§  $епіепсе$  (Берілген  создердің

2.  (  §1а55 /зіісе/ріесе) ШоиМ уои §іуе ше а .....оГ гпіік, ріеазе?
3.  (сирз/бІаззез/зроопГиІз) I Іаке № о .....оГ зи§аг іп шу Іеа.
4.  (ріесе/сир/зіісе)  Г<і Ііке а ................оГ Іеа, ріеазе.
5.  (зроопГиІ/ріесе/сир) Тһаі ^ а з  а сІіГйсиҺ.......оГһошедүогк.
6.  (§1азз/ріесе/з1ісе) 
пееё а .........оГ іпГогшаііоп.
7.  (зІісе/кіІо/ріесО  Г |  Ііке  һаІГ а .........оГ соГГее,  ріеазе.
8.  (Ьоиіез/сирз/ ріесез) Му шоіһег §аүе ше 
і
\
ү о
........оГ аёуісе.
9.  (  зІісе/ріесе/ЬоііІе)  СоиМ уои Ъиу а ............оГ шіік аі Іһе зһорз?
Сопсгеіе  поипз 
(Деректі зат есімдер)
Көзбен  көріп,  қолмен  ұстап  тануға  боларлықтай  нақтылы  заттармен  бай- 
ланысты ұғымдарды  білдіретін  зат  есімдер  ағы лш ы н  жэне  қ азақ  тілдерінде 
деректі  зат есімдер  болады.  Мысалы,  у^аіег -  су,  ігоп -  темір,  зітее* -  коше,
§іг1 -  қы з.
АЪзігасі поипз 
(Дерексіз зат есімдер)
Ағылшын,  қазақ тілдеріндегі  нақтылы  затты,  нәрсені  білдірмей,  тек  қана 
сапаның,  жай-күйдің,  іс-әрекет,  қозғалыстың,  құбылыстың  атын  дерексіз 
зат  ретінде  білдіретін,  заттық  мағыналары  тек  ойлау  қабілеті,  кейбір  се- 
зім  мүшелері  арқылы  топшыланып  сезілетін,  ұғылынатын  сөздердің  то- 
бын  дерексіз  зат  есімдер  дейміз.  Мысалы,  кіпсіпезз  -   мейірімділік,  Геаг  -  
қорқыныш, сопуегзаііоп -  әңгіме.
Екі  тілде  де  дерексіз  зат  есімдердің  өзіне  тән  грамматикалық  белгісі 
болады.  Олар  есептік  сан  есімдермен  тіркесе  алмайды  (
і
\
үо
  кіпсіпезз  -   екі 
мейірімділік,  Іһгее  Геаг  й   үш  қорқыныш  деп  айтылмайды),  сонымен  қатар 
олар  жекеше  тұлғада  жұмсалады.  Кейбір  дерексіз  зат  есімдер  көптік  жалғау 
қабылдап,  басқа  ұғымды  білдіреді.  Ағылшын  және  қазақ  тілдеріндегі  зат 
есімдердің мағыналық топтарын кесте түрінде көрсетейік.
СІаззез оГ Еп§Іізһ  поипз
(Ағылшын тіліндегі  зат есімнің мағыналық топтары)
Ргорег поипз
ЛЬаі, Шскет, Азіапа,  Ьопсіоп,  Зипсіау, Лщызі
С ош топ   поипз
тап,  хмотап, /атііу,  соііоп, /гіепс/зһір, ^оуегптепі
Сопсгеіе  поипз
а ЬіЫ,  а саі,  а
/7о
хчег, роіісе, зи§аг, £оШ,  а һоизе
АЬзігасі поипз
зігеп&іһ,  1іп£иізііс8,  меаіһег,  зиттег,  сіігесііоп
23

Жалғасы
СоипіаЫе  поип$
а  
деак,  а хіисіепі,  а 
іеасһег, 
а Ьоу,  а 5оп,  а 
с!ащШег
ІІпсоипіаЫе
поип$
Ьизіпезз,  Ьеһауіог, рго^гезз,  топеу, /ит ііиге,  асіуісе,  пеш , 
н
>а(ег,  1і/е,/ип,  һарріпезз,  ассоттосіаііоп,  хиеаіһег
А п іт а іе   поип$
ап асіог,  а 
шогкег, 
а / ізһ,  а 
сіо
£ , 
а һогзе,  а саі
ІпапітаСе поип$
а саг,  а іеіерһопе,  а ЬиіІсІіп§,  а рагк,  а  маісһ
С1а$$е$  оҒ К ахакһ  поип$
(Қазақ тіліндегі  зат есімнің мағыналық топтары)
Ж ал п ы  зат есім 
С о т т о п   поип
Ж а л қ ы   зат есім 
Ргорег поип
д ер ек ті  зат есім 
Сопсгеіе  поип
дерексіз зат есім 
АЪзігаеі поип
э/сер,  кітап,  қалам,  арыстан,  піл,  қарлыгаш, 
құмырсқа,  боран
, 
дауыл,  сел,  согыс,  шабыс
Абай Құнанбаев,  Сабыр,  Зэмзэм,  Қазақстан,  Аста- 
на,  Алматы,  Алатау тауы
қыз,  ұл,  көше,  гүл,  алша,  шие,  парта,  тақта,  сэбіз, 
сарымсақ
арман,  ой,  ақыл,  сезім,  қуаныш,  өтініш,  батырлық, 
ептілік,  шыдамдылық,  гарыш
Ж анды   зат есім 
А п ітаіе поип
адам,  бала,  эке,  эпке,  кісі,  ақын,  жұмысшы,  жігіт,
ооижеткен
Ж ансы з зат есім 
Іпапітаіе поип
агаиі,  гүл,  гимарат, мемлекет,  теледидар, 
телефон,  қыш,  құмыра
З а т т ы қ   зат есім 
Маіегіаі  (Іһіпез)
алтын,  күміс,  агаш,  нан,  сүт,  ет,  күріш,  су,  көмір
Ж и н ақтау зат есімі 
адамзат,  ата-ана,  құс,  жануар,  жеміс,
Соііесйүе поип
азық-түлік,  туган-туыс,  табигат,  отбасы
РІигаІ Гогш  оГ іһе поип 
(Зат есімнің көпше түрі)
Қазақ  тілінде  зат  есімнің  көпше  түрі  оның  жекеше  түрлеріне  -лар/-лер/- 
тар/-тер/-дар/-дер  көптік  жалғауының  жалғануы  арқылы  жасалса,  ағылшын 
тілінде  зат  есімнің  көпше  түрі  көбіне  жекеше  түрдегі  зат  есімдерге  -$/-е$ 
жалғауларының  жалғануы  арқылы  жасалады.  Олардың  оқылуы  эртүрлі  бо- 
лады:
а) -$ жалғауы дауыстылар мен ұяң дауыссыздардан соң 
\і\
  болып оқылады:
24

а іоу -  ойыншық 
(оув  [Іэіг] -  ойыншықтар
а §ігІ -  қыз 
ргІ8  [дз:1х] -  қыздар
Қазақ  тілінде  егер  зат  есім  жіңішке  дауыстылар  мен  ұяң  дауыссыздарға 
аяқталса, онда зат есімге -лер,-дер  жалғаулықтары жалғанады:
әже -  әжелер 
кеме — кемелер
күн — күндер 
егіз -  егіздер
ә)  ағылшын  тілінде  -8  жалғауы  қатаң  дауыссыздардан  соң  [&]  болып
оқылады: 
ғ 
, 
еі; ' * Г
1:'
а йгійепі -  студент 
5ІиёепІ8  [з1^и:с1әпІ8] -  студенттер
а шар -  карта 
шарз  [шаврз] -  карталар
Қазақ  тілінде  жуан  дауыстылар  мен  қатаң  дауыссыздарға  аяқталған  зат 
есімдерге -лар, -тар, -дар жалғаулықтары жалғанады:
ата -  аталар 
ана -  аналар
қазақ -  қазақтар 
адам -  адамдар
б)  ағылшын  тілінде  х  әрпі  мен  58,  8һ,  *сһ,  сһ  тіркестеріне  аяқталған  зат 
есімдерге -е8 жалғауы жалғанады да,  [іг]  болып оқылады:
а т а (с һ  -  сіріңке 
таісһез  [таві/іг] -  сіріңкелер
а Ьох -  қорап 
Ъохез  [Ъэкзіг] -  қораптар
а сігезв -  көйлек 
сігеззез  ['сігезіх] -  көйлектер
а Ьепсһ -  орындық 
Ьепсһев  ['Ьеп^іг] -  орындықтар
в)  ағылшын  тіліндегі  күрделі  зат  есімдерде  көптік  жалғауы  негізгі  зат 
есімге жалғанады:
а <а1һег-іп-1а\у 
Гаіһег5-іп-1аш
а с!аи§һ1ег-іп-1а\ү 
ёаіщһ*ег8-т-Іа\ү
г)  ағылшын  тілінде  жекеше  түрдегі  зат  есім  у  эрпіне  аяқталып,  оның  ал- 
дында дауыссыз тұрса, -е5 жалғауы жалғанады да, у әрпі  і  әрпіне өзгереді:
а сііу -  қала 
скіез  [зійг] -  қалалар
а ЬаЬу -  бөбек 
ЬаЪіез  [ЬеіЬіх] -  бөбектер
Ескерту.  Егер зат есім у эрпіне аяқталып, оның алдында дауысты тұрса, у 
әрпі і-ға өзгермейді:
а Іоу -  ойыншық 
Іоу5  [Юіг] -  ойыншықтар
а Ьоу -  ер бала 
Ьоуз  [Ьэіх] -  ер балалар
ғ)  ағылшын  тілінде  кейбір  зат  есімдердің  көпше  түрі  түбір  сөздегі 
дауы сты ны ң  өзгеруі  арқылы  жасалады,  ал  қазақ  тілінде  бұндай  құбылыс 
болмайды:
а т а п  -  ер адам 
т е п  -  ер адамдар
а \Үотап -  эйел 
\уотеп -  эйелдер
а Гооі -  аяқ 
Ғееі -  аяқтар
а Іооіһ — тіс 
Іееіһ -  тістер
д)  ағылшын  тілінде  егер  зат  есім  Г эрпіне  жэне  Ге  эріп  тіркесіне  аяқталса, 
оған  -з/-е8  жалғаулары  жалғанып,  Г  пен  Ге  у-ға  өзгереді,  ал  қазақ  тілінде 
мұндай ереже болмайды:
25

а ІеаГ -  жапырақ 
Іеауев -  жапырақтар
а кпіГе -  пышақ 
кпіуез — пышақтар
Ескерту.  Кейбір  зат  есімдер  Г пен  іе  әріп  тіркесіне  аяқталғанымен,  тек
жалғауы жалғанып,  [$]  болып оқылады:
гооГ -  шатыр,  үйдің төбесі 
гооГ§ — шатырлар, үйлердің төбесі 
һапёкегсһіеГ -  бет орамал 
һапс1кегсһіеГ$ -  бет орамалдар
е)  ағылшын  тілінде  егер  жекеше  түрдегі  зат  есімдер  о  эрпіне  аяқталса,
оның көпше түрі екі жолмен жасалады:
1)  егер  о  эрпінің  алдында  дауыссыз  дыбыс  тұрса,  онда  зат  есімге  -е«
жалғауы жалғанады:
Іотоіо — қызанақ 
іотаіоез — қызанақтар
роіаіо — картоп 
роіаіоез — картоптар
һего -  батыр 
һегоез -  батырлар
2)  кейде  о  эрпінің  алдында  дауысты  тұрса,  онда  зат  есімге  -8  жалғауы
жалғанады: 
}  •  г
гасііо -  радио 
гасііо$ -  радиолар
$Піс1іо — студия 
5Ш(1іо5 — студиялар
200
 -  хайуанаттар  паркі 
2
оо$ -  хайуанаттар  парктері
ж)  ағылшын  тілінде  кейбір  грек  жэне  латын  тілдерінен  енген  зат  есімдер
сол тілдегі  көпше түрін сақтайды:
апаіузіз -  талдау 
апаіузез -  талдау
Ьазіз -  негіз 
Ьазез -  негіз
сгііегіоп -  белгі 
сгііегіа -  белгілер
з)  ағы л ш ы н   тілінде  кейбір  зат есімдер тек  көпш е түрде  қолданылады  да, 
қ а за қ  тіліне жекеш е түрдегі  зат есім  ретінде аударылады:
(гоизегз -  шалбар 
зоскз -  шұлық
зсіззогз -  қайшы 
зресіасіез -  көз эйнек
§оосІ8 -  тауар 
зрігііз -  көңіл күйқ
сіоіһез -  киім 
зауіп§з -  жинақталған қор
и)  ағылшын,  қазақ  тілдерінде  кейбір  зат  есімдер  тек  жекеше  түрде 
қолданылады,  әдетте,  олар саналмайтын  зат есімдер  болып табылады:
асіуісе -  ақыл,  кеңес 
аІрһаЬе! -  әліпби
іпГогтаІіоп -  хабар 
Ьес1сііп§ -  төсек-орын
шеаіһег -  ауа райы 
с1о!һіп§ -  киім
кпо\ҮІесі§е -  білім 
Гигпііиге -  жиһаз 
аіг -  ауа 
-  жүк
һаіг -  шаш 
зсепегу -  көрініс
іеа -  шай 
рарег -  қағаз
{геедот -  бостандық 
5Іеер -  ұйқы
ап§ег — ашу 
һеір — көмек
ҒооіЬаІІ -  футбол 
й т е  -  уақыт
26

һеаііһ -  денсаулық 
һоре -  үміт 
к)  ағылшын  және  қазақ тілдерінде  кейбір  зат  есімдер  жекеше  және  көпше 
түрінде  бірдей тұлғада қолданылады:
а сіеег -  бұғы 
Іһгее сіеег -  үш бұғы
а й§һ -  балық 
йуе йвһ -  бес балық
а зһеер -  қой 
&иг зһеер -  төрт қой
ап оГҒзргіпу -  ұрпақ 
т а п у  оШргіп§ -  көп ұрпақ 
а 3\
у
І88 — швед 
Іеп  3\
ү
І58 -  он швед
а Сһіпезе -  қытай 
т а п у  Сһіпезе -  көп  қытай
а теап з -  қаражат, тәсіл  а Іоі о£ теап з -  көп қаражат, көп тәсіл. 
Қазақ  тілінде  бұндай  құбылыс  көптік  мағынаның  синтаксистік  тәсіл 
арқылы  берілуі,  яғни  көптік  мағынаның  сөз  тіркесі  арқылы  қолданылуы  бо- 
лып табылады.  Енді  ағылшын  жэне  қазақ тіліндегі  зат есімнің көпше түрінің 
жасалуының  кейбір  ерекшеліктеріне  көңіл  бөлейік.  Төмендегі  мысалдар- 
дан  екі  тілдегі  көптік  жалғаулы  зат  есімдердің  дыбыс  үндестігінің  кейбір 
ұқсастықтарын байқауымызға болады:
а) 
егер  ағылшын  тілінде  сөз  дауысты  жэне  ұяң  дауыссыздарға  аяқталса, 
онда  -з  жалғауы  ұяң  болып  оқылады.  Ал  қазақ  тілінде  сөз  дауыстыға,  ұяң 
дауыссыздарға аяқталса, онда  көптік -лар/-лер/-дар/-дер жалғанады.
А гы лш ы н тілі 
Қ азақ тілі
<1ау — сіауз 
көше — көшелер
Ьа§ -  Ьа§5 
бала -  балалар
ә)  ағылшын тілінде  сөз  қатаң дауыссызға  аяқталса,  онда жалғаулар  қатаң 
болып оқылады, ал қазақ тілінде сөз қатаң дауыссызға аяқталса,  көптік -тар/- 
тер жалғаулары жалғанады.
А ғы лш ы н  тілі 
Қ азақ тілі
зіікіепі -  зіисіепіз  ['зі|и:сіэпіз] 
қарт + тар
сар -  сарз  [каерз] 
терек + тер
ЕхегсІ5е$
(Жаттығулар)
1.6. 
Сіүе  Іһе  ріигаі  Гогтз  оГ (һе  поипз  апсі  мтііе  іһ с т   іпіо  іһгее  соіи тп з 
ассогсііп§  іо  (һеіг  ргопипсіаііоп:  [$],  [г],  |іг].  (Зат  есімдерді  көпше  түрге 
өзгертіп,  оларды  айтылу  ережесіне  ([з];  [г];  [іг])  байланысты  үш  бағанаға 
ор на л асты ры ңыз).
Оо§,  зһор,  Ьох,  Ігее,  сһетізі,  саг,  сіау,  Гох,  ЬоКІе,  сһеск,  һоизе,  ЬаЬу,  поип, 
һего,  зіисіепі,  пі§һі,  ап ітаі,  ргезепі,  тізіаке,  кпіГе,  саг^о,  ассіёепі,  ІоаГ,  Іасіу, 
Ііеһі,  Гасе,  һапсі,  шау,  еіазз,  Ьоок,  сіізһ,  йзһ,  сііу,  Гасіогу,  кеу,  іотаіо,  сһіеГ,  гооГ, 
гозе, зһое, уеаг, т а р , ]шІ8е, іоу, һапсікегсһіеГ,  согкз.
*  Ескерту.  ж—в Жаттығулардың жауаптары  берілген деген  мағынада.
27

1.7.  \Угі*е  ріигаі  Гогт8  о П һ е  поипз  апгі  ехріаіп  еһеіг  Гогтаііоп.  (Зат есім-
дердің көпше түрін  беріп,  жасалу жолдарын түсіндіріңіз).
Мап, шошап, сһіИ, (ооі, сіеег,  зһеер, Іоо*һ, шоизе, §оове, ЬаЬу, ёопкеу, Ьгизһ, 
Ьох,  репсіі,  һаІГ,  зіогу,  зһір,  соипігу,  сошриіег,  ипіүегзііу,  Ьиі1сііп§, оҒйсе,  һего.
1.8.  СІаззіГу  еһе  поипз  ассогс!іп§ 
іо
  іһеіг  изе:  а)  аз  зіп^иіаг;  Ь)  аз  ріигаі; 
с)  аз  зіп§и1аг  апсі  ріигаі.  (Зат  есімдердің  қолдануына  байланысты:  а)  жекеше 
тұлгада;  б)  көпше түлғада;  с)  жекеше эрі  көпше тұлғада топтаңыздар).
АІрһаЬеі,  іпГогшаІіоп,  Ьед<ііп§,  сіоіһіп^,  ГигпіШге,  йзһ,  зһоез,  Ігоизегз, 
руіатаз,  тасһіпегу,  оГГзргіп^,  Іоп§з,  Ье11о\У8,  роеіху,  рһузісз,  зш ізіісз, 
еутпазіісз, зресіасіез, іһапкз, са«Іе, Ьііііагсіз, его^сІ, сіаіа, Гатііу, сгеш, оиізкігіз, 
зиггоип<ііп§
5
,  іһапкз,  сіоіһез,  сопіепіз,  §оосіз,  іеапз,  теап з,  агту,  аисііепсе, 
сіазз,  сотрапу,  §гоир,  тесііа,  ргезз,  риЫіс,  зІаГГ,  гиЬЬізһ,  зсепегу,  һеаһһ,  ігаГйс,
регтіззіоп.
1.9.  Тіск  (V)  іһе  соггесі  ріигаі  Гогшз.  (Зат  есімнің  көпше  түрінің  дұрыс 
түрін  V деп белгілеңіз).
\үіГез
роіаіоез
та ісһ з
таісһ ез  V
тоизез
сііуз
\үізһез
т е п
соипігуз
соітігіез
сіііез
роіаіоз
кпіГез
*  Іееіһ
іотаіо ез
т іс е
т а п з
іо таіоз
Гатііуз
іооіһз
кпіүез
\үізһз
Гатіііез
Сазе
(Зат есімнің септелуі)
Ағылшын  тілінде  зат  есімнің  септелуі  қазақ  тіліндегі  зат  есімнің 
септелуінен сан жағынан өзгеше. Қазақтілінде жеті септік болса, ал ағылшын 
тілінде  зат  есім  екі  септікке  түрленеді:  С отш оп  сазе  (қазақ  тіліндегі  Атау 
септігіне  сәйкес)  және  Роззеззіуе  Сазе  (қазақ  тіліндегі  Ілік  септігіне  сәйкес 
келеді).  Сонымен,  ағылшын  тіліндегі  С отш оп  сазе-ті  шартты  түрде  «Атау 
септік»  деп  аламыз,  ал  Роззеззіуе  Сазе  -ті  «Ілік  септік»  деп  аламыз.  Сошшоп 
сазе -  жалғаусыз  септік.  Мысалы: 
а тапа§ег
 -  
басшы,  басқаруіиы
.
Ескерту.  Ағылшын  тілінде  Сошшоп  сазе  (атау  септік)  зат  есімдер  оГ/ 
{о/Ъу/мііһ  предлогтарымен  тіркесе  келіп,  қазақ  тіліндегі  кейбір  септіктерге 
сәйкес  келеді. 
,,  '  сгт 
.
1.  Ағылшын  тіліндегі  оГ  предлогымен  тіркескен  зат  есімдер  қазақ  тілін- 
де  іл ік   септігіне  сэйкес  келеді.  Мысалы: 
Тһе  Ігои$е  о / ту / Уіепд
.  -  
Менің 
досымның  үйі.  (кімиің  үйі?)  Тһе Іе§ о /іһ е  іаЫе
. -  
Үстелдің аягы.  (Ненің аягы?)
2.  То  предлогымен  тіркесе  келген  зат  есім  қазақ тіліндегі  барыс  септігіне 
сәйкес  келеді.  Мысалы, 
5һе  зһомесі  іһе  сотрозіііоп  іо  іһе  іеасһег.
  — 
Ол 
шыгарманы оқытуиіыга  (кімге?)  көрсетті.
Сонымен  қатар  ағылшын тілінде  зат  есім  етістік  пен  ту р а то л ы қ тау ы ш - 
т ы ң   ортасында  келсе,  онда  ол  қазақ  тілінде  бары с  септігіне  сэйкес  келеді.
28

Мысаль»: 
5һе $һом?е4 іһе Іеасһег іһе сотрозіііоп.
 — 
Ол іиыгармасын оқытушыга 
(кімге?) көрсетті.
3.  Ву  предлогымен  қолданылған  зат  есім  қазақ  тіліндегі  көмектес 
септікке сәйкес  келеді.  Мысалы: 
8һе изиаііу хуазһез сһіШгегіз сіоіһез Ьу һапй
.
-  
Ол эдетте балалардың киімін қолмен жуады.  (Немен?)
4.  Ағылшын  тіліндегі  зат  есім 
т іһ
  предлогымен  қолданылғанда,  қазақ 
тілінде көмектес септікке сэйкес келеді.  Мысалы: 
I орепесі іһе сіоог т іһ  а кеу.
-  
Мен есікті кілт пен аштым.  (Немеп?)
Ро$$е5$]үе са$е
Ағылшын  тіліндегі  зат  есімнің тәуелденуі.  Рө$$е$$іүе  са$е  қазақ тіліндегі 
Іл ік   септікпен  сәйкес  келеді.  Зат  есім  сөйлемде  өзінен  кейінгі  зат  есімнің 
анықтауышы болып,  \үһо$е? — кім дікі?  кімнің?  кімдердің? деген  сұрақтарға 
жауап береді.
Ағылшын  тіліндегі  бұл  септіктегі 
жанды,  жансыз  заттарды;
  жинақтау 
мағынасындағы 
құн,  салмақ,  арақаиіықтық,  уақыт үгымдарын;  теңіздердің, 
планеталардың атауларын
 білдіретін зат есімдерге дәйекше (апостроф') жэне 
-$  жалғауы  жалғануы  арқылы  жасалса,  қазақ  тілінде  -ты ң,  -дың,  -тің,  -дің, 
ның, -нің, -лы қ, -лік т.с.с жалғаулықтары арқылы жасалады.
Аіс1апа'$ зізіег. — Айдананың сіңлісі.
Тһе со\ү’$  1е§з. -  Сиырдың аяқтары.
Тһе  Гаті1у’$  ргі<іе. -  Отбасының мақтанышы.
Реор1е’$  һопоиг. — Халықтың намысы.
Еі§һ! һоигз’  \Үогкіп§ сіау. -  Сегіз сағатты қ жұмыс күні.
А і
 Іһе (1ау’$ йізіапсе. -  Бір күндік жол.
А \^еек*$  Іеауе. -  Бір апталы қ демалыс.
Тһе зип’$ гау. -  Күннің сәулесі.
Тһе Уепега'$  1і§һ1. -  Шолпан жұлдызының жарығы.
Тһе АгаІ  §еа'$ есо1о§у.  -  Арал теңізінің табиғаты.
Ағылшын тілінде  егер  затқа  (нәрсеге)  екі  адам  иелік  ететін  болса,  тәуелді 
септіктің  дәйекшесі  және  -$  жалғауы  соңғы  зат  есімге  жалғанады,  қазақ 
тілінде де жалғаулық соңғы  зат есімге жалғанады:
Магаі апсі Казут9з/ Іаі
.  — 
Марат пен Қасымның пэтері.
Ағылшын  тілінде  көпше  түрде  қолданылатын  көптік  жалғаусыз  зат 
есімдерге тэуелді  септікте дәйекше жэне -$ жалғанады:
СЫМгеп 
'з тоіһег.
 — 
Балалардың анасы.
Егер  көптік  жалғаулы  зат  есім  ілік  септікте  тұрса,  оған  тек  дәйекше 
койылады да, анықталушы зат есім артикльсіз жазылады:
Тһе зіигіепіз' іезіз аге %оосІ.
 -  
Студенттердің бақылау жүмыстары жақсы.
Егер жалқы есімдер $ дыбысына аяқталса, дәйекш елі  *$  жалғанады:
СһагІез’з /іаі.
  -  
Чарльздің пэтері.
29

8уп*ас*іс  Гипсііопз  оГ Епз1і$һ  апй К а га к һ   п о и м  
(Ағылшын және  қазақ тілдеріндегі  зат есімдердің
сөйлемдегі  атқаратын қызметі)
А ғы лш ы н  және  қ а за қ   тілдерінде  зат  есімдер  сөйлемде  төмендегідей
қызмет атқарады 
Бастауыш
Есімді 
баяндауыш
Тура
толықтауыш
Толықтауыш
Тура
толықтауыш.
Жанама
толықтауыш
Анықтауыш
Пысықтауыш
Тһе Ьия Іеауез аі Ішо о'с1оск. -  Автобус сагат екіде 
жүреді
Аяеі  із 
ап есопотіяі.  —
 Әсел -  
экономист.
Ағылшын  тілінде предлогсыз баяндауыштан 
кейін  келетін зат есім сөйлемде тура толы қ- 
тауы ш   болады,  қазақ тіліндегі табыс септігіне сэйкес
келіп, ол да тура толы қтауы ш  болады.
Сіозе іһе сіоог, ріеазе.  -  Есікт і жабыңызиіы. 
іһе йоог тура толықтауыш  ((іігесі оЬ]ес{).
Ш  уіхііесі іһе ехһіЫііоп оп іһе зиттег һоІкіау.  -  Біз
жазгы  демалыста
 көрмені 
араладық.
Ағылшын тілінде зат есім баяндауыпгган кейін келсе, 
жанама толықтауыш болады да, қазақ тіліндегі барыс 
септігіне сәйкес  келеді.  Егер екі тілде де екі зат есім 
қатар келсе,  екіншісі тура толықтауыш болады. 
Сіуе 
іһе тапа§ег а саЫе.  — Басіиыга зксделхатты  беріңіз. 
Тһе шапа§ег -  жанама толы қтауы ш  (іпйігесі оіуесі), а 
саЫе -  тура толы қтауы ш  (йігесі оЬ)есІ).
Ағылшын тілінде егер жанама толықтауыш тура 
толықтауыштан кейін келсе, жанама толықтауыштың 
алдында Ц  предлогы колданылады: 
Сі\>е (һе саЫе (о 
іһе тапа§ег.  -  Жеделхатты  басиіыга беріңіз.
Тһе саЫе -  ту р а то л ы қ тау ы ш   (ёігесі оЬіесі),
(о  *Һе  т а п а § е г  -  жанама толықтауыш (іпсіігесі оЬіес!)
Му зШ ег’5 йаи§һіег зІиЛез а( (һе ипі\>ег8І(у.
  -  
Менің апайымның  қызы университетте оқиды.
1 т іі соте (о уоиг ріасе пех(
 и
>еек.  -  Мен сенің үйіңе 
келесі аптада келемін.
Енді екі тілдегі зат есімдердің синтаксистік қызметін сызба түрінде салыс- 
тырып көрейік.
30

8уп!асііс Гипсііопз  оГ Еп§1і$һ  апсі  К агак һ   поип$  іп  зсһеше 
(Ағылшын,  қазақ тілдеріндегі  зат есімнің  сөйлемдегі
қызметі сызба түрінде)
8үп(асНс  Гипсііопз
I
- 
і 
1
* 
г ~ ... 
]
....   1
1
8иУесІ
ОЬ|ееі
А(ІуегЬіа1
тосіійег
Ргейісаіе
АигіЬиіе
ОЬ]есі
Ргеёісаіе
АИгіЬиіе
Т
АсІуегЬіаІ
то д ій ег
Сеп Лег
(Зат есімнің род категориясы)
Қазақ тілінде род категориясы болмайды.  Не, $һе, іі қазақ тіліне тек ол бо- 
лып  аударылады.  Ағылшын тілінде  һе  ерлер  туралы  айтқанда қолданылады: 
Ьоу 
з с о і і і
,  тап зіийепі;  таіе пигзе,  һе
 -  
§оаі,  һе
 -  
еіерһапі.
8һе, керісінше, әйелдер,  қы здар, бикелер туралы айтқанда қолданылады: 
$һе-%оаі9 зһ е
-  
еіерһапі, §М/ғіепН.
 Кейде -е$5 жалғаулары әйел адам екендігін 
білдіруде қолданылады: 
Щ фгещ  Ііопе$$,  асігезз,  һо8іе$&
.
Ьасіу сөзі сыпайыгершілікті көрсетеді, бірақ бұл сөз әйелдер туралы ресми, 
ғылыми және медициналық контексте қолданған жағдайда ғана колданылады: 
һайу
 -  
йосіог,  Ьтіпехз Іайу,  Іайу о / циаіііу,  һайу Оіапа
.
т—6 Ехегсі$е$ 
(Жаттығулар)
1.10. 
С о тр іеіе  (һе  $есопс1  $еп(епсе  $о  (һа!  і(  һа$  а  $ ітіІаг  теап іп ц   (о  (һе 
йг$( $еп(епсе,  и$іп§ (һе \\огс1  §і\еп.  Оо  по( сһап£е  (һе погсі 
ціусп
.  Үои  сап  и$е 
Гоиг т о г е  \¥огсі$. (Берілген созді өзгертпсй  қолдана отырып, бірінші сөйлемгс 
магыналас  екінші  сойлсм  құрастырыңыз.  Берілген созден  басқа тагы төрт сөз 
қосуға болады.  Үлгіні  пайдаланыңыз).
31

а)  Тһеге \уеге  а Іоі оҒ сагз оп  Іһе  гоасі Іо  А ітаіу.
(гаГйс
Тһеге 
м>аа и Іоі о і /  Іоіз о/Іга/^іс
 оп Іһе  гоасі Іо  А ітаіу.
b
)  Тһіз соипігу һаз а 1аг§е рориіаіюп . 
реоріе
Т һ е г е  
.........................................................   ІП (ҺІ8 
СОШІІГу.
c )  \ ^ е   к п о \у   І һ е з е   т а с һ і п е з   а г е   у е г у   е х р е п з і у е .
т а с һ іп е гу  
'
І І е   к п о \ у ................................................................. У е г у   е х р е п з і у е .
<і)  Тһе шеаіһег маз Ьасі оп Іһеіг һоіійау.
һасі
Т ііе у ............................................................ оп *һеіг һоіісіау.
е )  Й о   І һ е у   о ш п   і һ е з е   1 һ іп § 5   ?
іһеіг
А г е .................................................................... Ьеіоп§іп§5 ? 
Г)  Сап \^е рагк оиг сагз һеге ?
аііолуесі
|§ ..................... і ....................... I
........................... һеге?

жүктеу/скачать 22,49 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: