Баданбекқызы Зәуре Ші 5 8 І х а и ? л Б 44 Қазақстан республикасының білім және ғылым министрлігі зәуре Баданбекқызы

2. Т ура то л ы қ тау ы ш : 
Му/аГһег сиі һіт зеі/ы һііе һе 
шт 
$һаг^іп§.
3. Ж ан ам а то л ы қ т а у ы ш : 
Не І8ріеазесі т іһ  һітзеі/.
4. П ы сы қтауы ш : 
Не Іікез 
і і у і п
§  
Ьу һ іт зеі/ йісіуои §о оп һоІШау Ь ууои п еі/? 
Өздік  есімдіктер  зат  есім  мен  есімдікпен  бірге  қолданылып,  сөйлемге  кү-
шейтпелі реңк  береді: 
ГІІ с!о  іі тузеі/.
  — 
Мен мүны  өзім  істеймін.  Же ои гзеһ ез 
ууеге (аге)  моггіес/.  -  Біз өзіміз абыржыдық.
Өздік  есімдіктер  іо  \үа5һ  -  
жуыну
,  іо  сігезз  -  
киіну,
  іо  «һауе  -  
қырыну
,  Іо 
һійе  -  
жасырыну
, 
іо
  Ьаіһ  -  
иломылу
  сияқты  етістіктермен  келгенде,  кейде 
түсіп қалады:
Э о уои и>азһ  (уоигяеі/)  іп соШ хиаіег?
 -  
Суық сумен жуынасыз ба?
5һауе (уоигзеі/), ріеа^е.  — Қырыныңызшы.
А ғы л ш ы н  және  қ а з а қ  тілдерін дегі өздік
есім діктердің ж и н а қ  сызбасы
Көпше,
жекеше
Жанды, 
жансыз
Септік
предлогты
толықгауыш
Жекеше, 
көпше
Баяндауыштың 
құрамды бөлігі
Пысықтауыш
Толықгауыш
Анықтауыш
Кесіргосаі ргопоип$
(Ортақ есімдіктер)
Қ азақ  тілінде ортақесімдіктер болмайды, ал а ғы л ш ы н  тілінде олар  ек еу -  
еасһ  оіһег,  опе  апоіһег.  Қазақ  тілінде  еасһ  оіһег  -  
бір-бірін
,  опе  апоіһег  — 
біреуі  екіншісіне,  бір-біріне
  деген  мағыналар  береді  де,  әдетте,  екі  адамға, 
я  затқа  қатысты  қолданылады: 
Тоіё&еп  апсі  Куі-2һіЬек  ІоокесI  аі  еасһ  оіһег 
Іоуеіу.  — Төлеген мен Қыз Жібек бір-біріне сүйіспеншілікпен қарады.
Ортақ  есімдіктердің  екі  септігі  болады:  атау  және  ілік.  Ортақ  есімдіктер 
сөйлемде төмендегідей  қызмет атқарады:
98

1. Толықтауыш: 
Тһеу һаіе еасһ  оіһег,  -  Олар бір-бірін ұнатпайды.
2. Аиьіқтауыш 
қызметін атқарады:
Тһеу һеШ еасһ  оіһег’з һапсі.  — Олар бір-бірінің қолдарын ұстады.
Тһеу о/іеп зіау аі опе апоіһег’$ һоиае.  -  Олар бір-бірінің үйінде эісиі қалады.
Мг.  РгіезіІу'з  зіисіепіз  аімауз  һеір  опе  апоіһег.  -   Мистер  Пристлидің 
студенттері бір-біріңе эрқашан көмектеседі.
Ііпіүегзаі  ргопоипз
(Жалпылау есімдіктері)
Бұл  есімдіктер  біртектес  заттар  мен  құбылыстарды  жинақтап  айту  мағы- 
насында  қолданылады.  Қазақ  тілінде  жалпылау  есімдіктеріне 
бэрі,  барлық, 
барша,  күллі,  түгел,  бүкіл
  есімдіктері  жатса,  ағылшын  тілінде  жалпылау 
есімдіктеріне  еұегу — 
эрбір,  эрқайсысы,
  еуегуЬойу  -  
эркім,
  еуегуопе  -  
эркім, 
еуегуНііп§ — 
эр  нэрсе,
  еасһ  -  
эр,  эрбірі
,  о(һег/апоіһег -  
басқа,  басқасы,
  еКһег
-  
ол немесе басқа біреу
, аіі -  
бэрі,  барлыгы,
 ЬоіНі 
І 
екеуі
 есімдіктері жатады.
Ағылш ын 
тіліндегі  еасһ, еуегу есімдіктері.
Еасһ  есімдігі  шектеулі  заттар  мен  адамдарға  қатысты  қолданылады,  сөй- 
лемде  саналатын  зат  есімдер  мен  жекеше  түрде  және  өз  алдына  анықтауыш 
қызметінде  пайдаланылады: 
Еасһ  зіисіепі  о /о и г §гоир кпош   іһе &гаттаг гиіе.
— Біздің топтагы эр студент грамматикалық ережені біледі.
Еүегу  есімдігі  затқа,  не  адамға  байланысты  шектеусіз  шеңберде  қолда- 
нылады.  Ол  анықтауыш  ретінде  саналатын  жекеше  түрде  зат  есімдермен 
қолданылады: 
Еүегу тогпіп§ іһе тапа§ег хмгііез Іеііегз.
 — 
Күнде ертеңгісін бас- 
шы хат жазады.
Еуегу есімдігі  -Яііп§,  -Ьогіу,  -опе  компоненттерімен  еүегуіһіп^ (барлығы), 
еуегуЬосіу, еуегуопе (әрбір,  бәрі) сияқты туынды есімдіктер  құрайды.
ЕүегуЬосіу және еүегуопе есімдіктері  септеледі.
Ж алпы  септік 
Тәуелді  септік
еуегуһос/у — эркім 
еуегуһосіу 'з
 — 
эркімнің
ечегуопе
 -  
эрбір 
ечегуопе'з -  эрбірінің,  эрбіреуінің
АІІ 
есімдігі  зат есім  мен  жіктеу есімдігін  анықтап, 
анықтауыш  
қызметін 
атқарады, кейде ол сөйлемде жеке де тұрады:
АІІ іһе зіисіепіз аге ргезепі.
  — 
Студентердің бэрі түгел.
АІІ аге ргезепі.
  -  
Бэрі түгел.
АІІ о/іһет  сате іо іһе іпзіііиіе.
  -  
Олардың бэрі институтқа келді.
АІІ із геасһ.
 
-  Бәрі 
дайын.
Не кпош  аіі.
  -  
Ол бэрін  біледі.
99

\
Оіһег,  апоіһег  есімдіктері  сөйлемде  зат  есімнің  де,  сын  есімнің  де 
қызметін  атқарады: 
Сап  I һаме  апоіһег  сігезз?  — Менің  тавы  да  басқа  көйлек 
алуыма бола ма?
 
, 
^  V *  л 
'
Саналатын  зат  есіммен  тіркесіп, 
тағы   да  бір,  тағы   басқа  мағынасында
қолданылады: 
Тһе  іпзресіог  һаз  оіһег  іегғпз.
  — 
Қабылдауіиыда  тагы  басқа 
шарттар бар.
Во(һ  (екеуі  де),  еііһег  (екеуінің  біреуі)  белгісіздік  есімдіктері  тек  екі 
адамға, екі  затқа  қатысты  қолданылады:
Воіһ  \\?епі  іо  ШУіфіоп  аі  іһе  меекепсі.
  — 
Екеуі  демалыс  күндері  Брайтонга 
кетті.
 
:;,7
Мг.  Веіі с/ісіп і зее еііһег о /іһ е  сһіШгеп.
  — 
Бэл мырза балаларының біреуін де 
көре алмады.
 
.  V
  4
Воіһ  белгісіздік  есімдігі 
екеуі
  болып  қазақ  тіліне  аударылғанда, 
белгісіздіктен гөрі, топтау сан  есіміне сәйкес  келеді.
А ғы лш ы н және  қазақ тілдеріндегі  есімдіктердің 
морфологиялық  құры лы м ы ны ң ж инақ сызбасы
Тһе  саіе§огіе$  о
і
 регхоп,  ^епсіег,  пишЬег,  са§е,  регхопаі  апсі  поп-регхопаі
геГегепсе  оГ  Еп§1і§һ  апсі  К агакһ  ргопоип$  іп  (аЫе.  (Ағылшын  және  қазақ
тілдеріндегі  есімдіктердің (жақ, род, 
жекеше және көпше түрлері, септік, жан- 
ды  жэне жансыз)  категориялары 
кесте түрінде)
100

РГ0П01ІП5
Регзоп
Сешіег
Г^итЬег
Сазе
РегзопаІ
поп-
регзопаі
Еп§
Каг
Еп§
Ках
Еп§
Каг
Епб
Ка
2
Еп§
Каг
І.РегзопаІ
+
+
*
+
+
-
+
+
-
2.ЯеЯехІүе
+
+
+
•
+
+
+
+
'  -  ІЯ
З.ОетопзІгаІіүе
-
•
-
•
+
+
-
+
+
- 
.1
4.11піуегза1
-
•
-
-
-
-
•
+
+
• 
щ
З.Іпсіейпііе
-
-
-
-
ш
-
•
+
+
ш ш
б.Ыезаііүе
-
-
-
-
•
•
+
+
-
7. Іпіегго^аііуе
-
•
-
-
-
-
+
+
+
-
8.Ке1а!ІУе
п*
-
п
-
п
-
п
+
п
9.Роззе§зіуе
+
п
+
п
+
п
•
п
+
п
Ю.КесіргосаІ
-
п
т Щ
п
-
п
+
п
+
п
Ескерту.
й*  -  Ағылшын 
нс 
қазақ тілінде  мундай  есімдік болмайды.
+  -   есімдіктің мұндай категориясы болады.
-  -  екі тілде де  мұндай  категория болмайды.
Кестелер мен топтамаларда көрсетілгендей, ағылшын және  қазақ тілдерін- 
дегі  есімдіктердің  біраз  ұқсастықтары  мен  айырмашылықтарын  байқауға бо-
лады.
Үксастыктары:
1.  Екі тілде де есімдіктің дара,  күрделі, құрамдас түрлері  болады.
2.  Олар бастауыш, баяндауыш, баяндауыштың бөлігі, анықтауыш,  толық- 
тауыш қызметін  аткарады.
3.  Кейбір  есімдіктер  ағылшын  және  қазақ  тілдерінде  жекеше,  көпше 
түрлерге  бөлінеді.  Мысалы,  ағылшын  тіліндегі  сілтеу  есімдіктері:  іһі$/іһе$е, 
(һаі/іһозе  жэне  қазақ тіліндегі 
бүл -  бүлар,  анау
 -  
аналар,  сол
 -  
солар,  осы
  -  
осылар, мынау
 -  
мыналар.
А й ы р м аш ы л ы қ тар ы :
1.  Ағылшын  тілінде  кейбір  есімдіктердің  жақ,  септік,  көптік,  род  катего- 
риялары болмайды.
2.  Қазақ тілінде род категориясы болмайды.
3. Ағылшын тілінде есімдіктің он тобы болса, қазақ тілінде жетеу.
4.  Ағылшын  тіліндегі  екінші  жақ  жекеше,  көпше  түрдегі  жіктеу  есім- 
дігінің  бір  ғана 
уои
  түрі  болса,  қазақ тілінде  жекеше  түрде 
сен/сіз
  деген  екі 
түрі, көпше түрде де екі түрі 
сендер/сіздер
  болады.
101

■я—Ө Ехегсі§е$ 
(Жаттығулар)
5.14.
  Ғііі  (һе  Ы апк 
іуіі
Һ  ап  арргоргіаіе  ро§8е$8Іүе  ргопоип.  (Жақша  ішіне 
керекті тәуелдеу есімдіктерін  қойыңыз).
1.  Му то іһ ег һаз  пеуег Іозі һег кеу, Ьиі I һауе  І
08
І ( )   Ідуісе.
2.  АзеГз һоизе із  іп Іһе сііу сепіге лүһііе  ( )   І8  іп Іһе соипігу.
3.  Тһеу а1\үау8 зрепсі іһеіг һо1і(1ау8 аЬгоас! \уһі1е  I  зрепсі ( )  аі һ о те.
4.  \Үе \
үі
11  еаі  оиг  ісе-сгеат  іп  іһе  зііііпё го о т.  Оиг сһіИгеп  сап  еаі  ( )  іп  іһе 
кіісһеп.
5.  Нег зіогу  І8  8ІІ1у епои§һ,  Ьиі ( )   І8 гіёісиіоиз,  аі Іеазі іһе \үау уои іеіі 
\Х.
5.15.
 Р иі іп 
тузеі/у уоигзеі/, оигзеһез еіс
.  ог 
т е,уо и
, 
и$ еіс
. 
(М узеі//уоигзеі// 
һегзеІ//оиг8еһе5
 
немесе 
те/уои/һег/іһет/из
 
т.б.  есімдіктердің  керектісін 
қойыңыз). 
Г  ; 
**,-;■ 
ш й Ж
1.  ^ һ е п  т у  8І8іег с о т е з  іо 
уібіі
 из,  8һе а1\үауз Ьгіп§8 һег сһіИгеп \
үіі
Һ ___ .
2.  Сап  1  һауе апоіһег саке? -  ОҒ соигзе.  Н еір ________ !
3.  Азеі  һасі а ^геаі һоіідау.  Зһе егуоуесі_________ .
4.  Үоиг 8І8іег һа§  а ргоЫ ет.  I һоре уои сап һ е ір ________ .
5.  Іі’з поі т у  Ғаиіі.  Үои сапЧ Ы а т е _________ .
6.  ОопЧ \Үоггу аЬоиі  Апеі  апсі Аіёапа.  \Үе сап  Іоок аЛ ег________ .
7.  Му тоіһег §ауе іһ е т  а кеу іо  оиг һоизе зо іһаі іһе сһіШгеп соиИ Іе і__ іп.
5.16.
  С о т р іе іе   (һе  зеп!епсе$  \үі!Һ ___
зеһ ез ог еасһ  оіһег.
  (____
зеһез
 
не-
месе 
еасһ оіһег
 
есімдіктерін дұрыс таңдаңыз).
1.  Т һ е у п е у е г  т е і  ЬеГоге, 
80
 іһеу іпігосіисесі________ і о _________.
2.  Не  пеесіз һег апсі  зһе пеесіз һ іт .  Тһеу пеесі_________ .
3.  Азеі апсі Апеі сои1с1п’і §еі Ьаск іпіо іһе  һоизе.  Тһеу һасі  Іоскей___ оиі.
4.  \Уе’уе  һасі ап аг^итепі.  \Үе’ге поі зреакіп§ і о ________ аі іһе т о т е п і.
5.  ІҒ уои \Уогк іоо һагсі, уои сап  т а к е ____________ііі.
6.  Заиіе апсі  I доп’і з е е _____________ уегу ойеп іһезе топ іһз.
7.  Но\ү  1оп§ һауе Мапзһик апсі О агі
2
 кпо\^п_________ ?
5.17.
  \Үгііе 
іһе
 
соггес!  ргопоипз  Ғог  (һезе  зепіепсез.  (Сөйлемге  дұрыс 
есімдікті таңдаңыз).
1.  ...  азкесі...  іо  іпүііе.  (іһеу,  зһе,  \үе) 
Тһеу ахкеЛ һег іо іт ііе  из.
2
.......іһіпк  ....  сІоезпЧ  Ііке  ...  (I,  зһе,  I) 
I іһ іп к  хһе Доезп^і Ііке те
.
3.  ВопЧ а з к ............ ёоезпЧ кпо\у.  (һе,  һе)
4.  НазпЧ  ...  аггіуесі уеі?  (һе)
5...... (іоп’і ипсіегзіапсі. 
(у/с)
6.  Аге іһеу іаікіп^ іо  ....?  (\уе)
7.  ЫоЬоёу іоісі...  іһе Ьиз \уаз 1еауіп§.  (іһеу)
8.  МУҺу сіісіпЧ  ....  азк  ...  іо с о т е ?  (һе,  I)
102

9.  БотЛ азк  . . . .   Азк  ...  (I, һе)
10.  \Үһозе Ьоок І5 Іһіз ? Із і і _?  (уои)
5.18. Ғііі іһе Ыапкз \уііһ Іһе арргоргіаіе ргопоипз \үҺо, \уҺош, \үһозе, \уһаі, 
\үһісһ. 
(К
өп
  н үктен ін   орн ы н а  \уһо,  \^һош ,  \үһозе,  \уһаІ,  \үһісһ  есім д ік тер ін ің  
керектісін  қойы ңы з).  \
1.... іЙ І  һеір из?  \
2 .... 
о і
 Іһ е т  \үі11 һеф т у  тоіһег?
  3 
о і
 Іһезе \үотеп із іһе уоип§езІ?
4.  ...  Ьа§ 
І5 
Іһіз  , 2һапеГз ог АпеГз?
 
5   Ігеез 
2
го\ү  іп уоиг §агсіеп?
6.  ...  аге уои тееііп§?
7 ....  ігоизегз аге іһезе?
8.  ...  ипсіегзіоосі шШ Іехі?
9.  ...  \ҮоиЫ 
Ііке 
Хо
 
ёгіпк?
10.  ...  сіо уои кпо\ү аЬоиІ іһ ет?
5.19.  Ғііі  іһе  Ы апк  \үі(Һ  іһе  арргоргіаіе  ргопоипз  апуЬосіу,  апуопе, 
апу(һіп§,  5оте(һіп£,  зотеЬойу,  зотеопе.  (Көп  нүктенің  орнына  апуһосіу, 
апуопе,  апу(һіп£,  5отеіһіп§,  зотеЬосіу,  зотеопе
 
есімдіктерінің  керектісін
қрйыңыз).
1.  АУаз іһеге  ...  аЬзепі?
2.  Сіуе Іһ е т   ...  Іо еаі,  Іһеу аге һип§гу.
3.  ЭопЧ ш оггу!....... сап  т а к е  а тізіаке.
4. \Уе за \у ...  аііһе\УІпёо\ү. 
, 
,
5.  ІГ Іһеге  із  ...  еізе уои \үапІ, ріеазе Іеі т е  кпо\¥.
6  ...  орепеё іһе за& апсі зіоіе  $100000.
7.  \¥һеге сап  I £ е і ...  Іо сігіпк?
8
.
  ІГ...  саііз \үһі1е  I  а т   оиі,  азк һ і т  Іо саіі Ьаск.
9.  Із іһеге  ...  пе\¥?
10.  ...  !ей іһе 11§һі оп аіі 
пі&Ы.
5.20.  С о т р іе іе   еасһ  зепіепсе  \
уіі
Һ  іһе  т о з і  зийаЫе 
\ у о г с і
 
ог  рһгазе.  (Әр 
сөйлемге лайықты сөз немесе сөз тіркесін  қойып жазыңыз).
1.  Іп ү ііе........ уои Ііке іо Іһе рагіу, ріеазе.
А) аіі  В) һ і т   С) опе  О) апуопе  Е) опез
2...............ёіёпЧ уои іеіі из іһаі уои Гек іоо  ііі  іо >Уогк ?
А) \үһоеуег  В) \үһаіеуег  С) \уһу еуег  Б) һо\уеуег  Е) шһёгееүег
3.  \¥е Ііке іһіз рісіиге Ьиі I сіоп і іһіпк т и с һ  
о і
 іһ о з е .................
А) Ьезісіез  В) опез  С) оіһег  О) гезі  Е) зотеіһіп§
  4 
уои сіо,  сіоп'1 іеіі  Азеі  іһаі іһеу'уе  Іозі уоиг тоЬіІе.
А)  Іі'з Ьеііег  В) \Уһаі  С)  Апуіһіп§  Ц) \Үһаіеуег  Е)  Но\уеуег
5.  \Үһаі \Уоикі........   Ііке іо ёо іһіз еуепіп§ ?
А) уои  В)  зотеопе  С) опе  О) уоигзеІГ  Е) апуопе
103

5.21. Ғііі іһе Ы апк ^ і і һ  
іһе
 тоопк 
е^егуопе /егегу опе.
 (Көп нүктенің орны- 
на 
еуегуопе /еуегу опе
 
сөздерінің бірін  қойыңыз).
1. Тһе \уаі*ге$5 йгорресі а ігау оГдіаззез.  ШҒогіипаіеІу  ....  Ьгоке.
2.  Му Ьгоіһег $ уегу рориіаг......... Іікез  һіш.
3.  Му гпоіһег $  іпуһесі Іо  а 1о* оҒ рагііез ап<1 зһе  £ое$ і о ..........
4.  А$ $ооп а$  ....  һасі аггіуесі, іһеу Ье§ап Іһе шее1іп§.
5.22.  ҒіІІ  іһе  Ыапк  \уйһ  іһе  \үогсі$ 
Ъоіһ/пеііһег/еііһег/һоіһ  о//пеііһег  о // 
еііһег о /   {Воіһ/пеііһег/еііһег/Ьоіһ о//пеііһег о//еііһег о / сөздерінің керектісін көп
нүктелердің орнына жазыңыз).
1.  Ше а$кеё (һгее реоріе іһе \үау 1о  (һе  (һеаіге Ь и і...  соиіё һеір и$.
2.  ‘\¥һаі (іаіе і$ іі іойау -  Іһе 24іһ ог іһе 25іһ оГ Аи§и$і ?  ‘  ‘...  .  І1'$ іһе 26іһ.’
3.  ‘АҮҺеге $ уоиг (іаидһіег ? 1$ $һе аі ж>гк ог аі һоше ?’  ‘. . . .  8һе'$ а\үау оп һо1і<1ау.‘
4 ......... шу йгіепсіз  аге  Ғгош  Епдіапй.
5.  Аіёапа Юок іһгее Ьоок$ 
дүіі
Һ һег оп  һоіісіау Ьиі $һе сіісіпі геасі....  оҒіһеш.
6.  Му шоіһег ша$  іпүііесі іо 
і
\
үо
 раг1іе$ уезіегсіау Ьиі $һе сіісіп і §о іо  ...  .
7.  Ше ігіесі і\үісе іо рһопе  Заиіе Ь и і...  ііше$ $һе щ
 оиі.
5.23.  С отр1е(е  іһе  §ар$  \үііһ  іһе  $иі(аЫе  ргопоип$ 
по/попе/апу/апуіһіп°/ 
апуЬойу/поЬойу/поіһіщ/апуъһеге
. 
{Ио/пот/апу/ащПһіп§/апуЬосіу/поЬосіу/поіһіп§/ 
апуыһеге
 
есімдіктерін дұрыс таңдап жазыңыз).
1.  Тһе  ігаіп  \уа$ сошріеіеіу ешріу.  Тһеге \үа$  ...  оп  іі.
2 . 1 сіісіпі іеіі  ...  аЬоиі шу р1ап$. 
} 
Щ
 
'
3.  Зһе сіое$п і кпо\у  ..,  аЬоиі есопошіс$. 
*
4.  Му шоіһег соиісіп і шаке ап ошеіеііе  Ьесаи$е іһеге чуеге  ...  е§§$.
5.  Тһеу һасі іо  сапсеі  іһе рагіу Ьесаи$е  ...  оГіһе реоріе іһеу  іпүііесі \үеге 
аЫе іо соше.
6.  Не луа$ іоо іігесі іо сіо  ...  дүогк. 
:  5 ■
  .  *Д-3;  йі  ;4 г'
7.  ‘Оое$ уоиг $і$іег Ііүе  .... пеаг уои ?’  ‘N
0
, $һе 1іуе$ іп оіһег рагі оҒ іһе сііу.’
8.  ‘\¥һаі'$  іп іһаі $а&?’  -  4..........Іі'$ ешріу.’
104

Тей 3
(Есімдікті  қайталауға арналған тест сұрақтары)
Сһоо$е  іһе  гі^һі  ргопоип.  (Қажетті есімдікті таңдаңыз):
1............. уе§еІаЫез  аге \ гегу доохі.
А) Тһіз  В) Тһезе  С) Тһаі 
О)
 Тһеш  Е) Тһеу
3............ із шу йгзі шогк.
А) іһіз  В) Іһезе  С) Іһозе  Б) Йіеу  Е) Іһап
4.  Зһе  зһо\уе(і.....а уегу іп1егезйп§ Ьоок.
А) Іо ше  В) ше  С)  I 
Э) һішзеІГ  Е) уоиг
5.  I  аһуауз іаке зоше шопеу шйһ  . . . .
А) I 
В) тузеИ*  С) т е  
Ә) һ і т  
Е) һег
6.  Тһеге із а у /із һ ........ \уоггіез т е .
А) \
ү
Һ
о
  В) \
у
Һ
ош
  С) шһозе 
О) \үһісһ  Е) \үһаІ
7.  I  кпо\ү  ...  аскігезз, Ьиі зһе сіоезп’1 кпо\ү  ....
А)  зһе/ т іп е   В) һег/ту 
С) һегз/тіпе 
Р ) һегз/ту 
Е) һег/тіпе
8.  Тһеге і з .......іп Іһе гоот.
А) апу1һіп§ 
В)  зотеЬосІу 
С) апу 
В) по 
Е)  зо т е
9.  Оо уои \үапІ Іо геасі Іһіз Ьоок о г .......Ьоок?
А) Іһаі 
В) Іһе 
С)  іһезе 
О) Іһозе 
Е) Іһіз
10. Сіуе т е   ...  реп.
А) уои 
В) уоиг 
С) уоигз 
Ә) 
о і
 уоигз 
Е) ше
11. Му Ьгоіһег сап  сіо і і ...  .
А) һітзеіі* 
В) тузеІГ 
С) оигзеіуез 
Ә) кзеіуез 
Е) уоигзеіі*
1 2 ....  аге !еасһег$.
А) Тһеу 
В) Ме 
С)  Не 
0 )1  
Е) 5һе
1 3 .1 аш а зішіепі.  ...  п а т е   із Азеі.
А) I 
В) т у  
С) оиг 
Ә) һе 
Е) һег
14. Апп І8 а зсһооі^ігі.  ...  тагк з аге §оой.
А) зһе 
В) һе 
С) һег 
В) һіз 
Е) уоиг

15. Ріеазе ^іуе ше  ...  іех&оок,  Реіе.
А) уои 
В)  һег 
С) һіз 
О) уоиг 
Е)  уоигз
16. \¥ е’ге 
8Іис1епІ8. 
ТҺІ8 І8  ...  сіаззгоош.
А) һег 
В) ҺІ8 
С) уоиг 
Ә)  Іһеіг 
Е) оиг
17.  Тһезе аге уегу §оой ехегсізез.  О о...  аі һ о т е.
А) т е  
В) Іһеу 
С) іһ е т  
В) іі 
Е)  һ і т
18. Тһеге  І8  а 
і'і\т
 оп  ТУ іопі§Һі.  Аге уои §оіп§ 
іо
 \уаісһ....... ?
А) т е  
В) Іһеу 
С) һ і т  
О) 
іі
 
Е) уоиг
19. \Уе кпо\ү (ҺІ8  §іг1.  Зһе ^огка т і һ
................
А)  зһе 
В) из 
С) 
іі
 
Э) уои 
Е) Іһеу
20. Зһе £ое8  Іо со11е§е ш ііһ ..........
А) т е  
В) Һег8 
С)  һе 
Ә) уоиг 
Е)  I
2 1 .1 дтоиіё Ііке Іо т е е і ......
А)  вһе 
В) ҺІ8 
С )уоиг 
О) Һег8 
Е)  һ і т
22. ТҺІ8 соруЬоок  І8  ...  .
А)  т у  
В) уои 
С)  оиг 
В) т е  
Е) ҺІ8
23.......... іһеу  пеесі  із а  кеу.
А) \¥һаІ 
В)  \¥һа1еуег 
С) Үоиг 
Ә)  Нег8 
Е) Н і т
24. Ріеазе  8 е а І................   уои  Ііке.
А) дүһаі 
В) дүһаіеуег 
С) апу\¥һеге 
О)  8оте\үһеге
25. Тһеге  І 8 .......   ипсіег  іһе  ІаЫе.
А) шһаі 
В) \үһа1еүег 
С)  8оте\үһеге 
Ә)  8отеіһіп§
Е) һ іт  
Е) һ іт
106

6. 
ТНЕ  УЕКВ (ЕТІСТІК)
Нтістік -  заттың, құбылыстың эрекетін білдіретін сөз табы. Ол -  ағылшын, 
казақ  тілдеріндегі  сөз  таптарының  ішіндегі  ең  күрделі,  қолданыс  аясы  кең, 
аса  бай  грамматикалъгқ  категория.  Етістік  қ а за қ  тілінде  жақтарга,  шақтарга 
байланысты 
не  істейді?  не  істеп  жатыр?  не  қылды?
  т.б.  сияқты  сұрақтарга 
жауап берсе,  ағы л ш ы н  тілінде де шақтарга,  жақтарға байланысты 
мһа( сіоез 
(һе, зһе,  іі (зтһ.)) сіо?
I
\Уһа* сіо 
\уе сіо?
уои
іһеу
уои
>Үһаі сіісі 
Іһеу сіо?
һе/зһе
тағы  басқа сұрақтарға жауап  береді.
Могрһо1о§ісаІ  8(гисіиге  оГ Еп§ІІ8һ  апсі  К а /а к һ   уегЬ$ 
(Ағылшын жэне қазақ тілдеріндегі  етістіктердің
морфологиялық құрылымы)
I. 
Ағылшын тілінде етістіктер  қазақ тіліндегідей құрам ы  жағынан з іт р іе  
(жалаң) жэне сотроипсі (күрделі) болып екіге  болінеді.
1. 
Ж ал аң   етістіктерге  түбір  етістіктер,  префикс  жэне  жұрнақ  арқылы 
жасалған туынды етістіктер жатады:
а)  Кооі (түбір етістіктер):
А ғы лш ы н  тілі
ә)
(о /
іге 
-  ату,  ж агу 
(о геасі
 -  
оқу 
(о 
зт т
 
-  
іиомылу,  жүзу 
(о 
тчіе
 
— 
ж азу 
(о зрепсI
 -  
өткізу 
Бегіүаиүе (туы нды  етістіктер): 
А ғы лш ы н  тілі 
(о  ипраск
 -  
байлауын  шеіиу 
(о 
йізііке
 
— 
ұнатпау 
(о геаіііе
 — 
білу,  түсіну,  сату 
(о зһог(еп
 -  
қысқарту,  ықшамдау 
(о ге%епега(е -  қайта тудыру,  жақсарту
Қ азақ тілі 
күт 
айт 
бер 
көр 
ат
Қ азақ тілі 
ойла 
тойла 
терле 
емде 
келме
2. 
СотроипсІ  (күрделі  етістіктер)  екі  түбір  етістіктен,  кобінесе  негізгі 
етістіктен, зат есімнен немесе сын есімнен жасалады:
107

І м м  «4аІ

►
►
I
Қазақ тілінде  етістік  префикс  арқылы  жасалмайды,  ал ағылшын  тіліндегі 
етістіктер префикстер арқылы да жасалады.
А ғы лш ы н  тіліндегі  етістік туд ы раты н   префикстер
Ргейхея
Префикстер
УегЬ5
Етістіктер
Ргейхе5
Префикстер
УегЬ5
Етістіктер
апіе-
апіесіаіе
еүег-
еуегеаі
Ье-
ЬеГгіепсі
ро5і-
ро5Ітагк
ёе-
йерориіаіе
рге-
ргесіиёе
СІІ5-
сііварргоуе
ге-
геарреаг
еп-
епсігсіе
ип-
ипсіо
ШІ5-
шІ5Ьеһаүе
ипсіег-
ипйегсһаг§е
-
 
-
-
II.  Етістіктер  ж ақ ты ,  ж ақсы з  болып  бөлінеді.  Ж ақ ты   етістіктер  ш аққа, 
ж ақ қ а,  етіс,  рай  категорн ялары н а  бөлінеді.  Ж ақсы з  етістіктерге  есімше, 
көсемше,  тұ й ы қ  етістік жатады.
Е тістіктің  тұ л ғал ар ы
УегЬ 
(Е
тістік
)
Іпйпіііуе
V ,- Е ,
Ра5і  5Ітр1е
Уесі, Ү2 - Е2
Ра5(  рагіісіріе
Уей, Ү3 - Е,
Рге$еп( рагіісіріе 
Үіп8, Ү4 - Е4
Ке^иіаг үегЬ5 
(Д ұры с  етістік)
Іо 
ёеасгіЬе
сіезсгіЬес!
ёе5сгіЬесі
ёезсгіЬіщ
Ігге§и1аг үегЬв 
(Бұрыс  етістік)
1о 
зреак
5роке
8рокеп
8реакіп§
Кестеде көрсетілгендей,  ағы л ш ы н  тіліндегі етістіктер дүры с және бүрыс 
етістіктер  болып  та  бөлінеді.  Ал  қ а за қ   тілінде  етістіктер  мұндай  түрлерге 
бөлінбейді.
Ағылшын тіліндегі дұрыс етістіктердің Ра§( зішріе, Ра§* рагіісіріе түрлері 
негізгі  етістікке  -есі  жалғаулары  жалғануы  арқылы  жасалады  да,  олардың 
оқылу ережелері әртүрлі болады.
Ескерту.
*  Етістіктің  жасалуы  туралы  сөзжасам  бөлімінен  қосымша  мәлімет  ала
аласыз.
III. 
Етістіктер  м ағы насы на  қарай  негізгі  мағыналы  етістіктер  және 
көм екш і етістіктер болып екіге бөлінеді.
109

Н егізгі  м ағы н а л ы   етістіктер  жеке  тұрып-ақ  белгілі  амалды,  іс-әрекетті
білдіреді: 
^  ^ 
‘ 
! / 
^
Не Ііге$ іп Аітаіу.
  — 
Ол Алматыда түрады.
Тһеу зреак Епфьһ  чегу меІІ.  -  Олар агылгиынша өте жақсы  сөйлейді. 
А ғы л ш ы н   тілін де  көм екш і  етістіктердің  жеке  тұрғанда  мағынасы  бол- 
майды, олар  көмекші  етістіктер  мен  негізгі,  мағыналы  етістіктерден тұратын, 
күрделі  етістіктердің түрлерін  (баяндауыштарын) жасауға қатысады.
Не із а  югііег.
  -  
Ол эісазушы.
Не Ьесате а /ат оиз мгііег.
  -  
Ол атақты жазушы  болды.
Не
 һа§ 
хі§песІ а сопігасі.
  -  
Ол келісім-шартқа қол  қойды.
Тгапхасііопз  н>еге сопсіисіесі.
  — 
Келісімдер эісасалды.
А ғы л ш ы н  тілінде  көмекші  етістіктер үш түрге бөлінеді:
Ьіпк \егЪ$ — Байланыстырушы  етістіктер.
А ихіііагу  уегЬз
 — 
Көмекші етістіктер.
Мосіаі үегЬз -М одаль  етістіктер.
Ь іп к үегЬ§
(Байланыстырушы етістіктер)
Б ай л ан ы сты р у ш ы   етістіктер  деп  күрделі  есім  сөзден  тұратын  баянда- 
уыш  жасауға  қатысатын  көмекші  етістіктердің  түрін  айтамыз:  Іо  Ье  -  
болуу 
іо  Ьесоше  — 
болу,  айналу
,  (о  §е(  — 
болу,  көріну,  айналу
,  іо  §го\¥  — 
өсу,  айналу 
мағыналарын  беретін  етістіктер.  Бұл  топтағы  етістіктердің  ең  негізгісі  — 
іо
Ье, ол көбінесе қазақ тіліне аударылмайды.
I ат ап ассоипіапі.
  — 
Мен  бухгалтермін.
Оиг іазк І8 іо/іпізһ іһе могк. -  Біздің міндетіміз -  жүмысты уақытында бітіру.
Не із һищгу,
  -  
Ол аш. 
щ
  ; !  /;  . 
-і
5һе §еі8 ап§гу.
  -  
Ол ашулана бастады.
Іі §го}і>з Ііф і. -  Жарық түсе бастады.
5һе І8 поі уегу §ІасІ.
  -  
Ол аса қуанышты  емес.
Ше§еі геасіу.
  -  
Біз дайынбыз.
 
....  .  ,
А ихіііагу үегЬ8 
(Комекші етістіктер)
А ғы л ш ы н  тіл ін д егі көм екш і етістіктер  деп дербес мағынасы жоқ, көмек- 
ші жэне негізгі мағыналы етістіктерден тұратын күрделі етістіктердін форма- 
сын  жасайтын  етістіктерді  айтамыз:  іо 
йо  -   істеу,
  *о  Ье  -  
болу,
  №  һ а \’е  (һауе 
£ОІ) -  
бар  болу,
  іо  Іеі -  
рүқсат ету,
  $һа11, >уі11  (келер шақ көмекші  етістіктері).
I  һа\'е  пгіііеп  а  Іеііег  Іо  Веіі  апсі Со.  -   Мен  Бэл  ж эне  оның  компаниясына
хат жаздым.
 
‘ 
’ 
' 
-•  10  :
110

Тһеу аге р1ауіп%.
  — 
Олар ойнап жүр.
Не һаз §оІ а пісе саг.
  — 
Оның әдемі жеңіл көлігі бар.
/)уои ріау іһе ріапо?
 -  
Сіз күйсандықта ойнай аласыз ба?
\Үе ЫІІ апзмгег.
  -  
Бхз жауап береміз.
Тһе тосіаі уегЬ$
(Модаль  етістіктер)
М одаль  етістіктер  деп  қимыл,  әрекеттің  өмірге  қатысьі  туралы  сөйлеу- 
шінің  көзқарасын  көрсететін  көмекші  етістіктерді  айтамыз:  сап  -  
қабілеті 
болу,  шамасы  келу,  рүқсат  ету,  батылы  бару
; 
ерікті  болу,
  ій д й   -  
орындау 
керек  (қажет);
  ои§һі 
(іо)
 -  
міндетті болу,  мүмкін  болу,
  пеей -  
керек,  қажет 
болу,  мүқтаж  болу,
  т і§ һ і   (тау ),  һауе 
іо
  -  
батылды  болу,  ерікті  болу,  т.б.
Олар  көбінесе 
іо
 демеулігінсіз негізгі тұйық етістіктермен бірге қолданылады 
да, сөйлемде күрделі баяндауыш болады:
/  
сап геасі Сегтап а ІШІе.
  — 
Мен немісше аздап оқи аламын.
СоиІА уои раз§ те іһе заіі, ріеазе?
 — 
Маган түзды алып бермес пе екенсіз? 
Үои тизі Іеагп Кагакһ.  — Сіздің қазақ тілін үйренуіңіз керек.
I о щ һ і іо геасі іһіз о//ег.
  -  
Менің мына үсынысты оқып  шыгуым қажет. 
Үои  пеей  поі  ігапзіаіе  іһіз  саЫе.  -   Сізге  бүл  жеделхатты  аударудың 
қажеті жоқ.
Үои зһоиІА Ье тоге саге/иі.
  — 
Сіздің үқыптырақ болуыңыз керек.
Сап  модаль  етістігінің  өткен  шақ  формасы  соиісі  біреудің  іс-әрекетті 
орындай,  істей алу мүмкіндігін көрсетеді:
Тһіз  щщгк  соиІА  Ье  сіопе  аі  опсе.  — Бүл  жүмыстың  бірден  орындалганы 
қажет еді.  I  сап сіапсе.  — Мен билей аламын.
М ау  модаль  етістігінің  өткен  шақ  формасы  т і § һ і   іс-әрекеттің  рұқсат 
етілуін немесе болу мүмкіндігін  көрсетеді:
Не тау поі кпоху аЬоиі іі.
  -  
Ол бүл туралы білмес еді.
Мау I £о оиі?
 -  
Менің кетуіме (шыгуыма)  бола ма?
Үои  ті§һі зіііі соте  Ьиі  I с!оп'і  іһіпк уои 
шіі.
 
-  
Сіз  келе  алар  едіңіз,  бірақ 
менің ойымша,  сіз енді келмейсіз.
Ми$( -   істелетін  іс-әрекеттің  белгілі  бір  жагдайга  байланысты  орындалу 
мүмкіндігін, міндеттілігін білдіретін етістік:
/  
тизі  Іеагп  Ьу  һеагі  іһіз  сИаІо%ие.
  -  
Менің  мына  диалогты  жаттауым 
қажет.
Ои§һ(  (өткен  шақ  түрі  болмайды)  модаль  етістігі  іс-әрекеттің  шүбәсіз, 
міндетті түрде орындалуы  керек екендігін  білдіреді.  Қазақ тіліне  аударганда, 
керек еді,  солай болса керек еді,  дүрыс болар еді
 деген мағыналарды білдіреді.
Ои&һі модаль етістігінен кейін келетін негізгі тұйық етістік £6 демеулігімен 
қолданылады:
/  
зиррозе,  I  ои§һі  іо  Іоок  Шгощһ  іі.  -   Менің  ойымша  (пайымдауымша), 
бүны менің қарап шыгуым керек.
111

N©1® (өткен шақ формасы болмайды) модаль етістігі  іс-қимылдың міндетті 
түрде болуын,  істелуін көрсетеді:
Ше пеей іаік о /  іһіз по тоге.
  -  
Мұны айтудың енді керегі жоқ.
Тһеу пееЛп9і сЧзсшз  һіз рго]есі  іп  сіеіаіі.
  — 
Олардың  оның  жобасын  егжей- 
тегжейіне дейін қарап,  талқылауы қажет  емес.
Бұл  модаль  етістігі,  әдетте,  болымсыз  сөйлемдерде  көбірек  қолданылады. 
Басқа модаль  етістіктерінен  айырмашылығы -  сұраулы  сөйлемдерде  көмекші 
іо  сіо  етістігі  қолданылады да,  негізгі етістік  іо демеулігімен  келеді:
Оо уои пееё іо а ш ш г  іһіз Іеііег?
 -  
Сіздің бүл хатқа жауап беруіңіз қажет
пе?
8һоиМ  модаль  етістігі  -  
кеңес  беру,  өзіндік  пікір  айту,  нұсқау  беру,  іс- 
эрекеттің болу
 мүмкіндігін білдіреді:
Тһе  іпзігисііопз  зһоиШ Ье  шШещ  іп  сіеаг  Іап§иа§е.  -   Нұсқаулар  түсінікті 
тілде жазылуга тиіс.
Сонымен  қатар  §һоик!  етістігі 
бір  нэрсенің  мүмкіндігін,  болжамын  білді-
реді:
 
* 
V  
,  Л
5һе зһоиЫ Ье щ гу аЩ гу т іһ из.
  -  
Ол, мүмкін,  бізге өте ренжіген  шыгар.
М одаль  етістіктердің   орны на  қ о л д ан ы л аты н   етістіктер
Сап  етістігінің  орнына үш  шақта  да  қолданылатын  (іо)  Ье  аЫе  іо  етістігі 
бар: 
^  
г
Не сап ріау іеппіз  (Не із аЫе іо ріау іеппіз).
  — 
Ол теинис ойнай алады.
Не соиій ріау іеппіз  (Не \\>аз аЫе іо ріау іеппіз).
  — 
Ол теннис ойнай алды.
Не т іі Ье аЫе іо ріау іеппіз.
  -  
Ол теннис ойнай алар еді.
М ау  етістігінің  орнына  үш  жақта  да  қолданылатын  (1о)  Ье  аііоітесі  (іо) 
етістігі  бар:
Үои тау зтоке һеге (Үои аге аііомей іо зтоке һеге).
  — 
Сіздің бұл ж ерде шы- 
лым шегуіңізге болады.
Үои  т і§һі зтоке  һеге  (Үои
  н
>еге  аІІон>ей  (о  зтоке  һеге).
  -  
Сізге  бұл  ж ерде 
шылым  шегуге рұқсат берілген.
Үои  тІІ Ье аііоюей іо зтоке һеге.
  -  
Сіздің мүнда шылым  шегуіңізге рүқсат 
беріледі.
 
М И   *
М ш і етістігінің орнына өткен, келер шақтарда (осы шақта сирек) қолданы- 
латын  (іо)  Ье оЫі^егі  (1о) етістігін атауға болады:
Не н>аз оЫщей іо Ье оп сіиіу уезіегйау.
 — 
Оның кеше кезекші болуы керек еді.
Ше теге  оЫщей іо  сіо  іһезе  ехегсізез.
  -  
Біздің мына жаттыгуларды  орын- 
дауымыз керек еді.
Не т іі Ье оЫщей іо Ье оп йиіу іотоггом.
 — 
Оның ертең кезекші болуы керек. 
Ше  зһаіі  Ье  оЫщей  іо  йо  іһезе  ехегсізез.  —  Біз  мына  жаттыгуларды 
орындауга тиіспіз.
М ш і модаль  етістігінің орнына, үш жақта қолданылатын  (іо)  һауе (іо)  не- 
месе  (іо)  һауе  §оі  (іо)  етістігі 
айтушының  көзқарасы  бойыиша  іс-қимылдың 
ж агдайга қарай орындалу амалының міндетті екендігін
  көрсетеді:
112

Тһеу һа^е іо Ігаіп Ье/оге іһе §ате.  -  Ойын алдында олардың дайындық жа- 
саулары қажет.
Үои т т і ігаіп герйагіу.
 -  
Сіздің эрқагиан жаттыгып отыруыңыз қажет.
Үои т т і һеір уоиг/гіепсі.  Үои һ т е (һ а\е §оі) іо һеір уоиг/гіепсі.
  — 
Сіздің өз 
жолдасыңызга көмектесуіңіз  (көмектесіп тұруыңыз)  қажет.
Үои һаД іо һеір уоіъг/гіепс!.
  -  
Сіздің оз досыңызга комектесуіңіз керек еді.
Үои  т іі  һауе  (һа^е  §оі)  іо  һеір  уоиг /гіепсі.  —  Сіздің  өз  жолдасыңызга 
көмектескеніңіз дұрыс болар.
Наүе 
формасы  сұраулы,  болымды  және  болымсыз  түрлерде  £о  йо 
көмекші етістігімен бірге қолданылды:
I  һ т е іо йо іі.  — Менің мынаны  істеуім керек.
Оо уои һагё іо йо іі?
 — 
Сіздің мынаны  істеуіңіз керек пе еді?
Үои йопЧ һауе іо йо  іі.
  -  
Сіз бұны орындамаңыз  (істемеңіз).
Мш*  етістігінің  орнына  (іо)  Ье  (іо)  етістігі  қолданылып,  іс-қимылдың 
орындалуына,  бұйрық  беру,  міндетті  түрде  істің  белгілі  келісім,  жоспар 
бойынша орындалатындығын көрсетеді:
Үои аге іо Ье Ьаск Ьу 3 о'сІоск.
  -  
Сіз сагат 3-те қайтып келуге тиіссіз.
Не тизі Ь гіщ  іһіз Ьоок іо те. — Оның мына кітапты маган әкелуі керек.
Не  І8  іо  Ъгіщ  іһіз  Ьоок.  -   Оның  маган  бұл  кітапты  (келісім  бойынила)
әкеліп беруі керек.
Не н>а8 іо Ь гіщ  іһІ8  Ьоок.  — Оның мына кітапты әкелуі керек еді.
г
- б   Ехегсі$е§
(Жаттығулар)
6.1.  Ке\угі(е  Ніе$е  §еп(епсе§  а§  цие§(іоп5  ог  пе^аііуех,  ассогсПп£  Іо  іһе 
і ш ё г і і Ш о п  
§іүеп. (Сөйлемнің сұраулы немесе болымсыз түрін жазыңыз).
1.  I шизі §іұе һіш Іһе шопеу.  (яиезйоп)
Ми8і I  %һе һіт іһе топеу?
2.  Аіёапа сап ипсіегзіапсі һег шоіһег.  (педаііуе циезііоп)
Сап
 V 
Аійапа  ипйегзіапй һег тоіһег?
3.  \Уе зһоиісі һеір һег.  (пе§аііуе)
4.  Үои сап зіау іп Азіапа &г а топіһ.  (пе§аііуе)
5.  Тһеу сап §о іо зсһооі іощоггош.  (пе§айүе циезііоп)
6.  Тһеу сап апзшег аіі  іһе циезііопз. (циезііоп)
7.  I  зһоиісі рһопе іһе зсһооі  іоёау.  (педаііуе)
8.  Апеі сап ріау іһе (іошЬуга. (яиезііоп)
9.  2һапаг т и з і зіау аі һ о т е  іосіау.  (пе§аііуе)
10. Үои т и з і §ау §оосіЬуе іо М еігат апсі Меёеі.  (цие$ііоп)
6.2.  Сошріеіе  іһе  зепіепсез  и$іп§ 
сап
  ог 
соиій.
  ІГ 
і\үо 
апш ег$  аге  ро$$іЫе, 
и гііе  і һ е т  Ьоіһ. 
(Сап
 немесе 
соиій
 модаль етістіктерін қолданыңыз.  Екеуін де 
қолдануға болатын сөйлемдер де бар).
113

1.  \У е ......... пЧ йпд оиг Ггопі ёоог кеу Іазі підһі.
\¥е соиЫпЧ/іпй о и г/го п і йоог кеу Іазі пі§һі.
 
2 
ше с о т е  апсі §ее І һ е т  іотоггош?
Сап/соиЫ н>е соте апй §ее іһет іотоггот?
  3 
уои Іеіі  т е  Іһе гіте, ріеазе?
  4 
уои разз т е  Іһе т іі к , ріеазе?
 
5 
2һасіуга ріау Іһе  ёотЬуга?
6.  ДУҺу......... Ч Іһеу §о  іо Іһе сіізсо Іопі^һі?
7.  \У е ............ ёо іһе ]оЬ £ог уои іотогго\¥.
8.  Тһеу  һасі ап арроіпітепі 
і
\
үо
 сіауз а§о, ЬиІ Л е у ......... пЧ зее һ іт .
  9 
уои һеір \
үіі
Һ т у  һоте\Үогк, ріеазе?
1  0 
зһе ёгіүе а саг  ІГ зһе һаё Іо?
6.3. 
Ри(  (һе  соггесі  Гогт  оГ 
ти$і
  ог 
һаге  іо
  іп  іһезе  зепіепсез.  ІІзе  (һе 
пе§аііүе  ог  циезііоп  ІГ песеззагу  апсі  ри і 
һа^е іо
  іп  іһе  соггесі  іепзе.  Іп  $ о т е  
зепіепсез, 1\үо аш \\ег§  аге роззіЫе. (Мизі немесе һауе Іо модаль етістіктерінің 
дұрыс түрін  қолданыңыз.  Қажетіне  қарай  сөйлемнің болымсыз және  сұраулы 
түрлерін  жазыңыз, 
һ ю е  іо
  етістігінің  дұрыс  шақ  түрін  қолданыңыз.  Кейбір 
сөйлемде екі жауап та дұрыс болуы  мүмкін).
1. 
Т һ е у ........... .........Ьогго\¥ һег Ьоокз \УІ!һоиІ азкіп§.
Тһеу ти$іп
 7 
Ьоггон? һег Ьоок$ т іһ ои і а$кіп§.
2. 
Не \уаз уегу гисіе.  Н е ......................... аро1о§іге іһе пех! йау.
Не һай іо ароІо§һе іһе пехі йау.
3. 
Загаһ  һаз Ьееп  ііі.  З һ е ............ з!ау  іп Ьеё зіпсе Іазі \үеек.
4. 
Іі \уаз  а уегу Ьасі ассісіепі.  I ........... Ье т о г е  сагеГиІ  іп Гиіиге.
5. 
Тһе  зШсІепіз 
аге 
үегу 
һарру Ьесаизе іһ е у
....... сіо 
апу һоте\УОгк Іосіау.
6. 
Й \үаз а  Іоуеіу һоіісіау.  Т һ е у .................... сіо апуіһіпд.
7. 
Тһе іеасһег Іоісі Іһе зШсІепіз Іһа! Іһ е у ............... \гагк һагсіег.
8. 
\У е .................... §еІ а раззрогі ЬеГоге \¥е §о аЬгоасі пехі то п іһ .
9. 
Т һ е у ........... с о т е  Ьаск Ьу Ігаіп  Ьесаизе Іһе аігрогі \уаз сіозед.
10.  \Уе’үе іоМ оиг зоп  іһаі һе  ...  с о т е  һ о т е  ЬеГоге  піпе оп  Зипёау  пі§һіз.
6.4. 
Риі 
соиЫ9  юоиій
 ог 
ті§һі
 іп 
іһе 
соггесі  Гогт  (о  сотріеіе  іһе§е  зепіеп- 
сез. 
(СоиШ,  хиоиШ,  ті§һі
 модаль етістіктерін дұрыс ш ақтүріне қойып, сөйлемді 
аяқтаңыз).
1............. I  азк уои а Ге\ү циезііопз?
СоиЫ I а$к уои а /еи> цие$ііоп$?
2.  I  іһои^һі іһаі  А т і п а ......... Ье сіізарроіпіеё.
I  іһощ һі іһаі Атіпа соиій/и>оиЫ/ті§һі Ье йі$арроіпіей.
3.  Ву іһгее о ’с!оск \уе  кпе\у  Апеі  (п о і)............ с о те .
4.  Тһе р іа п е ................. Ье ап  һоиг ог іһгее  Іаіе.
5.  Риі з о т е   Гоосі  іп  т у  Ьа§ -  іһе ]ои гп еу.................. іаке  һоигз.
6.  I  й й п ’і кпо\у \үһаі іһе поізе \уаз—  і і ...............Ьееп  апуіһіпд.
7. 
 
уои һоісі т у  Ьае  Гог а тіпиіе?
114

8.  Т й е у ....................заіё Іһеу шеге зоггу, Ьиі Іһеу (ІісІпЧ.
9.  \Ү е ..................... зрокеп іо уоиг шапа§ег 
і{
 шеУ $ееп һіш.
10.  Азеі  Іһои§Ы Іһаі Іһе  ІіЬгагу.............Ье сіозесі Ьу 5  о’с1оск.
6.5.  Сошріеіе  (һе  $есопс]  зепіепсе  50  іһ а і  К  һа$  а  зіш ііаг  т е а п іп §   (о  іһе 
ЙГ5І  «епіепсе,  и8іп§  Ніі  \уогё  §іуеп.  Бо  поі  сһап§е  іһе 
\уогй 
§іуеп.  (Берілген 
сөздерді  өзгертпей  пайдаланып,  сөйлем  құрастырыңыз,  оның  мағынасы 
бірінші сөйлем  мағынасымен сәйкес  болуға тиіс).
1.  Тһе опіу 1һіп§ Іһеу соиЫ йо \үаз гип а\үау!
һасі
Тһеу һай іо гип амау!
2. 
Му тоіһег Іһіпкз 
I 
\үаз 
\үгоп§ іо 
зеіі т у  саг.
ІЮ
ііш іі
 (
? 
I ................................ ................... ................. саг.
3.  ІГз роззіЫе Іһаі зһе іей һег зресіасіез аі һоте. 
соиісі
5 һ е .....................................һег зресіасіез аі һоте.
4. 
Іі'з роззіЫе Іһаі т у  зізіег за\ү из. 
т а у
Му зізіег ................ ............................................... из.
5.  \¥е (іопЧ іһіпк Іһаі Азеі ёпзоуей һег һоіісіау. 
һаүе
А з е і.................................................. ещоуесі һег һоіідау.
6.6.  Ке^угііе  *һе  зепіепсез  изіп§ іһе  тосіаі  үегЬз 
сагіі,  ті%һі9  тихі
, 
хһоиій, 
пеейгіі.
  (Сөйлемдерді 
сагіі,  тщһі,  тті,  зһоиісі,  пееёгіі
  модаль  етістіктерін 
қолданып,  қайта құрастырыңыз).
1.
 
\Үе 
Йііпк  іі 
\уаз  Аіі 
\
ү
Һ
о
 
іоок іһе Ьоок Ғгот  т у  Ьа§.
2. 
Мигаі із зиррозеё іо һауе аггіүесі ап һоиг а§о.
3.  Іі \үаз а \үазіе і і т е  \¥оггуіп§, айег аіі!
4. 
\¥е'ге  зиге іһаі  Зһупаг һазпЧ т е і  ІЛап  ЬеГоге.
5.  Тһеу роззіЫу һаүеп і Іей уеі.
115

Те$* 4
(Модаль  етістіктерге арналған тест сұрақтары)
Сһоохе  (һе  гі§һ(  тосіаі  уегЬ:
1.  Үои  ...  іаке саге оГ уоиг рагепіз.
А)  т и з і 
В)  зһаіі 
С) аге 
О) сап 
Е) т а у
2.  I  ... 
£0
  Іо іһе  ІіЬгагу Іо ргераге  т у  герогі.
А) т и з і 
В) т а у   С)  аге поі аііо ^её !о  0 )  һаз іо  Е) сои14
3.  Ми$і I с о т е  іотогго^ү? -  N
0
, уои  . . . .
А)  сапЧ 
В)  сапЧ іо 
С)  пеесіпЧ 
В) іо Ье аЫе іо 
Е)  һа$ іо
4.  \¥е  ...  һиггу.  Тһе  ігаіп  аггіуез  іп  һаІҒап  һоиг.
А)  сап  В)  соиісі 
С) т а у  
Ә)  т і£ һ і 
Е) ти $ і
5.  Үои  ...  һеір уоиг то іһ ег аЬоиі іһе һои$е,  іі’$ уоиг биіу.
А)  т и з і 
В) т а у  
С)  сап 
В) т т і с і  
Е)  т і£ һ і
6.  Му  Ьгоіһег  ........   зреак  Гоиг  йгеі£п  1ап£иа£е$.
А)  т а у  
В)  сап 
С) т и $ і 
Е)) $һои1ёп’і 
Е) сап’і
7.  Мау I  іпуііе  т у  ігіепсі іо іһе рагіу? -  Үе$, уои  . . . .
А)  соиШ 
В)  сап’і 
С) соиИпЧ 
0 )  т а у  
Е) пеесі
8.  ...  уои ігап$1аіе іһі$ іехі ^ііһоиі ёісііопагу?
А)  Мау 
В) Сап 
С)  МІ£һі 
О) Ои£һі 
Е)  На$ іо
9.  I  ...  $реак Еп£Іі$һ яиііе мгеіі.
А) сап 
В) еоііМ 
С)  т а у  
Р ) т і£ һ і 
Е) ти $ і
10. Тһі$ реп$іопег і$ оісі апсі һе  ...  \уе11.
А) т а у  һеаг  В)  сап һеаг  С)  сап’і һеаг  О)  сап’і Іі$іеп іо 
Е) ша$ аЫе іо һеагсі
11. Не  һа$  Ііуед  іп  Еп£Іапсі Гог $ о те і і т е  Ьиі һе  ...  $реак Еп£Іі$һ.
А)  сапЧ 
В)  т а у  
С) һа$ іо 
Е>) ои£һі 
Е) ти $ і
12. Не  ...  геасі аі іһе а£е оҒіЪиг.
А) һа$  іо 
В) пеесі 
С)  соиісі 
Б ) і$ іо 
Е) т а у
13. Вауій сапЧ $реак Ки$$іап,  ...  һе?
А) сіое$ 
В) сап 
С)  соиИ 
О) һа$ 
Е) ёЫ
14.  5һе  $роке  іп  а ш гу Іо ^ уоісе, Ьиі I  ...  ипёег$іапсі шһаі $һе  $аіё.
А)  сап 
В) т а у  
С) т і£ һ і Ье 
О) соиісі 
Е) һауе іо
116

15. Зһе  ....... ріау іһе ріапо циііе ЬеаиіійіПу.
А) ш ш і 
В) сап 
С)  шау 
О) һауе іо 
Е)  зһоиМ
16. Азетп  із опіу піпе,  Ъиі з һ е .......ріау сһезз л^еіі.
А) шау  В) ои^һі іо  С) сап  О) зһоиШ 
Е) шизі іо
17.  Гсі  Ііке іо  ........   ^ і т .
А)  т а у  іо  В) Ье аЫе  Іо  С) сап  О) зһоиісі  Е)  т и з і іо
18. Ү ои........ зіагі \Уогкіһ§ һагсіег!
А) т а у  
В) аЫе 
С) сап  О) зһоиМ  Е) т и з і
19. Үои  ........   іигп  гі§һ1  іһеге.
А)  т а у  іо  В) аЫе Іо  С) сап  В) зһоиШ  Е) һауе іо
20. \Уе  іһіпк  һе  ............   зее  а  сіосіог.
А) т а у  іо  В) аЫе  іо  С) сап  О) зһоиЫ  Е) т и з і іо
21. Не  изеё  ( о ........   гип  іазі.
А) т а у  іо  В) Ье аЫе  іо  С) сап  О)  зһоиісі  Е) т и з і іо
22. Му  то іһ ег  һазп і ...........  зіеер  уегу  луеіі  гесепііу.
А) т а у  іо  В)  Ьееп аЫе іо  С) сап  О) зһоиісі 
Е) т и зі іо
23. Тһеу  ...............  поі  һауе  зееп  т е .
А)  т а у  іо  В) аЫе іо  С)  сап  Э) зһоиМ  Е)  т і§ һ і
2 4 .1   
Апсі  іһе кеуз.
А) т а у  іо  В) аЫе іо  С) һаз іо  Э) сап і  Е) пеесі
25. 'Үои Іоок  іігесі  /   'Үез , I ..... зіеер  Іазі  пі§һі'
А)  т а у  іо  В) аЫе  іо  С) с ап і 
Ь) 
соиісіпі  Е)  т и зі іо
2 6 .1  һауе  §оі  ріепіу  оГ  ііт е .  I ....... Іеауе  уеі.
А) т а у  іо  В) аЬІе  іо  С )с а п і 
О) тизіпЧ 
Е) пеесіп і
27. Оо  уои  іһіпк  зһе  ....... арріу  Гог  іһіз  ^оЬ?
А)  т а у  іо  В) ои§һі  іо  С) сап і  О) соиісіп і  Е) т и зі іо
28. Ше  сіоп і  іһіпк  з һ е .....   §еі  таггіесі.
А) т а у  іо  В) аЫе іо  С) сап  О) зһоиісі  Е) т щ һ і
29.  Не  ........
£0
  іо  іһе  һозрііаі  уезіегсіау.
А)  һасі іо 
В) аЫе  іо 
С) сап 
О) зһоиісі 
Е) т и з і  іо
30.  Апеі  ....  §о  зо те^һ еге  пош.
А) т а у  іо 
В) һаз іо 
С) сап 
0 ) зһоиісі 
Е) т і§ һ і

7.  УОІСЕ  САТЕСОКҮ (ЕТІС  КАТЕГОРИЯСЫ)
Етіс  категори ясы  
іс-қимылдың  субъект  пен  объектіге  қатысын  немесе, 
керісінше,  субъект пен объектінің  іске қатысын
 
білдіреді.
А ғы л ш ы н   тілінде  етістіктер  мағыналары  мен  қызметтеріне  қарай  Асііуе 
уоісе,  Ра55іуе  үоісе  болып  екіге  бөлінсе,  қ а з а қ   тілін де  бес  турге  бөлінеді 
(Негізгі  етіс,  Ырықсыз  етіс,  Өздік етіс,  Ортақ етіс,  Өзгелік етіс).
Тһе саіе£Огу оГ уоісе  іп Еп§1І5һ  1ап§иа§е 
(Ағылшын тіліндегі  етіс  категориясы)
Асііүе  уоісе  (Негізгі  етіс)  ағылшын  жэне  қазақ  тілдерінде  істі  жасаушы 
субъектінің өзі екенін көрсетеді.  Мысалы,
АШапа зреакз Еп§1ізһ  шеіһ
  — 
Айдана агылшын тілінде жақсы  сөйлейді.
Ра55Іүе  уоісе  (Ырықсыз  етіс)  ағылшын  және  қазақ  тілдеріндегі  ырықсыз 
етісте  амалды  кім  істегені,  яғни  субъектісі  көрінбейді  де,  көбіне  логикалық 
объект ретінде қызмет етеді.  Басқа сөзбен айтқанда,  өздігінен  іске ие бола ал- 
майтын  зат  сөйлемнің  құрылысына  қарай  істің  орындаушысы  сияқты  болып 
көрінеді  (логикалық  субъект  -   грамматикалық  объектіге,  ал  логикалық  объ- 
ект  -   грамматикалық  субъектіге  ауысып  қолданылады).  Мысалы, 
Тһе  Іеііег 
м р  
зепі.
  — 
Хат жіберілді.
Тһе саіе§огу  оГ уоісе іп  К а г а к һ   !ап§иа§е 
(Қазақ тіліндегі  етіс категориясы)
Ө здік  етіс  сабақты  етістіктің  түбіріне  -н,  -ы н,  -ін  жұрнақтары  жалғануы 
арқылы жасалады: 
(таран,  жуын,  киін).
О р т а қ   етіс  салт  және  сабақты  етістіктерге  -с,  -ыс,  -іс  жұрнақтарының 
жалғануы арқылы жасалады (
жазыс,  көтеріс,  ақылдас).
Ө згелік  етіс салт жэне сабақты етістіктерге  -қы з, -кіз, -ғы з, -гіз;  -р,  -ы р, 
-ір, -ды р, -дір, -т ы р , -тір;  -т, -ы т, -іт, -сет жұрнақтарының жалғануы арқылы 
жасалады 
(алгыз,  жүргіз,  келтір,  көрсепі).  Етіс категориясын жинақтап,  кесте 
арқылы  көрсетейік.
А ғы л ш ы н  тіл ін д егі  етіс  катего ри ясы н ы ң  ж асал у ы
Н егізгі етіс
Ы р ы қ сы з  етіс
Ргезепі
I  іпуііе
I  аш  іпуііесі
Разі
I  іпуііесі
I \^а$  іпуііесі
ҒиШге
I  §һа11  іпуііе
I  зһаіі  Ье  іпүііесі
ҒШиге-іп-Іһе разі
I  зһоиісі  іпүііе
I зһоиісі Ье  іпүііей
118

Қ азақ  тіліндегі етіс  категориясы ны ң ж асалу кестесі
I
Етіс  категориясы
Ж ұрн ақ
Етістік
Негізгі етіс
күту, жазу, тарау______
айтқыз, күткіз,  жазғыз 
кигіз,  жаздыр, тазалат
Ө згелік етіс
қы з, -кіз, -ғы з
Ы ры қсы з  етіс
жазылды,  жіберілді, таралды 
салынды,  ілінді, тазаланды
апарыс,  әкеліс, жинас, тарас
Жуын,  киін, ойлан
О р тақ  етіс 
Ө злік  етіс
А ғы лш ы н,  қ а за қ  тілдеріндегі  етіс  категориялары ны ң
сал ы сты р м ал ы  топтам а сызбасы
Ғіпііе  Гогш§  оі* бке уегЬ«
(Жақты етістіктер)
Ж а қ т ы   етістіктер  сөйлемде  баяндауыш  қызметін  атқарып,  жаққа
жіктеледі,  шаққа,  жекеше,  көпше  түрге,  райға  бөлінеді.  Жақты  етістіктерге
барлық  рай  категориясын  білдіретін  етістіктің  түрлері  жатады: 
Оо  поі  віау
аі  һоте  а(  хуеекепсіз.  -  Демалыс  күндері  үйде  қалмаңыз!  Тһеу §о  Іо  с!і//егепІ
соипігіез  Іо  сіо  Ьизіпезз.  -   Олар  сауда-саттық  (бизнес)  жасау  үшін  түрлі  ел-
дерге  барады.  8һе  із  ілюгкіп£  аі  іһе  ІіЬгагу.
  -  
Ол  кітапханада  жүмыс  істеп 
жатыр.
Тепш
(Шақтар)
Сөйлеп  тұрған  сәтке  байланысты  қимылдың  болу  мезгілі  үш  түрлі  бо- 
лады .  Соған  сәйкес  ағылшын  тіліндегі  етістіктің  ш ақ  түрі  де  -   үшеу.
119

Сөйлеп  тұрған  сәтке  байланысты,  яғни  сол  сәтте 
болып  жатқан 
қимылды 
осы  ш ақ,  әлі  болмаған,  бірақ  кейін  болатын  қимылды 
келер 
шақ, 
сөйлеп 
тұрған  сәттен  бұрын  болып  өткен  қимылды 
өткен 
шақ 
білдіреді. 
Шақтық 
мағынаны  білдіретін  етістік  көбінесе  жіктеліп  келеді  де,  сол  арқылы  жақтық 
мағына  беріледі.  Ж іктік  жалғау  шақ  көрсеткіштеріне  есімше,  көсемше  және 
арнайы  шақ жұрнақтарынан  кейін  жалғанады.  Қазақ тілінде  шақ категориясы 
морфологиялық  белгісіне,  шақтық  мағынасына  қарай 
өткен 
ш ақ , 
осы 
ш ақ, 
келер  ш а қ   болып  үшке  бөлінеді.  Бұл  үш  шақтың  өзі  мағыналық  топтарға 
бөлінеді.  Өткен  шақ -  жедел  өткен  шақ,  бұрынғы  өткен  шақ,  ауыспалы өткен 
шақ болып бөлінсе, осы  шақ -  жалпы немесе ауыспалы осы шақ,  нақ осы шақ, 
неғайбыл  осы  шақ  болып  бөлінеді.  Ал  келер  шақтың  ауыспалы  келер  шақ, 
мақсатты  келер  шақ,  болжалды  келер  шақ деп аталатын түрлері  бар.
А ғы л ш ы н  тілінде олар т ө р т  топқа бөлінеді:
А $рес($  оГ іеп$е$:
8ітр1е А$рес(
8 ітр 1 е а$рес( іс-эрекет пен оқиғаның бір бөлігін ғана көрсетпей, сол оқиға 
мен  іс-қимылдың желісін толығымен суреттейді.  Бұл топ үш шақтан тұрады:
• 
Ргезеп*  8ішр1е  Теп$е: 
Азеі § е
(5
  іо  һег  могк  Ъу  Ьиз.
  — 
Әсел  жұмысына 
автобуспен барады.
• 
Ра$(  8 іт р Іе   Тепзе: 
Не  §гайиаІей /гот   іһе  ипіуегзііу  Іазі  уеаг.
  — 
Ол 
университетті былтыр бітірді.
•
 
Ғіііиге  8ішр1е Теп$е: 
VII 

жүктеу/скачать 22,49 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: