмкіндік туды. 
Ол бірнеше жыл бойы қазақтың халық күйлерін өңдеумен шұғылданып, кейін өзі де сан салалы 
музыкалық туындыларды дүниеге әкелді. 
М.Қойшыбаев халық аспаптары оркестріне арналған көптеген шығармалар жазды, оның ішінде 
өңделген  халық  күйлері  мен  симфониялық  поэма  түрінде  жазылған  оригиналды  туындылар  көптеп 
кездеседі.  Сондай  кең  тараған  шығармалардың  қатарына:  «Советтік  Қазақстан»(1957),  «Жастар» 
(1958),  «Поэма»  (1962),  «Туған  өлке»  (1964),  «Еске  алу»  (1964),  «Атырау  дүбірі»  (1977)  атты 
симфониялық поэмалары мен «Концерттік күйін» (1974) жатқызуға болады.  
Қазақтың  симфониялық  музыкасының  дамуына  үлкен  үлес  болып  қосылған  шығармалардың 
ішіндегі  өзінің  көркемдік  ерекшелігімен  айрықша  көзге  түсетін  туындылардың  бірі-халық  аспаптары 
оркестріне арнап жазған М.Қойшыбаевтың «Советтік Қазақстан» поэмасы.  
Композитор  бұл  поэманы  1957  жылы  консерваторияның  екінші  курсында  оқып  жүргенде 
жазған.  Поэма  ладогармониялық  құрылысымен,  полифониялық  жағынан  өңделуімен  және  ұлттық 
бояуымен  басқа  шығармалардан  ерекшеленіп  тұрады.  Бәрінен  де  бұрын  поэма  музыкасында  сол 
кездегі  дәуір  тынысы  сезіледі.  Композитор  өз  республикасының  мол  байлығы  мен  онда  еңбек  етіп 
жатқан кеңес адамдарының тынысын, отан ұлылығын музыка тілімен жетістіріп бере алған.  
Композитордың  бұл  симфониялық  поэмасы  үш  бөлімнен  тұрады.  Поэманың  бірінші  бөлімі 
қарапайым үш бөлікті формада жазылған.  
Поэма ля минор тональдігінде салтанатты түрде жәй шабытты дыбыстармен шағын музыкалық 
кіріспеден басталады да, шығарманың бас партиясына кезек береді. 
Бірінші  бөлігінде  бас  партия  мелодиясының  негізі  етіліп,  композитор  өзінің  1947  шығарған, 
еркін  өңделген  «Жарыс»  атты  күйін  алған.  Бұл  күй  өзінің  мазмұны,  интонациялық  ырғақтығы  және 
жылдам екпінділігі жағынан ат қосу жарысын елестетеді. Күй оркестрдің әр тобының ойнауында түрлі 
тебрлік  бояуға  ие  болып,  дамытылып,  одан  әрі  негізгі  тақырып  салыстырмалы  түрде  әр  регистрде 
өрбиді. 
Екінші  бөлігінің  қосымша  тақырыбына  өзінің  осыдан  бұрынырақ  1955  жылы  жазған  «Колхоз 
қызы» әнінің әуенін арқау еткен. Осы жерден бастап туған өлкенің табиғат сұлулығын суреттейтін, кең 
далада айтылған ән мелодиясының эпизоды басталады. 
Үшінші бөлігінде бірінші бөлік қайтадан қайталанады. 
Симфонялық  поэманың  екінші  бөлімі  полифониялық  формада  фа-диез-минор  тональдігінде 
жазылған.  Баяу  естілетін  ортаңғы  бөлімнің  мелодиясы  бірінші  бөлімге  қарағанда  әлде  қайда  сазды, 
үнді болып келеді. 
Поэманың  үшінші  бөлімінде  қарапайым  үш  бөлікті  формада  жазылған  бірінші  бөлімі 
қайталанады. 
 
Поэманың соңғы қорытынды бөлімі (финал) өте жинақы, екпінді келеді. 
 
1969  жылы  22  қарашада  Қазақтың  Құрманғазы  атындағы  мемлекеттік  ұлт-  аспаптар  
оркестрінің  репертуарында  тұңғыш  рет  осы  оркестрге  арнап  жазған  М.Қойшыбаевтың  ұлттық 
симфониясы дирижер Г.Сафонцевтің жетекшілігінде орындалды. 
 
Симфония  үш  бөлімнен  тұрады.  Симфония  өзінің  интонациялық  ырғақтық  құрылысы  мен 
үйлесімділік  және  үні  жағынан  лирикалық  баяндау  сияқты  болып  келеді.  Шығарма  мелодиясының 
негізгі  етіліп  халық  мелодияларының  ұлттық  бояуын  сақтай  отырып,  дәстүрлі  диатоникаға  жүйелілік 
енгізген.  Домбыра  фактурасына  еліктеумен  орындалатын  симфониясының  бірінші  бөліміндегі  бас 
партияның мелодиясы жылдам да, абыржыңқырап шығады, оған хромотизмдер басқаша өң береді. 
 
Өте мәнерлі де баяу естілетін қосымша партия тақырыбы бас партияға қарағанда әлде қайда 
үнді, әуезді болып келеді. 
 
Симфониядағы  осы  екі  тақырып  ір  түрлі  жағдайдағы  драмалық  эпизодтарда  дамытылады. 
Бірінші бөлімдегі мажор тонды салтанатты марш түріндегі қосымша партия біткен кезде, одан кейінгі 
оркестрдің  унисондық  және  квинталық  фактурасына  композитор  қазақ  мелостарына  тән  нәзік  осы 
әуенді енгізіп, қорытындыға миксолийдикалық өң береді.  
 
Симфониялық  екінші  бөлімі  қарапайым  үш  бөлікті  формада  жазылған.  Олардың  әрқайсысы 
жүйелілікпен дами келе, үш түрлі сазды аңғарады.  
 
Оның  біріншісі  –  сырттай  меңзеуші,  лирикалық  саз.  Онда  ән  мелодиясы кең  далада  айтылған 
көп дауысты хор сияқты болып естіледі. 

54 
 
 
Екіншісі  –  ойнақы,  күлдіргі  саз.  Онда  халық  күйі  «Азамат  -Қожа»  пайдаланылады.  Ол  күйдің 
мелодиясы  ладтық  және  тоналдық  өзгерістерге  ұшырап,  оркестрдің  әр  тобының  ойнауында  түрлі 
тембірлік бояуға ие болып, дамытылып отырады. 
 
Үшіншісі-  құс  дауысы  мен  шөп  иісін  сағынған,  туған  жерді  еске  түсіру  сазы.  Мұнда  да 
кеңейтілген  түрдегі  жай,  баяу  екпінді  ән  тақырыбы  қайтадан  естіледі.  Ән  баяулап  барып  басылып, 
жаңғырық сияқты тынып қалғанша естіліп тұрады.  
 
Симфониялық үшінші қортынды бөлімі - өзінің формасы мен интонациялық ырғақтылығы және 
мазмұндылығы  жағынан  басқа  бөлімдерден  де  жинақы.  Қорытынды  бөлім  өте  екпінді,  жаңа  күйден 
басталады. 
 
Бұл күй  өзінің музыкалық характері мен нақты ырғақты речитативтік мелодиясы және жылдам 
екпінділігі жағынан қазақтың желдірмесіне ұқсас. Күйді тыңдап отырғанда халықтың бәйгеге ат қосу, 
қыз қуу, қыз алып қашу, көкпар тарту, жорға жарыстыру, ат желістіру сияқты спорттық ойындары еске 
түседі. 
 
Симфонияның  келесі  баяндауларында  бұл  күй  екі  рет  қайталанады  да,  қорытында  бөлімнің 
кеудесі  есебінде  қабылданып,  одан  кейін  рондоға  жақын,  дәстүрлі  желдірме  сияқты  болып  естіледі. 
Оны финалдық формасының мына схемасы: 
а+ АБ + а Вс + аАДВ + аС 
дәлелдейді. 
Композитордың шығармашылық жұмысында бұл батыл қадам болды. Себебі, қазақ оркестрімен 
симфония сияқты қиында күрделі жанрды ойнау мүмкін емес деп саналған еді.  
Сөйтіп, М.Қойшыбаевтың ұлттық аспаптар оркестріне арнап жазған 1- симфониясы техникалық 
мүмкіндігі  жағынан  тапшы  ұжымның  өзіне  арнап,  көлемді  шығарма  жазуға  болатынын  дәлелдеп 
берген  үлкен  туынды  еді  және  басқа  композиторларға  да  осы  салада  шығармашылықпен  ізденуге 
болатынына ой салған үлгілі симфония болды.  
М.Қойшыбаевтың  сонымен  қатар  эстрадалы-  симфониялық  және  симфониялық  оркестрге 
арнаған  увертюралары  симфониялық  поэма,  сюиталары,  хорға  жазылған  шығармалары,  ән, 
романстары,  драмалық  спектакльдерге,  киноға  жазған  музыкасы,  симфониясы  оның  композиторлық 
талантының ауқымдылығын көрсетеді.  
Көп  жылғы  шығармашылық  еңбегі  үшін  ол  Қазақ  ССР-інің  еңбек  сіңірген  өнер  қайраткері 
атағына  ие  болып  «Ерен  еңбегі  үшін»  медалімен  және  т.б.  мерекелік  медальдармен,  Қазақ  ССР-і 
Жоғарғы Кеңесінің Құрмет грамоталарымен марапатталған. 
 
 

жүктеу/скачать 9,7 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: