Бизнес-жоспар дегеніміз – кәсіпорынның мақсаттары жазылған, оларға негіз- демесі берілетін құжат. Онда қаражатты іске асыру үшін және жұмыстардың түпкі қаржылық көрсеткіштеріне қол жеткізу жолдары айқындалады. Әдетте, жылдарға бөліне отырып, бірнеше жылға (көбінесе үш-бес жылға) жасалады. Бұл ретте бірін- ші жылы деректер айларға бөлініп беріледі, ал кейінгі жылдарға жылдық есептеу- мен беріледі. Әрекет етуші кәсіпорындардың жоспарын құрғанда өзгермелі гра- фик қолданылады, осы бойынша жыл сайын әрбір келесі жылға егжей-тегжейлі жоспар әзірленеді, нақтыланады және тағы бір жылға созылады.
Бизнес-жоспардың міндеті – бизнес-идеяларды іске асырудың мүмкіндіктерін көрсету. Бұл мүмкіндіктер мен тәуекелдердің шынайы бағасын береді әрі қосымша инвестицияларды тарту (немесе оның жоқтығын), несие желілерін ашудың қажет- тігін көрсетеді. Негізінде, бизнес-жоспар алға қойылған мақсаттарға қол жеткізу үшін кәсіпорынды басқарудың табыстылығын және дамыту жолдарын көрсетеді.
Бизнес-жоспарды қолданушылардың екі тобы бар – ішкі (бизнес-идеялардың бастамашысы, фирманың құрылтайшылары мен қызметкерлері) және сыртқы (әлеуетті инвесторлар, несие беруші ұйымдар, серіктестер).
Бизнес-жоспар негізгі үш мақсатқа қызмет етеді:
инвесторға осы инвестициялық жобаға қаражат салғаны дұрыс па, бұрыс па деген сұраққа жауап береді;
Жобаны тікелей іске асыратын тұлғалар үшін ақпарат көзі қызметін атқарады;
Несие беруші ұйымдар несие беру туралы шешім қабылдаған кезде, қарыз алушының әрекеттегі бизнесі туралы және несие алғаннан кейінгі дамуы туралы толықтай ақпарат алады.
Бизнес-жоспар мынадай негізгі міндеттерді шешуге көмектеседі:
Кәсіпорын мақсаттарын анық белгілеу, оларды іске асырудың нақты сандық көрсеткіштерін және қол жеткізу мерзімдерін анықтау;
Фирманың ұзақмерзімді және қысқамерзімді мақсаттарын, оларға қол жеткі- зу стратегиясы мен тактикасын белгілеу, оларды іске асырудың нақты сандық көр- сеткіштерін және қол жеткізу мерзімдерін анықтау;
Стратегияны іске асыру үшін жауапты тұлғаларды анықтау; фирманың тұты- нушыларға ұсынатын тауарлары мен қызметтерінің құрамын таңдау және көрсет- кіштерін анықтау;
Оларды құру және іске асыру бойынша өндірістік және сауда шығындарын бағалау;
Фирманың бар кадрларының сәйкестігін, олардың еңбектерін алға қойылған мақсаттарға жету үшін қажет етілетін талаптарға мотивациялау шарттарын анықтау;
Нарықты зерделеу бойынша, жарнама, сатуды ынталандыру, баға құру, өткізу каналдары және т.б. бойынша фирманың маркетингілік іс-шараларының құрамын анықтау;
Фирманың қаржылық жағдайын және алға қойған мақсаттарға жету үшін қолда бар қаржылық және материалдық ресурстардың сәйкестігін бағалау; биз- нес-жоспарды іс жүзінде орындауға кедергі келтіруі мүмкін «су астындағы тастар- ды», қиыншылықтарды алдын ала білу;
Жобаны іске асыру барысына бақылау жүйесін ұйымдастыру. Бизнес-жоспарлар төмендегідей түрлерге бөлінеді:
инвестициялардың бизнес-жоспары – әлеуетті серіктес немесе инвесторға маркетингілік зерттеулердің нәтижелерін, нарықты игеру стратегиясының, бол- жанған нәтижелер негіздемесін баяндау;
компанияны немесе фирманы дамытудың бизнес-жоспары – алдағы жоспар- лы кезеңге ұйымның даму жоспары;
кәсіпорынның жеке бөлімшесін дамытудың (құрудың) бизнес-жоспары;
банктен несие алуға немесе тендерге қатысуға арналған бизнес-жоспар.