Б. С. Исмакова, М. А. Умирбекова
жүктеу/скачать 1,16 Mb. Pdf көрінісі
|
|
1-сурет – Ұлттық тілдің құрылымы Диалектілер аумақтық және әлеуметтік, сондай-ақ, қалалық ауызекі тілде функционалды стильдер жоқ, өйткені олар жоғары сөйлеу мәдениеті жоқ адамдардың тұрақты емес сөйлеуі. Функционалды стильдер норма ұғымына негізделген әдеби тілге ғана тән. Функционалды стиль- бұл адам қызметінің белгілі бір саласында әдеби тілді қолдану. Әрбір функционалды стиль қарым-қатынас шарттары мен міндеттеріне байланысты тілдік құралдарды (сөздер, морфологиялық фор- малар, синтаксистік құрылымдар) таңдайды және ұйымдастырады. Функ- ционалды стиль тілдік құралдарды арнайы, деңгейлі ұйымдастыруға ие. Әдеби тілді меңгеру, қарым-қатынас шарттары мен міндеттеріне бай- ланысты стилистикалық кодтарды ауыстыра білу адамның білім деңгейін, оның шығармашылық әлеуетін көрсетеді. Дәстүр бойынша әдеби тілде 5 стиль ерекшеленеді: қарапайым сөй- леу, ресми-іскерлік, ғылыми, публицистикалық және әдеби-көркем. Әдеби тілдің функционалдық құрылымы 2-суретте көрсетілген. Әдеби тілдің стильдері негізінен ауызша немесе жазбаша түрде бо- луы мүмкін. Осы қағида бойынша оларды кітап-жазбаша (ресми іскерлік, ғылыми, публицистикалық, әдеби-көркем) және ауызекі стильдерге бөлуге болады. Стильдер олар жүзеге асыратын тіл функциясына (ақпараттық, ком- муникативті және әсер етуші) байланысты да ерекшеленеді. Публицисти- калық стильдің негізгі функциясы- әсер етуші , ғылыми және ресми іскерлік-ақпараттық , сөйлеу стилі қарым-қатынас функциясын, яғни 11 тілдің коммуникативті функциясын, ал әдеби–көркемдік-тілдің ерекше, эстетикалық функциясын жүзеге асырады. 2-сурет – Әдеби тілдің функционалдық құрылымы Рефлексиялық шындықтың түрі бойынша ауызекі, ғылыми, публици- стикалық және ресми іскерлік стильдер әдеби және көркемдік стильдерге қарсы тұрады, өйткені олар бізді қоршаған шындықты көрсетеді. Көркем әдебиет стилі эстетикалық түрлендірілген шындықты көрсетеді, яғни «екінші» шындықты қалыптастырады. Әдеби қазақ тілінің стиль жүйесі статикалық емес, ол дамиды, күрде- лене түседі, жалпы әдеби тілдің дамуымен ерекшеленеді. Сондықтан қазіргі зерт-теушілер классикалық стильде қалыптасқан стильдер типоло- гиясын жаңа функционалды сорттармен толықтырады: діни-уағыздау, сая- си, жарнамалық стильдер. Бірақ бұл мәселе пікірталас болып қала береді. Қазіргі заманғы стильде бұқаралық коммуникация стилі ретінде түсінілетін публицистикалық стиль айтарлықтай өзгерістерге ұшырады. Қазіргі заманғы функционалды стильдер жүйесінің күрделенуі мен нақтылануы қазіргі ұлттық тілдің күрделенуі мен дамуын көрсетеді. Ғылыми стильдің негізгі ерекшеліктері Ғылыми стиль әдеби тілдің кітап стильдерінің қатарына жатады: - мәлімдемені алдын-ала ойластыру; - сөйлеудің монологиялық сипаты; - тілдік құралдарды қатаң іріктеу; - қатаң нормаланған сөйлеуге тартылыс. Бұл стильдің негізгі функциясы – хабарлама, өмір сүру саласы – ғы- лыми. Мұнда ішкі стильдер әртүрлі: - нақты ғылыми; - ғылыми-оқу 12 -публицистикалық. Ал негізгі жанрлық сорттар-ғылыми еңбектер, баяндамалар, дәрістер, оқулықтар, анықтамалық құралдар, ғылыми-танымал әңгімелер және т. б. Ғылыми стиль келесі стиль қалыптастыратын белгілермен сипаттала- ды: - монологизм; - презентацияның жалпыланған-алаңдатарлық сипаты; - асты сызылған логика; - тұсаукесердің қатаң реттілігі; - семантикалық дәлдік; - ақпараттық қанықтылық; - презентацияның объективтілігі; - ұсқынсыздық. жүктеу/скачать 1,16 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|