Бағдарламасы бойынша жарық көрді И.ҮРкімбайұлы дала жыры.. Алматы: "Хантәңірі", 2014. 286 бет

32
«ҚҰЛАГЕР-  АҒА»
Ілияс Жансүгіровтың «Құлагер» поэмасын 
65 жасында жатқа айтқан Жаркенттік 
Аманжолов  Қыстаубай Мәтелұлына
Түсінбесе қасиетін халқының,
Түсінеді тіршіліктің нарқын кім?
Ілиястың «Құлагерін» жатқа айтып,
Көрсеттіңіз жаныңыздың жарқылын.
Өмір мәнін ұғар адам сенгенде,
Ал, ұқпаса – сенімің де шерменде.
Көрсеттіңіз  өлең  сүю үлгісін,
Алпыстың бел ортасына келгенде.
Кісіліктің мәнісі бұл, білерлік,
Білерлік те, мақтан етіп жүрерлік.
Қырық емес, елу емес – бұл жаста,
«Құлагерді» жатқа айту – шын ерлік!
Қыcтау-аға, тәнті болдым шын мен де,
Өлең жаттау оңай емес, білгенге.
Поэманы
*
* меңгеріпсіз, біз болсақ,
Бір өлеңді жатқа айта алмай жүргенде.
Мықтылар бер елді аузына қаратқан,
Байлар да бар миллиондар санатқан.
Мысқалдай кем демес едім солардан,
Мұндай зерде сыйлаған соң жаратқан!
* 
Поэма- екі мың төрт жүз алпыс жол.

33
Өмір ғой бұл, үміт оты сөнбеген,
Ұрпақ үлгі алса Сізден, жөн дер ем.
Қадірлі аға, өлең үшін мен Сізді,
Алтын тақта отырғанмен тең көрем!
Мыс деп жүрген, айра алмай алтынды,
Батыраштар ұға алар ма  нарқыңды?
«Құлагер-аға» дейді енді құрметпен,
Түсінгендер жаныңдағы жарқылды.
              

34
АДАСУ
Жынды ойлар ойнақтап не түрлі,
Иектеп Жалғыздық – жетімді.
Бастағы қоймалжың бірдеңе,
Ми емес, мипалау секілді.
Неге де көнетін түрі бар,
Ынсап та ырыққа жығылар.
Дегендей, жетесіз жетпегір,
Жатбауыр Жалғызды қырыңа ал!
Жында ойлар жетемді кеміріп,
Саламын дегендей не бүлік.
Санаңды сайтанға бердің деп,
Ұятым жылайды егіліп.
Қу нәпсі ақылға көнбесе,
Құрдымға кеткенің ендеше.
Адамдық кейпімнен адастым,
Иманым көмекке келмесе...

35
АРМАН
Не келіп, не кетпес басымда,
Ағарған түп-түгел шашым да.
Елес  боп айналып әлі жүр,
Адасқан бір арман,  жасымда.
Тәтті екен, әлі де тамсанам,
Арман-ай, қайдасың, аңсаған!
Алдыңда отыр бір ақ бас шың,
Өзіңді күтумен шаршаған.
Едің ғой ең асыл ардағым,
Еркімді билеген қайда мұң?
Күтумен сарғайған таңдарым,
Келмедің. Келем деп алдадың.
Көктем де, жаз өтті...
                                Күз деймін,
Күз түгіл, қыстан да іздеймін.
Көретін күнім бар...
                               Сондықтан,
мен сенен үмітім үзбеймін...
 

36
... БОЛЖАУ
Еркіменен балалық пәк сананың,
«Анашым» деп жазды алғаш қаламым.
Қабағыма түскен сәтте реніш,
«Әке» деген сөзден таптым сүйеніш.
Жігіт болып жүрген шақта жалындап,
Ғашықтықтан жүректе мұң қалыңдап.
Нарқы қымбат мендегі асқақ ой-арман,
Қызға деген іңкәрліктен оянған.
Одан кейін орындалмай тілегім,
Көп жыладым көкаяз боп жүрегім.
Өз жарамды өзім жалап жазып ап,
Бөлтіріктей ұлыдым кеп азынап.
Азуымды айға білер сәтімді,
Күттім ұзақ...
Жұрт таныса  атымды, - 
Деген оймен түн ұйқымды төрт бөліп,
Қанжығама бір шумақ жыр бөктеріп,
Жолға шықтым Темірқазық  бетке алып,
Қол бұлғады шырамытып көп халық.
Ай астына алып ұшты арманым,
Артта азап, мұнартады алда мұң.
Ақыныңнан текке жұртым түңілме,
Сырын  түсін  жүрегіне үңіл де.
Тү-у Ғарыштан түп жусанның түбіне,
Жұлдыз болып ағып түсем түбінде...

37
ӨЛЕҢ  ДЕГЕН...
Өлең деген – сезімдердің
                            сөзге айналған тұнығы,
Көңілдердің кілті ол – 
                                  ашылатын құлыбы.
Өлең деген – жан сарайы,
                              қымбат асыл жиһазы,
Сол сарайды жырға бөлеп, 
                               құлпыратын сыр-үні.
Өлең деген – өмір нәрі,
                                таңдайыңа таматын,
Өлең деген – үміт-сәуле,
                                    өзегіңде жанатын.
Көрінбейтін қиял құсы,
                                  тілге ғана қонатын,
Содан оны іздеп өтер
                                   әлемдегі бар ақын.
Жазылатын ғашықтардың
                                      тілегінің «үкімі»,
Сезім қылын шертетұғын,
                                       нүктесі де, үтірі.
Өлген соң да,
                тірілермен бірге өмір сүретін,
Өлең деген – ақындардың
                                      жүрегінің лүпілі.    

38
***
Әркімнің тағдыр жолы бар,
Жолыммен жүріп келемін.
Жақсы да, жаман жолығар – 
Ақылшым жалғыз өлеңім.
Түйсігім нені түйсінді,
Сезімім нені сезінді.
Бебеулеп тартқан күй сынды,
Өлеңмен айттым сөзімді.
Сұлу қыздарға сүйсіндім,
Оларға мәңгі ғашықпын!
Емірене сүйіп, исіндім – 
Сырымды 
          жыр ғып шашыппын.
Қараулар қазған орына,
Сүріндім,
                кейде жығылдым.
Қаламымды ұстап қолыма,
Мың өліп, қайта тірілдім.
Жалындап
              жандым намыстан,
Біреуге жылу силадым.
Адамның бәрі данышпан – 
Керегін іздеп, жинадым.
Пендеден алған соққыдан,
Жанымда қаяу, жарам көп.
Болашақ саған жоқ күмән,
Адам боп жетсем... 
                            адам боп

39
КӨРГІМ  КЕЛЕДІ
Мен сені көргім келеді,
Жүректің серті – сенері.
Сабырлық етейін десем – 
Сағыныш дерті жеңеді.
Назыңды аңсадым айым,
Аңсаумен шаршадым айым.
Күн сайын бірге күтеді,
Арайлап таң-сағым дәйім.
Мен саған барғым келеді,
Құшаққа алғым кледі.
Тәп-тәтті исіңді жұтып,
От болып жанғым келеді.
Ойлаймын қиялдап кей күн – 
«Келші» деп келтірсең деймін...
Аймалап мауқымды басып,
Содан соң... өлтірсең мейлің.
          

40
«ҚҰС  ЖОЛЫ»
Соғатын кей сор дауылдан қалқалап,
Дүлдүл болып дүр сілкінді нар талап.
Нар талапты намысыммен қамшылап,
Шыңға ұмтылдым ащы терім тамшылап.
Шыңға ұмтылдым, көрейін деп алысты,
Алыстан да, алабұртып шаң ұшты.
Етектегі елегізген пенделер,
Сол шаңды да таң нұрымен тең көрер.
Бірін тақтан, бірін аттан құлатып,
Ұлылықты жасайтын да – уақыт!
Уақыттың басы да жоқ, соңы да,
Туылған соң шырмаласың торына.
Пенделерден жасап алып Данышпан,
Тарихтан да алашұбар шаң ұшқан.
Адамдарға, атақ үшін алысқан,
Құдай ғана көз салады ғарыштан.
Күнәларын жіпке тізіп жердегі,
Жазалайтын пендесі оның – ермегі.
Өлшеп берген өмір солай өтеді,
Уақытқа сіңіп бәрі кетеді.
Тарғыл-тарғыл
                       шаңдақ қалып соңымен,
Ғарышқа ұшып барады «Құс жолымен»...
Қаратаудан Қараормандай көш көрем,
Шың басынан 
                      бұлыт болып көшті өлең.

41
ҚАРАОРМАН
Басқаларды кінәламан сорыма,
Бақыт әне, түспей кеткен қолыма.
Бар қазынам басымдағы мұнар мұң,
Мұнар қуған бір дәруіш шғармын.
Сағынышым сары күздей самсаған,
Мен бармын деп 
                 барша жұртқа жар салам.
Сен деп туған сері көңіл бір Ақын,
Жонын төсеп жел өтінде тұратын.
Бар арманы – болу саған ықтасын,
Жанын оның ұқсын, мейлі, ұқпасын.
Түсінгісі келмегеннен түңілмей,
Қалса деді Қараорманым бүлінбей.
Сен бүлінбей,
                  сен сүрінбей жүрсін деп,
Табаныңа батқан шөңге,
                      маңдайыма кірсін деп.
Құрақ ұшқан Мәжнүнің мен едім,
Қасиетті Қараорманым сен едің.
О, туған ел, тұрымтайдай ұлың ем,
Қырға салсаң
              «қың» демейтін «құлың» ем.
Өтсем деп ем азабыңды арқалап,
Өлтірсе де өгей Тағдыр балталап.

42
Қызық іздеп
                  құнықпадым құлшынып,
Шекпенімде тердің исі тұр сіңіп.
Қадіріңді қаймана жұрт білсін деп,
Жүрегің боп соғып едім дүрсілдеп...
Түсінбесе бәз біреулер, түңілмен,
Ертең қызық деп түсінгем бүгіннен.
Қараорманым, мен өзіңе жүгінгем – 
Аялауға жаралғанмын жырыммен!
                 

43
***
Уақыт өтер бұлттарман ілесіп,
Үміт-жұлдыз бір жанады, бір өшіп.
Ақын өтер аңғал-саңғал қалпында,
«Жүрегі жоқ» пенделермен күресіп.
Сыр іздесе ұлы тарих көшінен,
Ескі күндер есте қалар несімен?
Кеңдігіне кесапаты тиетін,
Жомырт далам кесірді де кешірген.
Қалта қалың, баста бірақ тапшы ой,
(ойсыздардың жағдайы да жақсы ғой).
Өз жоғы емес, елдің жоғын жоқтаған,
«Ақын да бір алаңғасар, бақсы ғой».
Дейді күліп «жүрегі жоқ»  пенделер,
«Өлең емес, ақша адамға өң берер».
Түсінігі дүниеден аспайтын,
Тоғышармен ақын қалай тең келер?!
Өмір-майдан, өзегінен қан тамған,
Адастың деп қаға қоймас арқаңнан.
Екі бүктеп топыраққа тығады,
Алтын саулап тұрса-дағы қалтаңнан.
Сағынышпен сарғайғанда сана-мұң,
Табиғат та жаспен жуар жанарын.
Сансыз жүрек ақынды еске алады,
Жырларында рухы бар Даланың!

44
АҚ  ӨЛІМ
«...Бір ақын өлсе талай қырылды өлең».
КЕНЕН.
Жыртып жейтін ауызды жырынды емен,
Аяқталар кім білсін мұңым немен?..
Бұла жырды бұлақтай ағызатын,
Ақын өлді, шырылдап қырылды өлең.
Ақын өлді, өлген жоқ өмір бірақ,
Бәйтеректей қалғанмен көңіл құлап.
«Жүрегі тоқтап қапты, рас па?» деп,
Ел ішін кезіп кетті жеңіл сұрақ.
Мырс еттім жұрттың аңғал сұрағына – 
Жүрегі тоқтаған соң құлады да.
Егерде, тоқтамаса жүрмес пе еді,
Өзі кеп жауап беріп сұрағыңа...
Жыр сүйер қауым тұрды жоқтап нарды,
Біреулер біреулерді боқтап та алды:
«Шындықты айтқаны үшін шырылдатқан – 
Жүрегі қиянаттан тоқтап қалды...»
«Тілі оның қылыштан да бетер еді...»,
«Он қабат алтын тоннан өтер еді...».
«Әлсіздің көз жасы үшін күйінетін...»
«Сол күйік ажалға ерте жетеледі...»

45
Осылай өрістеді елдің сөзі,
Жұмыла салысымен ердің көзі...
Ақынға амалсыздан құшақ ашты,
Қорқыттай күңіреніп көрдің өзі.
Соқпайды тоқтап қалған жүрек енді,
Жұбатсам деп жүретін жүдегенді.
Ақсақал «ақ өлім» деп бет сипады – 
«Елінің есендігін тілеп өлді...»

46
ТЕҢСІЗДІКТЕР...
Толып жатқан теңсіздіктер маңайым,
Жыртығымды қайда барып жамайын?!
Ел теңдігін алғанменен аллалап,
Тіл теңдігі қиын боп тұр, ағайын...
Толып жатқан теңсіздіктер айналам,
Кім боп бара жатырмыз деп ойланам.
Алаяқтар алшаңдап жүр «құл» ұстап,
Жұмыссыздың жүйкесімен ойнаған.
Жомарт елміз, өзіне емес, басқаға,
Алалаймыз шақырғанда асқа да.
Біреулерге сарай соғып берсек те,
Жеріміз жоқ салып алар баспана.
Ескі етігім аяғыма тар боп жүр,
Артым адыр, алдым құзар жар боп жүр.
Иттеріне ет сатып ап біреулер,
Ал, біреулер нан алуға зар боп жүр...
Біреулерде байлық бар да, сана жоқ,
Біреулерде сана бар да, шама жоқ.
Мал аласы сыртында ғой, ал, біздің,
Ішімізде көрінбейтін «ала» көп.
Шарасыздың жан қайғысын ұғармыз,
Бөз бермесек... сөз береміз бұған біз.
Тіршілікте өйтіп-бүйтіп күн кешіп,
Көрде ғана теңесетін шығармыз...

47
КӘРІЛІК
«Тоқсан, көрейін деген жасым ба еді?
Быламық жейін деген асым ба еді?»
                                        Халық мәтелі
Қартты көрдім қайғысы қалыңдаған,
Күнін ойлап, Күлікпен арындаған.
Білетіндер еріксіз күрсінеді,
Жетпісте де жан еді жалындаған.
Енді міне шал бопты томыртқадай,
Шала мүжіп тастаған омыртқадай.
Терезеге телміріп отырады,
Мынау жарық жалғаннан қорыққандай.
Әңгімесі бірде жөн, бірде бөтен,
(дедің бе екен, осындай күйге жетем?)
Бұрынғылар бұл жәйді бір сөзбенен:
«Кәріге күл – күлсең» деп түйген екен.
Қартқа қарап кетесің ойға небір,
(алыпқаша бересің қайда көңіл?)
Есіңді алып, сұрқыңды кетіріпті,
Сұрап алған мешіннен қайран өмір.

48
БІЗДІҢ ЕЛДІҢ ЖІГІТТЕРІ...
      
 (Есенқұлдың екпінімен)
Біздің елдің жігіттері – 
                        Арқас таудың қыраны,
Елдік жәйлі, Ерлік жәйлі,
                              айтатын бір ұраны.
Құлай сүйген адамына, 
                         құшақтары ып-ыстық – 
Секілді  дәл, жанға шипа, 
                             Арасанның бұлағы.
Біздің елдің жігіттері – 
                                жігіттердің бөрісі,
Серігіне қастық қылмас,
                             арамдықпен жоқ ісі.
«Аттан» десе ел, жауға атылар
                           ұшы болат сұр жебе,
Бейбіт күнде, малын баққан
                          еңбектің қой торысы.
Біздің елдің жігіттерін, 
                                 суы дерсің Іленің,
Тынық  аққан, тұнып жатқан,
                          Ұлы өзендей жүрегің.
Кеңдік пенен тереңдіктің 
                             нышаны бар өңінде,
Сұрамай-ақ таныр едің,
                              көрсең егер біреуін.

49
Біздің елдің жігіттері – 
                            Баркөрнеудей еңселі,
Белжайлаудай кең де, дархан,
                                  көңілінің өлшемі.
Ата-бабам  «айдаһардың» 
                        қақпақ бол деп аузына,
Ерлігіне аманаттап,
                         сеніп берген Ел шебін.

50
КІМСІҢ?...
Игілікті бір жұмыс, мұрап – ол да,
Атыздарға бұратын «құлақ» қолда.
Көктемеде дән түскен топырақтың,
Аңызақта шөлін бас бұлақ бол да.
Су – ананың сүтіндей, топыраққа,
Нәр сұрайды жас өскін жапырақ та.
Мұрап – судың иесі Сүлеймендей,
Өң береді қолымен атырапқа.
Жалғасады пенденің жолы немен?
Толы қырат, алдыңда толы белең.
Патыша да, басқа да азықтанар,
Қарапайым мұраптың қолыменен.
Салғаныңша тайраңдап текке сайран,
Бір іс жаса тиетін көпке пайдаң.
Кімсің? Мына өмірге неге келдің?
Маңдай терін батырым, төк те, ойлан.

51
ҚАЗ-ҚАЛПЫНДА...
Ел жағдайын түп-түгел түсінемін,
Түсінгеннен кіреді ішіме мұң.
Секем ала қарайсың биліктіге,
Кіріп-шықты дейсің деп, ішіне кім.
Аузы күйген үрлейді асын алда,
Сенің добың, дейсің де, басым Алла.
Өміріңді күйбеңмен өткізесің,
Бір түкіріп, өзегің ашығанда.
Үйде айтқанды базарда нарық бұзып,
Тойдыра алмай баланы жарытқызып.
«Қыс киерін, жаз киіп» бір жарымай,
Жүргенің сол «әкесін танытқызып!»
Қолында жоқ – басшының ауызында,
Қолы жүрер жарбиып арызыңда.
Баланың оқуы деп былтыр алған,
Жанды жейді қалыңдап қарызың да.
«Тауып жатыр осы ел қайдан алып?»
деп те ойлайсың бір уақ қайран қалып.
Жайды білмес ағайын өкпелейді,
«Барғызбасың, барғызбай»
                                          тойдан қалып...
Жағдайыңды өзімдей, түсінемін,
Түсінгеннен кіреді ішіме мұң.
Теледидар «баймыз» деп күнде айтады,
Кіріп-шықты дейсіңдер ішіне кім.

52
АҚЫН  МОНОЛОГІ
Кетпесін деп сұраусыз Ердің құны,
Көктесін деп шырмаусыз жердің гүлі.
Бір басыма бір метр жер жетеді,
Менің айтып жүргенім Елдің мұңы.
Елдің халін егер біз сұрамасақ,
Шын егіліп сол үшін жыламасақ.
Бұрап айтар жерде сәл бұғып қалсақ,
Сөз тиер деп егер де ұнамасақ.
Жарып айтар жерде де жалтаңдасақ,
Елдің сөзін естіртіп айта алмасақ.
Шенділердің алдында шешіле алмай,
«Жалпақ шешей» көрініп жалпаңдасақ.
Тіліп айтар жерде тіл қата алмай,
Күйбеңдесек билікке бата алмай.
Малды тесіп мұрнынан матағандай – 
Не қып жүрміз, тірідей қата қалмай!
      

53
СЕЗІНУ
Хақ Таһала, сендім саған,
Жүрегімде иман кәміл.
Құлдық ұрып құлың болам,
Атыңды айтып дәміл-дәміл.
Рухымды ақын қылып,
әкеліпсің бұл фәниге.
Жырға қосып атыңды Ұлық,
Жан жүрегім жүр әрине.
Ұлылықтың иесі сен,
Пендең ұлық бола алмайды.
Жүргенді ақыл жүйесімен,
Ұлысың деп неге алдайды?
Күлу емес, түсінгенге,
Білу үшін жаралғанбыз,
Құранды Аллаһ түсіргенде,
Әр сөзінен нәр алғанбыз.
Шындықты іздеп шырылдадық,
Дедік, сол күн туар ма екен.
Бұрын неге бұрылмадық,
Шындық  нәрі Құранда екен.
     

54
БІЛМЕК  КЕРЕК...
Аллаһқа тән жалғыз ғана, Ұлылық,
Білмекке ұмтыл, һақиқаттың сырын ұқ.
Қайдан келдік және қайда барамыз,
Қайдан шықты тіріге тән жылылық?
Тірісің бе, білу басты мұратың,
Жеткенінше жүректегі қуатың.
Тән азығын күйіттеумен келеміз,
Ал, Рухтың кім ойлайды ұятын?
Ұмтылмасаң ой жеткенді білмекке,
Ілескенің ебелек  боп дүрмекке.
Ғасырлардан-ғасырларға жиналған,
Адамзаттың ақыл-ойы жүр көкте.
Ғұмырыңды уақытқа санатты,
Фәни, Бақи – екі дүние жаратты.
Хақ Таһала өзі ұстап тұтқасын,
Өзегіне білім нұрын таратты.
Екі дүние адам үшін жаралған,
Һақиқаттың атары хақ таңы алдан.
Екеуінің түйісетін есігі,
Басталады «Өлім» атты аралдан.
Тәнқызыққа надан ғана тасынар,
Тасынғанның тозақ құтын қашырар.
Адам үшін һақиқаттың есігі,
Білімнің ақ нұрыменен ашылар.

55
ТӨРШІЛДЕРГЕ  ТӨРЕЛІК...
Бір сыйлы дастарханға келіп едік,
Шақырған соң көңілдің теңі көріп.
Кезінде шолақ бастық болған біреу,
Ұмтылды дастарханның төріне өліп.
Жайғасып, тындырғандай бірдеңені,
Өз- өзінен ыржаңдап күлген еді.
Әлгіден сыйлы, әрі милы адамдар,
Отырып төменірек, үндемеді.
Көрдің бе дегендей боп төрде мені,
Өзіне көптің көңілін бөлмек еді.
Тартып алған біреудің «беделіндей»,
Ой-өрісі бірақ та өрлемеді.
Тұшынарлық сөзінің мәні болмай,
Отырды өз-өзінен жарылардай.
Көп назары көшелі қарияға, 
ауғаннан соң, төрдің де сәні болмай,
Қалып еді...
Дастархан киесі бар,
Әзілдің де, қылжақтың жүйесі бар.
Былайғы жұрт айтқызбай түсінетін,
Өзіне сай төрдің  де иесі бар.
Көпшілік «мұның әбес» демес тергеп,
Өте берер кетсең де белеске өрлеп.
Баса-көктеп шыққанмен жоғарыға – 
Сол орынға лайық еместер көп...

56
***
Тірнектеген тіршілік есін алып,
Қайда асығып барады осы халық?!
Деп ойлаймын, кейде мен,
                                        көрген кезде,
Бара жатқан адаманның көшін ағып.
Бола алмаған жастарға, дала мекен,
Тіршілігі, тілі де ала-бөтен.
Ақпараттың ілесіп тасқынына,
Сабыр түбі сарқылып бара ма екен?!
Шығарам деп  жүргенде 
                                   Жалғанды айға,
(сезім қайда, адами толғам қайда?!)
Әке ұлға қарауға шамасы жоқ,
Ұл әкеден алыстап қалғандай ма?
Үрдіс қайда, үлкенді тыңдайтын жәй,
Қылығынан қызымыз қыңбайтындай.
Омырауда жаға жоқ жасыратын,
Етек те жоқ қымсынып, қымтайтындай.
Жын-ойнақсыз жас өмір көктесе екен,
Өз ұрпағы өздерін сөкпесе екен.
Құлдық ұрып жүргенде құлыным деп,
Құлтемірге айналып кетпесе екен.
                

57
АҢСАУ
Алашпыз деп атқа қонған ел едік,
Уақыт өзің айтшы бізге төрелік.
Дауға салса, қансыз қызыл жебе едік,
Жауға салса, бірі мыңға тең едік.
«Атым Алаш, керегеміз ағаш-ты»
Кермеағашта сәйкүлігім таңасты.
Өзбек, Ноғай, Түрікпен, Созақ 
                                                бір кезде,
 Батыс, шығыс... Төрт құбылам 
                                                 санасты.
Алаш атты Ұлыс едім ұранды,
Дала жыры қайталайды бұл әнді.
Алты Алаштың бағы аспандап
                                              тұрғанда,
Туған жерім аты әйгілі Тұран-ды.
Сол заманда бүтін еді іргеміз,
Өзбек, Ноғай, Қырғыз, Қазақ
                                                біргеміз!
Сегіз арыс Түрікпенім тұрғанда,
Алаш десе, алшаң басып жүргеміз.
Бүтін еді Ұлан Байтақ жеріміз,
Бөлінбеген өзен-тоғай, көліміз.
Бөлінбеген қырқа, қырат, беліміз,
Тұтас еді босаға мен төріміз.

58
Бірге еді қайнап аққан қанымыз,
Бірге еді малымыз да, жанымыз.
Ортақ еді қайғымыз да, бағымыз,
Ортақ еді ұятымыз, арымыз.
Ортақ еді Қаратау да, Қараспан,
Сәніміз де, әніміз де жарасқан.
Жауларымыз айбыныммен санасқан,
Санасқан да, сый ұсынып жанасқан...
«Бөлінгенді бөрі жейді» дегендей,
Бөліндік те, қалдық көзге еленбей.
Ағайынды бөлшектеді айдап сап,
Ал, әйтпесе, күш жоқ еді жеңердей.
Алауыздық құтымызды қашырды,
Алты алаш тарыдай боп шашылды.
Жанын сақтап қалу үшін, бодан боп,
Күштілердің дәргейіне бас ұрды.
Сақтаймын деп Алаш деген атыңды,
Алашорда көсемдері «аһ» ұрды.
Алты алашты біріктірем деп жүріп,
Әлихандар... Ахметтер... атылды.
Бүгінгі алаш ұрпақтары майдамыз,
Жеке-жеке ойлаған бас пайдамыз.
Сегіз арыс Түрікпенім, Өзбегім,
Қарақалпақ, Қырғыз, Ноғай...
                                             қайдамыз?!
Ойлайсың ба тарих артқан жүгіңді?
Ойлайсың ба шыққан сонау, түбіңді?
Тәңір өзі еркіндік ап бергендей,
Көтерсін деп Алаш атты туыңды!

59
ЗАР  МЕН АР
Шыдап келген сан қатал сынақтарға,
Ұмтылған тек, жылап та құлап та алға.
Басқа емес, өзінің отанында,
Елдің зарын тыңдайтын құлақ бар ма?!
Байғұстардың неліктен таңы атпайды?
Қатал тағдыр сұсымен қаратпайды.
Мекемеде қарулы күзет отыр,
Зарыңды айтсаң жанына жолатпайды.
Мекеме ме, түрме ме, неғып отыр?!
Автоматпен  сұсты айбат беріп отыр.
Қаруыңды қоя тұр айналайын,
Мұңын шағып мүсәпір келіп отыр...
Осы міне бүгінгі елдің күні,
Ақшада тұр, ақиқат сөздің шыны.
Азын-аулақ көмегің болса дейді,
Ал, әйтпесе, емес қой ердің құны.
Мекемелер, тас жүрек мекемелер,
Темір есік ашылса өтеді егер.
Кем-кетіктің зар-мұңын жүре тыңдар,
Жуан қарын, бұлтиған бөтегелер.
Сыйламайды деген  ғой, танымасын,
Бара, бара өзің де жалығасың.
Толарсақтан саз бенен баз кешетін,
Кедей Зары –  биліктің Арына сын!

60
  
«АЙҚАЙҚҰМ»
Аңызақта кеберсіді таңдайым,
Қайда барсам құмға тиіп маңдайым.
Шетсіз-шексіз сары далада көсілген,
–   Естідің бе біреулердің айғайын?
Айғайлай ма, құдайым-ау, зарлай ма?
Құлақ түрші, кім жүр екен шалғайда?
Кім болса да, біреу келіп шіркін-ай,
Су тамызса кеберсіген таңдайға.
Көкмайсада шіркін, шалқып жүрген күн,
Бірдей еді жас көңілге күн мен түн.
Алтыннан да болатынын су қымбат,
Шөлге барып шөліркемей білген кім?
Әлгі дауыс тағы шықты, сездің бе?
Құлақ аман, бұлдырайды көз мүлде.
Құм төбеден естілетін сияқты,
Бұрын-соңды бұл даланы кездің бе?
–   Құлан жортқан құла дала бұл деген,
Киіктер де орын тепкен іргеден.
Киінгендей үлде менен бүлдеден,
Жыңғыл әне, күлгін тартып гүлдеген.
Білмейтіндер ерекше таңқалатын,
Үркектердің есіне үрей салатын.
Сары желмен сансыз рет айтысып,
«Айқайқұм» бұл, күнде айғай салатын.

61
Ей, жолаушым, сәтті болсын жорығың!
Сайын дала толы құм мен толы мұң...
Есту үшін «айқайқұмның» дауысын,
Аралап қайт Алтынемел қорығын.
         

62
ТАСТҮЛЕК
Жас талапкер жыр оқыды жұлқынып,
Жырларынан сыр естілді бір тұнық.
Тіфә, тіфә...  тіл мен көзден сақтасын,
Бәйтерекке айналғанша бұл шыбық.
Жыр оқыды жастық жігер жалындап,
Жас талапкер, тілегің де, жаның да ақ.
Таңдағаның бұл жол болса... Кетеді-ау,
бірте-бірте мұң құрсауы қалыңдап.
Түсесің-ау, топан судай топқа да,
Шешінген соң... нар тәуекел, тоқтама!
Маңдайыңа өлең жазып әкелсе,
Тағдырыңа жол көрсетер Хақ қана.
Хақ қолдаса, жалындарсың, жанарсың,
Өз арнаңмен мұхит іздеп ағарсың.
Мүмкін інім, асылыңды аңсаған,
Көсемсөздің көкірегінен табарсың.
Бәлкім бәсің тұрар дәйім жоғары,
Жыр жазарсың жұртың үшін бағалы.
Балта ұстаған Батыраштың мойнында,
Есіл жырдың кетпесе екен обалы.
Тіфә, тіфә,  тілім тасқа ағайын,
Таза болсын көреалмастан маңайың.
Тастүлегім, жас жүрегің жырласын,
Туған жердің асқақ алтын арайын!

63
ӨЗІҢСІҢ  ЖАЛҒЫЗ...
Ер елім менің, өр елім,
Өзіңсің жалғыз сенерім!
Қасиетті қазақ тілімнің,
Жыртығын жамап келемін.
Намысым, арым – тілімде,
Жеттің-ау, аман бүгінге.
Санама түсер салмағың,
Тіліме түсер жүгіңде.
Тілің мен Ділің аманда, 
Өзің де барсың әмәнда!
Жоғалту оңай барыңды,
Толғауы тоқсан заманда.
Ер елім менің, өр елім,
Ерлігіңнен де айырылма,
Өрлігіңнен де айырылма.
Өзіңсің жалғыз сенерім!
Ерліктің нұры – қаныңда,
Өрліктің нұры – арыңда!
Ұрпақтарыңа үлгілеп,
Салт-дәстүріңнен жаңылма.
Бағыңды батпан, табарсың,
Таңыңды атқан санарсың.
Тілің мен Ділің бүтінде,
Қазақ боп мәңгі қаларсың.

64
***
... Ұрпағым соны сезінсін.
Асқаралы тауыңа,
Айдын көл, аймақ бауыңа,
Бұлтпен ұшып бақ келген.
Пірлері қолдап қолтықтан,
Баянды етіп нақ берген.
Тоғыз қабат торқа мен,
Кіреуке кисе шақ келген.
Дұшпаны найза кезенсе,
Күлікке мініп тап берген.
Алтын сапты алдаспан,
Айдаһарды да қақ бөлген.
Еңсегей бойлы Ер едік,
Біріміз мыңға тең едік.
Ордалы дұшпан төріне,
Еңкеймей шығам дер едік.
Құлан жортқан боз далам,
Жылан уы да  ем болған,
Атадан қалған өз далам.
Іштегі шерді толқытып,
Қобыз үнімен қозғаған.
Қозғаса қоздай маздаған.
Домбыра тартса асқақ жыр,
Рухы асқақ оянып,
Жапырып кете жаздаған!
Қайыспас нардай қазақпыз,
Шибөрідей көп емес,
Қыран тұқымды аз-ақпыз.
Алтын асықтай Өренім,
Біліп өс шежіре дерегін.

65
Асу да асу бел едім,
Қызылқұм, Нарын шөлі едім.
Атырау, Алтай, Тянь-Шань,
Жетісу-жерұйық жері едім.
Дұшпан ниетті пендеге,
Асу бермес Өр едім.
Дос ниетпен келгенге,
Мәелі, жұпар төр едім.
Ұрпағым соны сезінсін,
Тамырда қаның – өзімсің.
Айбын-сұсыңа шыдамай,
Жауларың жаннан безінсін!
Біліммен терең нәрленген,
Ақыл нұрымен әрленген,
Естілсін еркін сөзің шын.
Тоқсанда әкең – Аталық,
Сексенде шешең – Аналық,
Уайымсыз тыныстап,
Ертеңін күтіп көз ілсін.
Сенерім еш күмәнсіз,
Ұлағатты ұрпақ – Өзіңсің!

66
ПЕРЗЕНТ  АРМАНЫ
«Алла Таһала, Арыстың ұрпағына
 пейіл-пікіріне лайық ғұмыр бере көр.
 Елім деп еңірегенде етегі жасқа толатын,
 қазағым дегенде, қабырғасы сөгілетін
 ұрпағымызды көбейте көр!»

жүктеу/скачать 1,37 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: