Баданбекқызы Зәуре Ші 5 8 І х а и ? л Б 44 Қазақстан республикасының білім және ғылым министрлігі зәуре Баданбекқызы
жүктеу/скачать 22,49 Mb. Pdf көрінісі
|
| §о
Іо ... ёепііві? А) ап В) іһе С) а Б) - Е) (һаі 8. ... пе\Ү5 Іһаі һег 50п у/а$ §еиіп§ \үе11 Ьгои§ҺІ §геаІ сот& гі Іо һег. А) Тһе В) С) Ап В) А Е) Апу 9. Г т 5оггу. I сіісіп Ч те ап 1о ёо Іһаі. Іі ша5 ...тІ5Іаке. А) ап В) Іһе С) а О) 5о те Е) - 1 0 .1 һауе ]и8і § о і... ^оЬ іп ... Ьапк іп Азіапа. А) Іһе ... а В) С) а ... а В) ап ... а Е) Іһе ... - 11. Тһеу Ііүе іп ... зт а іі Яаі пеаг ...сііу сепіге. А) - .... а В) 1һе...ап С) ап... а О) а ... іһе Е) ап ... іһе 12. ... Іаск Ьопёоп із ... \үе11-кпо\¥П А тегісап \үгі1ег. А) - . . . ап В) іһе... а С) - . . . а Е) 5оте .... а 13. Наүе уои йпізһей \уііҺ ... Ьоок I !епі уои? А) а В) 1ҺІ5 С) Іһе Е) ап 53 і 14. Тһегелүеге по сһаігз, зо I һасі Іо зіі оп ...Яоог. А) іһе В) а С) ап Э) - апу Е) з о т е 15. Тһеге'8 ... з т а іі зирегтагкеі а і ... епсі оГ ... зігее* I Иүе іп. А) іһе ... Іһе ... ап В) а ... Іһе ... Л е С) ап ... а ... Іһе О) — ... а ... Іһе Е) Л е ... а ... ап 16. 5оппіп§ І 5 ... рісШгезяие уі11а£е оп ... Ьапк о ^ ... Т һатез. А) іһе... а... Іһе В) а... Іһе... іһе С) - ...іһе... а Э) — ... а Е) - . . . а... іһе 17. Тһіз із ... сар. ... сар І5 Ыаск. А) а ... а В) а ... Іһе С )!һ е ...1 һ е 0 ) і һ е . . . а Е ) а . . . а п 18. -“І5 Каіе ... Іеасһег?” -“N 0, зһе І5 ... (іосіог.” А) а ... Іһе В) а ... а С ) а . . . а п 0 ) і һ е . . . і һ е Е ) і һ е . . . а 19. \УһаІ'з ... п а т е оГІһаі т а п т е і уезіегсіау? А) (һіз В) а С ) - Э ) а п Е) іһе 2 0 .1 һ а ё .......йіппу сігеат Іазі пі§ҺІ. А) Іһе В) - С) а Б ) ап Е) Іһа( 2 1 .1 §о*........ІеПег апсі.........Іе1е§гат Сгот т у Ғгіепсі уезСегсіау. А) іһе ... а В) — ... — С) а ... ап Б ) а . . . а Е ) а п . . . а 22. Не һаз ц о і.. .ргоЫет. Сап уои һеір һ іт ? А) Іһе В) - С )а О) ап Е) ІһаХ 2 3 .1 һауеп'1 Ьееп Іо ... сіп е та іог а§ез. А) Іһіз В) а С) - Э) ап Е) Іһе 24. ...М ооп §оез гоипсі... еагіһ еуегу 27 «іауз. А) іһе ... іһе В) - ... - С ) а . . . ап Э) а ... а Е ) а п . . . а 25. 'Мһаі І 5 .. .һі§һе5і тоипіаіп іп ... шогісГ? А) Л е ... а В) - ... - С) а ... ап Э) іһе ... іһе Е) ап ... а 26. А гтап Ііуев іп ...з т а іі үіііа^е іп ...соипігу. А) а ... іһе В ) а . . . а С ) а . . . а п 0 ) 1 һ е ... Іһе Е ) іһ е ... а 27. 8аи1е апсі I аггіуесі оп ... Ііт е . А) Іһе В) - С ) а Э) ап Е) Іһаі 54 28. ОіҒ&гепІ соипігіез һаүе йіГГегепІ.... дүеаіһег. А) Іһе В ) - С )а Ә) ап Е) §оше 29. Не сіеапесі ... саі уезіегсіау. А) Іһе В ) - С) а Б) ап Е) Іһаі 30. Вісі уои § е І ... ^оЬ уои аррііесі Гог? А) зо т е В) а 31. Му тоіһег ітШ §о іо А) з о т е В) а С ) - О) ап Е) Іһе Ьапк іо §еі зо т е топеу. С ) - О) ап Е) іһе 32. Му Ьгоіһег із іп .... атту. А) іһе В) С) а О) ап Е) іһаі 33. Тһеге аге тііііопз оГ зіагз іп ... зрасе. А) іһе В ) - С) а Б) ап Е) іһаі 34. \Үе оГіеп Іізіеп і о ..... гасііо. А) зо те В) а С ) - Б) ап Е) іһе 35. \Уе һасі Іипсһ іп .....үегу пісе гезіаигапі. А) зо те В )а С ) - О) ап Е) іһе 36. Ше һасі ..... үегу пісе Іипсһ. А) зо т е В) а С ) - Б) ап Е) іһе 37. ^ҮҺаі сіісі уои һаүе Гог....... ЬгеакГазі? А) іһе В) а С) ап О) - Е) зо т е 38. Тһіз тогпіп§ һе һаё ЬгеакГазі іп .... Ьеё. А) зо т е В) а С)- Э) ап Е) іһе 39. \^е заі сіо\¥п оп .... Ьесі. А) зо т е В) а С ) - О) ап Е) іһе 40. Му Ьгоіһег із зіііі іп .... һозрііаі по \ ү . А) іһе В) а С) ап » п Е) зо т е 41. Аісіапа һаз §опе іо .... һозрііаі іо үізіі Ьіга. А) зо т е В) а С ) - О) ап Е) іһе 42. Еүегу топ іһ рагепіз аге іпүііеё іо ... зсһооі іо т е е і .... іеасһегз А) іһе ... а В ) - . . . - С) а ... ап Р) іһе ... іһе Е) ап ... а 43. \Уһу агепЧ уоиг сһіШгеп а і ... зсһооі Іойау? А) Іһе В) а С) ап В ) ~ 44. ... іпҒогшаІіоп Іһеу шеге §іуеп шазп I соггесі. О) Ап А) З о т е В) А С ) - 45. ... сһііёгеп Іеагп а Іоі Ггот р!ауіп§. А) Іһе В) а С) ап 46. \Үе Іоок ... сһіійгеп Іо Іһе 2оо А) зо т е В) а С ) - 47. ... зисаг ізп'1 уегу §оосі (ог т е . А) іһе В )а С) ап 48. Сап уоиразз ... зи§аг, ріеазе ? С ) - А) зо т е В) а 49. Оо уои Ііке ... Сһіпезе іоо<1? С ) - А) зо т е В) а Э ) - Э) ап О) Ә) ап Б) ап Е) зо т е Е) Тһе Е) зо т е Е) Іһе Е) з о т е Е) Іһе Е) іһе 50. Сап уои ріау ... диііаг? А) іһе В) а С) ап О ) - Е) зо т е 51. Не <1 Ике 4о һаүе ... еиііаг. А) Іһе В )а С) ап О ) - 52. ... Кагакһ аге Ғатоиз Сог Іһеіг һозрііаіііу . А) зо т е В) а С ) - О) ап 53. ... уоип£ һауе Іһе ГиШге іп іһеіг һап<І5. А) іһе В) а С) ап 54. Наүе уои еуег Ьееп (о ... Вгііізһ Мизеит? А) зо т е В) а С ) - Э) ап Е) зо т е Е) Іһе Е) зо т е Е) Іһе 56 . 3. ТНЕ АБІЕСТІҮЕ (СЫН ЕСІМ) Ағылшын, қазақ тілдерінде сын есім — заттың, нәрсенің белгісін, қасиетін, сапасын, сипатын, көлімін, салмағын, түсін білдіретін сөз табы. Ол лүһаі? — қандай?, дүһаі кіпсі оГ? қандай? деген сұрақтарға жауап береді: а пем>$гт — жаңа фирма а тсіе зігееі — кең көіие а 5(гоп£ сотрагіюп — берік серіктестік Могрһо1о£ІсаІ зігисіиге оГ асЦесгіүез (Сын есімнің морфологиялық құрылымы) 1. Ағылшын тілінде сын есімдер құрылымына қарай зішріе (негізгі), (Іегіуаііуе (туынды) жэне сотроипсі (күрделі) болып бөлінсе, қ азақ тілінде ж алаң (негізгі, туынды түбір) жэне күрделі болып бөлінеді: а) 8ітр Іе (негізгі) сын есімдер (түбір сын есімдерге ешқандай қосымшалар жалғанбайды): Ағылшын тілі гесі - қызыл юһііе - ац Ыие - көк Ьі£ — үлкен оісі - кәрі Қазақ тілі сүр - & еу тар — Іі%һі биік - іаіі тік - 5ігаі%һіІ ірі - Іаг%е э) Оегіуаііуе (туынды) сын есімдер: ағылшын тілінде түбірге пре- фикстер, жұрнақтар жалғану арқылы жасалса, қазақ тілінде тек жұрнақтар жалғану арқылы жасалады: Ағылшын тілі ассеріаЫе - қолайлы, тиімді ипаЫе - қабілетсіз ипсоипІаЫе - саналмайтын %гоипсІІе55 - тиянақсыз /іхей — тұрақты Қазақ тілі бойшаң алгыр білгір өткір көнбісті б) Сотроипс! (күрделі) сын есімдер екі тілде де екі немесе одан да көп сезден құралады: Ағылшын тілі ісе-соШ - тастай суық 5Пом-мһііе - қардай аппақ сіагк-£геу - қ о ш қ ы л сүр Қазақ тілі ақ сары ақсүр қара көк £00(І пісе һоі соісі згпаіі 5 ІГ 0 П § 5һогі йегіуайүе (Т уы нды ) іпсоггесі і 1 І 0 £Іса 1 сагеіиі саге1е55 Іиску Ғ 00 ІІ 5 Һ дійегеігі ипкіпд ітраііеп і сһііёііке Іаікаііүе С отрои п д (Күрделі) ^һоіе-һеагіесі дагк-Ыие сһіскеп-һеагіеё соіё-һеагіед геё-һеагіеё дагк-§геу етріу-һеагіесі кіпд-һеагіесі іепдег-һеагіеё \үе11-кпошп §оосі-1оокіп§ 8 е т а п і і с 8гоир8 оГ а (Ц есііу е$ (Сын есімнің семантикалық топтары) Сын есімдер заттың эр алуан сипаттары мен белгілерін тікелей де, басқа заттардың қатыстары арқылы да білдіреді. Сол себепті сын есімдер екі тілде де семантикалық жағынан екі топқа бөлінеді: 1) С а п а л ы қ (риаШаЙуе) сын есімдер; 2) Қ а т ы с т ы қ (Кеіаііуе) сын есімер. Заттардың әр алуан түр-түсін, сипатын, сапа белгісін, көлемі мен аумағын, дэмі мен иісін білдіретін сын есімдер с а п а л ы қ сы н есімдер деп аталады. А ғ ы л ш ы н т і л і Қ азақ т іл і Ь е а и ф і - әдемі жақсы - §оос! соШ - суық сүйкімді - пісе Ыаск - қара тәтті - зпееі Белгілі бір заттардың сипаты мен белгісін басқа бір заттың қатысы арқылы білдіретін сын есімдер қ а т ы с т ы қ сы н есімдер деп аталады: А ғ ы л ш ы н т іл і Қ азақ т іл і зіһ ег Ьап&іе - күміс білезік өткір пыіиақ - зһагр кпі/е а £оМеп аггоп - алтын садақ үзын көше - Іоп£ хігееі іһе ЗіЬегіап ыһііе Ьеаг - сібірлік ақ аю қысқы демалыс - ыіпіег һоіісіау 58 Ағылшын және қазақ тілдерінде сын есім жіктелмейді, септелмейді жеке- ше, көпше түрге бөлінбейді, оның тек үш шырай категориясы болады. 1>е§гее5 оГ сошрагізоп оГ асЦесІіуез (Сын есімнің шырай категориясы) Сын есімнің өзіне ғана дербес грамматикалық белгісі шырай категория- сы болып табылады. Шырай дегеніміз — заттың белгісі немесе сипаты (түсі, түрі, сапасы, көлемі, аумағы, салмағы т.с.с.) біркелкі болмай, рең жағынан әртүрлі дэрежеде болатынын, яғни бір затта артық, бір затта кем болаты- нын білдіретін сын есім формалары. Қазақ тілінде сын есімнің барлығы бірдей шырай тұлғасымен түрленбейді, яғни кез келген сын есімге шы- рай тұлғалары жалғанбайды. Сын есімнің шырай тұлғалары сапалық сын есімдерге жалғанады. Қазақ тілінде тіптен сапалық сын есімдерге де шырай жұрнақтарының бәрі бірдей жалғана бермейді. Мысалы, «көк» деген сын есімге «шіл» жұрнағын қосқанда «көкшіл» деген шырай мағынасы жасалса, «жасыл» деген сөзге «шыл» жұрнағын қосып, «жасылшыл» деуге болмайды. Бұл - қазақ тіліндегі сын есім шырайының ерекшелігі. Сапалық сын есімнің қазақ тілінде төрт шырай формасы болса, агылшын тілінде үшеу: а) Розіііуе Ое^гее (Жай шырай). Жай шырай түбір күйінде басқа шырай формаларына негіз болады: А ғы лш ы н тілі Қ азақ тілі зһогі - қысқа кең - чүісІе Гаі — толық жеңіл — еазу һарру - бақытты ұзын - іаіі ә) СотрагаНуе Ое^гее (Салыстырмалы шырай) заттың бір тектес сапа- сы мен белгісінің арасындағы сэл кем немесе сәл артығырақ екенін білдіреді. Салыстырмалы шырай ағылшын тілінде жай шырайға -ег жалғаулығы мен т о г е сөзінінің қолданылуы арқылы жасалса, қазақ тілінде -рақ, -рек, -ырақ, -ірек, -лау, -леу, -дау, -деу, -тау, -теу, -қыл, -шіл т.с.с. жұрнақтар арқылы жасалады. Ағылшын тілі Қазақ тілі зһогіег — қысқарақ кеңірек - шсіег /а ііе г — толыгырақ кішілеу - зтаНег һарріег - бақыттырақ қаттырақ — һаЫег б) 8ирегіа*іуе Ве§гее (күшейтпелі шырай) екі тілде де заттың алғашқы қалпын, сапасын тым асыра, көтере немесе кеміте көрсету үшін қолданылады: 59 і А ғы лш ы н т іл і Қ а за қ т іл і (іһе) һарріеаі - ең бақытты ең биік - іһе Іаііехі (Іһе) Іощ еві - ең үзын ең жақсы - Іһе Ьезі Ғ о гт а ііо п оГ с о т р а г а ііу е гіе§гее (Салыстырмалы шырайдың жасалуы) а) Ағылшын тілінде егер жай шырайлы сын есім е дауыстысына аяқталса, сын есімнің түбіріне тек -г жалғанады: р п е - жақсы ] 'тег - жақсырақ Щіііё - ақ ыһііег - агырақ ә) егер жай шырайдағы сын есім у дыбысьша аяқталып, оған -ег жұрнағы жалғанса, ол і дыбысына өзгереді: Іаіу — жалқау Іагіег — жапқауырақ сіігіу - кір сЧгііег - кірлеу р геііу - эдемі ргеіііег - эдемірек б) екі немесе одан да көп Оуынды жай шырайлы сын есімнің алдына гаоге сөзі келуі арқылы да жасалады: сопх>епіепі — қолайлы е$есіі»е — нэтижелі тоге сопуепіепі - қолайлырақ тоге е$есШ е - нэтижелірек £ в) у эрпі мен ег, о > у әріп тіркестеріне аяқталған бір буынды және екі бу- ынды сын есімдер жай шырай түріндегі сын есімдерге -ег (эі жұрнағының жалғануы арқылы жасалады: сіе^ег - сіеуегег паггоп> - паггоыег г) 1е$$ жэне « т а ііе г сөздері қазақ тіліне азырақ. кішірек болып аударыла- ды. І іМ е созінің салыстырмалы шырай түрі 1е88, ал в т а іі - сөзінің салыстыр- малы шырай түрі «таііег. Мысалы, Не һа$ Іем ііте іһап Воіаі. - Болатқа қараганда, оның уақыты азырақ. Ніз һои 5 е І 5 5та11ег іһап уои п . - Сіздің үйіңізге қараганда, оның үйі кішірек. ғ) т и с һ , т а п у сөздерінің салыстырмалы шырай түрі т о г е : Не Һа 5 тоге ітрогіапі Шеа 5 іһап уои. — Сізге қараганда, оның пікірі маңыздырақ. _ А Екі нәрсені не затты салыстырғанда, Іһап шылауы қолданылады. Тһе Ваіка^һ Ьаке І 5 5та11ег іһап іһе Са^ріап 8еа. - Балқаш көлі Каспии теңізіне қараганда, кішірек. д) егер сын есім бір ғана дауыссызға аяқталып, оның алдында дауысты келсе, онда -ег жұрнағы жалғанғанда, дауыссызды қосарландыру керек. Мы- салы, (һіп - іһіппег, һо* - һоМег. 60 е) егер сын есім дауыссызга аяқталып, оның алдында екі дауысты келсе, дауыссыз қосарланбайды. Мысалы, §геа{ - §геа*ег, роог - роогег. А ғы лш ы н тіліндегі -ег, -г жұрнақтары қ аза қ тіліндегі -ы рақ, -ірек, -рақ, -рек, -лау, -леу, -дау, меу, -тау, -теу жұрнақтарына сэйкес келеді. Ғ о гтаііо п оГ $ирегІаііуе йе§гее (Күшейтпелі шырайдың жасалуы) а) ағылшын тілінде күшейтпелі шырай жай шырайдың алдына нкозі сөзінің қойылуы жэне -5і, -е$1 жұрнақтарының жалғануы арқылы жасала- ды да, олардың алдына іһе белгілілік артиклі қойылады. Бір буынды сын есімдерге тек қана жұрнақтар жалғанады: дгеаі - іһе §геа1е5і. Екі одан да көп буынды сын есімдердің алдына іһе т о $ і сөзі қойылуы арқылы жасалады: Ьеаиіі/иі - сымбатты іһе то&і Ьеаиіфлі - ең сымбатты іаіі — биік іһе іаііезі — ең биік Іаіе - кеіи іһе Іаіезі — өте кеш ә) егер жай шырайдағы сын есім у-ға аяқталса, ол і-ға өзгереді: һарру - бақытты іһе һарріез! - ең бақытты с іігіу - кір іһе сіігііезі — өте кір Ағылшын тіліндегі күшейтпелі шырай тудыратын т о $ і сөзі жэне -$і, -е$1 жұрнақтары қазақ тіліндегі өте, аса, тым, тіптен, тіпті, нагыз, ең т.б. (ең қадірлі, тіптен жақсы, тым қиын) сөздеріне мағыналас келеді. б) ағылшын тілінде кейбір сын есімдердің салыстырмалы және күшейтпелі шырайлары басқа түбір сөздер арқылы жасалады: С о о ё Веііег Ве$( Жақсы Жақсырақ Ең жақсы Вагі \¥ог$е \¥ог$і Жаман Жаманырақ Ең жаман ЬіПІе Ье$$ Ьеа$і Кішкентай Кішірек Өте кіші Мапу Моге Мо$і Көп Көбірек Өте көп в) орынды білдіретін зат есімдердің алдына күшейтпелі шырайдан кейін іп предлогы қолданылады: ІУҺеге І5 іһе іаШезі ЪтЫгщ іп іһе тагМ? - Дүние жүзіндегі ең биік гимарат қайда? 61 і г) уакыт аралыгын білдіруде оГ предлогы қолданылады: Ш аі иго іһе һарріезі сіау о /у о и г Іі/е? - Өміріңізде болган ең бақытты күн қандай? д) күшейтпелі шырайдан кейін көбінесе Ргезеп* Регіесі шағы қолданылады: \¥һаІ із іһе Ьехі с ііу у о и у е еш г Ьееп іо? - Сіз бапган ең жақсы қала қандай? А ғы л ш ы н тілін де сы н есімнің ш ы р ай түрлері төмендегі ж олдармен де ж асалады : а) іһап сөзінің қолданылуы арқылы: Ғоосі һеге із тоге ехрет іуе іһап һе (һои§һі. - Тамақ бұл жерде оның ойлаганынан қымбаттау. 2һаппа Іоокх уоип§ег іһап һег зізіег. — Жанна эпкесіне қараганда, жас көрінеді. э) поі а §/50 .. аз сөз тіркестерімен: Веіпя а тапа§ег ія поі аз іаіегезііщ а§ Ьеіп§ а іеасһег. - Басшы болу ұстаз болганнан қызық емес. б) 0 и5*) а§ •••• а5 тіркестерімен: ІМ п § іп АІтаіу Ш ]и$і ах ехретЫе аз ІМп§ іп Азіапа. - Алматыда омір сүру Астанадагыдай қымбат. в) з и с һ .... а§ сөз тіркестерімен: ^ \Уе'ге пеуег Ъееп іо хисһ а §оосІ р а гіу а$ іһаі опе. - Біз сол сияқты эдемі кеште еиіқашан болып көрген жоқпыз. г) төмендегі сөздерді қолдана отырып, көп немесе аз екенін салыстыруга болады: 1. көбірек екенін салыстырып көрсету үшін, шисһ - көп, Гаг - алыс, а Іоі — өте көп сөздері қолданылады: ТҺІ8 һот е із тисһ тоге ехрепзіуе. - Мына үй қымбаттау. 2. азырақ екенін салыстырып көрсету үшін, а Ьі* - кішкене, а ИШе - азырақ сөздері қолданылады: Тһе саг із а Іііііе тоге ехретФе. - Жеңіл колік қымбаттау екен. д) салыстырмалы шырай қайталанады: Тһе/гіт зеетз іо Ье § еіііщ Іоп&ег апй Іощ ег. - Фильм ұзара түскен сияқты. I зіагіесІ/ееІіп£ тоте апй шоте іікесі. — Мен оте шаршаганы.мды сезіне бас - тадым. Жоғарыда айтылған сын есімнің шырайларын кесте түрінде тұжырым- дайық. 62 Ое£гее$ (Шырайлар) Сошрагаііуе (Сал ы стыр мал ы шырай) Розіііуе (Жай шырай) (Түрлері) 1. АсЦесіІүе оГ опе $у11аЫе (бір буынды сын есім) Апп І8 іаііег Іһап һег 8Із*ег. Апп із іһе Іаііезі іп іһе Гашііу. Тһіз зігееі із Іоп^ег іһап іһаі опе. Тһіз зігееі із іһе Іоп^езі оГ іһеш. 2. епсііп^ іп - у (у-ға аяқталған сын есім) Не із Ьизіег іһап зһе із. Не із іһе Ьизіезі оГ Іһеш. 3. оГ іүуо ог т о ге $уІІаЫе$ (екі не- месе одан да көп буынды) то$і то ге Тһіз йіш із іп(егезііп£. 4 . Ігге§и1аг ас!]есііуе$ (ерекше жасалатын сын есім) жүктеу/скачать 22,49 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|