Сурет. Брокерлік фирманың құрылымы

Брокер тапсырманы орындағаны туралы шартта көрсетілген уақытта клиентке хабарлап және бағалы қағаздарды сатудан түскен

3. 
   қаржыны (өзіне делдалдық үшін келісілген сыйақы қалдырып) клиенттің есепшотына аударады.
   
4. 
   Брокер мәмілені арнаулы кітапқа тіркеуі қажет. Клиент ол жөнінде көшірме талап етуге құқылы.
   
5. 
   Клиент брокерге мәміледегі барлық тапсырманы уақытынан бұрын тоқтатуға үкім бере алады.
   

Брокерлік фирма өз клиенттерінен тапсырма алғанда олардан кепілдік беруді (әсіресе клиент сатып алушы болса) талап етеді. Кепілдік ретінде:

1. Мәміледегі бүкіл сомаға вексель берілуі;

2. Мәміленің кемі 25%-тін немесе 100%-ін құрайтын сома брокердің шотына түсірілуі керек;

3. Брокердің атына ағымдағы шот ашылуы;

4. Брокерге сақтандыру полисі және с.с.кепілдіктер берілуі мүмкін.

Осылар жөнінде брокерлік фирма клиентке хабарлап тұруы қажет. Сонымен қатар, брокерлік фирма клиентке несие беріп, бүкіл операцияларды өз есебінен жүргізуі мүмкін. Бұл жағдайда брокерлік фирманың табысына делдалдык үшін сыйақы, несие үшін процент (өсім ақы) және тәуекел (риск) үшін ақы кіреді. Алайда, бұл жағдайда брокерлік фирма өзінің делдалдық қызмет шегінен шығып, оның іс-әрекеті, дилерлік фирманың кызметіне ұқсайды.

Дилерлер - олар да делдалдар. Олардың брокерлерден айырмашылығы шарт жасасқанда өзінің (дилерлік фирманың) капиталын жұмсайды. Дилердің қызметін мына мысалмен түсіндіруге болады. Мысалы, қалалық әкімшілік көрсетілген құны 100 теңгелік облигация шығаруға шешім қабылдады делік. Эмиссиямен шұғылданатын оның өз аппараты жоқ, сондықтан әкімшілік дилерлік фирмаға тапсырма береді. Егер қалалық заем бірнеше миллион теңгеге шығарылатын болса, онда үлкен көлемді іспен тек маманданған фирмалар, мысалы, коммерциялық банктер шұғылданады. Оның делдалдық меха­низмі төмендегідей.

Әкімшілік дилерге 100 теңгелік облигацияны кемітілген бағамен (дисконтпен), мысалы, 98 теңгеге, яғни номиналынан 2 теңгеге кем

сатады. Дилердің облигацияларды сатуға кеткен шығынымен одан түскен пайда 2 теңгеден кем болмауы тиіс. (Бұндай операцияны «дисконтпен сату» деп атайды).

Бағалы қағаздар операциясына маманданған дилерді жауап-кершілігі шектеулі дилер деп атайды. Олардың бағалы қағаздарды сатып алу-сатуға тәуекелмен шығарған шығыны, эмитенттер мен инвесторлардың шығынынан әлдеқайда аз. Себебі сатып алу-сату аз уақыт аралығында өтеді.