Б. С. Исмакова, М. А. Умирбекова
жүктеу/скачать 1,16 Mb. Pdf көрінісі
|
|
2.2 Ғылыми стиль жанрлары Ғылыми әдебиет жанрларына, біріншіден, функционалдық-стильдік ерекшелігі, екіншіден, стереотиптік композициялық мағыналық құрылымы бар ғылыми әдебиет шығармаларының тарихи қалыптасқан тұрақты түр- лері жатады. Ғылыми сөйлеу стилі ғылыми әдебиеттің үлкен жанрларында да, шағын жанрларында да жүзеге асуы мүмкін. Ғылыми стильдің негізгі жанрлары: - оқу құралы; - жеке немесе ұжымдық монография; - диссертациялық эссе; - энциклопедия; - сөздік; - анықтамалық және т.б. Ғылыми стильдің шағын жанрлары: - мерзімді немесе мерзімді емес басылымдағы мақала; - эссе; - аннотация; - тезистер; - шолу; - рецензия; - хроника және т.б. Әдетте мақалалар, тезистер, шолулар, хроникалар жинақтар мен жур- налдарға орналастырылады. Бұл жанрлар сандық белгілерімен де ерекше- ленеді, өйткені олар шағын көлемімен ерекшеленеді. Оқулықта, анықтамалықта, ұжымдық монографияда, яғни ғылыми стильдің үлкен жанрларында жеке бөліктер бүтінге бағынады, логикалық- 13 мағыналық жағынан ғана емес, сонымен қатар сыртқы сызықтық байланыс арқылы, тіпті авторлары әртүрлі болса да байланысты. Ғылыми стиль жанрларының әртүрлі классификациялары бар. Егер бөлу ғылыми ақпаратты жалпылау дәрежесі сияқты критерийге негізделсе, онда әдетте мақсаты зерттеу барысында алынған бастапқы ғылыми ақпа- ратты ұсыну болып табылатын бастапқы ғылыми жұмыстар, ал ақпарат беретін екінші дәрежелі ғылыми жұмыстар бастапқы ғылыми мәтіндерді аналитикалық және синтетикалық өңдеу арқылы алынған зерттеудің соңғы нәтижелері туралы болып бөлінеді. Ғылыми стильдің жалпы қызметі табиғат пен қоғамдық өмір құбылы- старын түсіндіру болып табылады, бірақ ғылыми әдебиет жанрларының сәйкес жүйесінде жүзеге асырылатын мәтіннің аталған түрлерінің әрқай- сысы қазірдің өзінде нақты коммуникативті және прагматикалық функция- ларды орындайды. Академиялық (шын мәнінде ғылыми) түрі монографияларда, мақала- ларда, диссертацияларда, тезистерде, баяндамаларда, хабарламаларда, ғы- лыми-техникалық баяндамаларда және т.б. Ақпараттық және рефераттық–рефераттарда, шолуларда, аннотацияларда, түйіндемелерде. Анықтамалық және энциклопедиялық – энциклопедияларда, сөздіктерде, анықтамалықтарда. Ғылыми бағалау–рецензияларда, шолуларда, сарапшылық пікірлерде, полемикалық баяндамаларда, пікірталастарда. Ғылыми-танымдық–оқулықтарда, оқу-әдістемелік құралдарда, дәрістік курстарда. Ғылыми-әдістемелік (нұсқаулық)-әдістемелік құралдарда, бағдарламаларда, ұсыныстарда, нұсқауларда. Ғылыми және іскерлік – патенттерде, авторлық куәліктерде, өнертабыстар сипаттамасында, стандарттарда, техникалық шарттарда, жарнамаларда. Мәтіннің композициялық-мағыналық ұйымдасуы жағынан тезистер, мақалалар, ғылыми шолулар, монографиялар және ғылыми стильдің кейбір жанрлары «еркін» құрылымы бар жанрларға жатады. Диссертациялардың авторефераттары, аннотациялары, рефераттары тұрақты құрылымы бар жанрлар болады. Е.С. Троянская ғылыми стильдің жанрлық құрылымының өрістік көрінісі туралы жазады. Ол ғылыми стильдің ядролық, перифериялық және шекаралық аймағын ажыратады. Ядролық аймақ жаңа ғылыми білімді білдіретін жетекші жанрлық сорттармен қалыптасады (ғылыми стиль стандарты өзінің ең жарқын көрінісін тапқан ғылыми конференциялардың тезистері, ғылыми мақала, ғылыми-техникалық баяндама, диссертация, монография) [5]. 14 Реферат, аннотация, анықтамалық, рецензия, шолу, дәрістер курсы, нұсқаулық және ғылыми стильдің басқа да жанрлық түрлері перифериялық аймаққа байланысты, өйткені ғылыми стильге тән лингвостилистикалық сипаттамалары тұтастай алғанда, оларда айтарлықтай аз дәрежеде көрінеді. Әртүрлі стильдерден келетін қарама-қарсы лингвостилистикалық сипаттамалармен сипатталатын біркелкі емес шекаралық аймақ ғылыми стиль жанрларынан құралған, олар жанраралық формацияларды (мысалы, шолу-ұсыныс) және ғылыми стильдің стильаралық жанрларын (PR-мақала, ғылыми-публицистикалық мақала, ғылыми-көпшілік түсініктеме, т.б.) білдіреді. Мысалы, патент, стандарт, келісім-шарт, акт, өтінім және шекаралық аймақты білдіретін кейбір басқа жанрлар ресми іскерлік стильдің айқын белгілеріне ие, өйткені ғылыми стиль жанры неғұрлым өзектен болса, оның стильдік көрінісі соғұрлым әлсіз. Басылымдардың жалпы көлеміндегі орын неғұрлым аз болса, сол немесе басқа жанрлық әртүрлілік оның жалпы ғылыми стиль жанрларының тілдік ерекшеліктеріне әсері аз болады. Ғылыми-көпшілік және ғылыми публицистика әдебиеті шекаралық аймақтың дәл шетінде орналасқан деген пікір бар. Ғылыми басылым – зерттеуші қызметінің негізгі нәтижесі. Ғылыми басылымның негізгі мақсаты–автордың еңбегін басқа зерттеушілерге қолжетімді ету және таңдаған зерттеу саласында оның басымдылығын көрсету. Ғылыми басылымдардың бірнеше түрі бар: монографиялар; мақалалар мен тезистер. Монография – белгілі бір тақырып барынша толық зерттелетін ғылыми еңбек. Тезис баяндамалары – әдетте 1-2 беттен тұратын және зерттеу нәтижелерін көрсететін қысқа басылымдар. Ғылыми мақалаларға рецензияланған мақалалар (жарияланар алдында мақала рецензияланады) және рецензияланбаған мақалалар, сондай-ақ конференция материалдары (немесе материалдары) жатады. Ғылыми стильдің жетекші жанры ретіндегі тезистерге жалпы сипаттама жүктеу/скачать 1,16 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|