Бағдарламасының мақсаты мен міндеттері
Құрмалас сӛйлем синтаксисі
жүктеу/скачать 0,56 Mb. Pdf көрінісі
|
| 3.Құрмалас сӛйлем синтаксисі:
Құрмалас сӛйлем-синтаксистің үлкен де күрделі саласы.Ҕазаҕ тіліндегі ҕұрмалас сӛйлем синтаксисі ҕазаҕ тілі ғылымында 1920 жылдардан бері ҕарай зерттелініп келеді.Бұл ғылым ӛзінің жарыҕҕа шыға бастаған күнінен-аҕ пікір ҕайшылыҕтарының,түрлі кӛзҕарастардың нәтижесінде дамып ҕалыптасты. Ҕазан тӛңкерісіне дейін ҕазаҕ тілінің ҕұрмалас сӛйлем синтаксисі ғылыми тұрғыда толыҕ сӛз бола ҕойған жоҕ.Солай бола тұрса да бұл зерттеу еңбектері ҕазаҕ тілінің басҕа салалары сияҕты,ҕұрмалас сӛйлемнің ғылыми тұрғыда зерттелуіне,оҕулыҕтар мен бағдарламалар жасалуына себепші болды. А.Байтұрсынов ӛз еңбегінде ҕұрмалас сӛйлемдерге: «Ішкі жаҕындыҕ-мағына жүзіндегі жаҕындыҕ.Мағына жаҕындығынан басҕа ҕисын жаҕындығы бар сӛйлемдер ҕұрмалас сӛйлемдер түрін сыйыса ҕұрамаласу және ҕиыса ҕұрмаласу деп 2-ге бӛледі. Сӛйлем синтаксисі ӛз ішінде 2 үлкен салаға, яғни жай сӛйлем синтаксисі және ҕұрмалас сӛйлем синтаксисі болып бӛлінеді. Олардың әрҕайсысының ӛз зерттеу нысаны бар.Әдетте, жай сӛйлем синтаксисінің негізгі зерттеу нысаны-жай сӛйлемдер,оның ҕұралу тәсілдері,негізгі мағыналыҕ- ҕұрылымдыҕ белгілері,жай сӛйлемдердің топтастырылу принципі мен жүйесі,сӛйлемнің әр ҕилы мағыналыҕ-грамматикалыҕ,ҕұрылымдыҕ типтері,сӛйлем мүшелерінің ҕызыметі мен жасалуы болса,ҕұрмалас сӛйлем синтаксисінің негізгі нысаны жеке ойды біліретін жай сӛйлемдердің ӛзара 25 тіркесіп,бір бүтінге айналып,сол арҕылы ойды білдіруі болып табылады.Яғни ҕұрамалас сӛйлем синтаксисі жеке ұғымдарды білдіретін жай сӛйлемдердің ӛзара тіркесіп,ҕұрмалас сӛйлем болуын және ҕұрмалас сӛйлемнің түрлерін,жасалу жолдарын тексереді. Ҕызметі жағынан жай сӛйлем де,ҕұрмалас сӛйлем де-ойды жарыҕҕа ығарудың,пікір білдірудің,яғни ҕарым-ҕатынас ҕұралы болғанмен,ҕұрамы мен ҕұрылымы,мағыналыҕ ҕатынасы жағынан бір-бірінен ӛзгеше категориялар. Ҕұрмалас сӛйлемдер жай сӛйлемдерге ҕарағанда күрделі ойды білдіретіндіктен,екі предикативтік орталыҕҕа негізделеді. Бұл сӛйлемдерде жай сӛйлемдердегі сияҕты тиянаҕталған интонация болмайды. Ҕұрмалас сӛйлемдер кез келген жай сӛйлемдердің тіркесі салуынан емес,бір-бірімен мағыналыҕ,әрі ҕұрылымдыҕ тығыз байланыстағы жай сӛйлемдердің бір-біріне үйлесе,бағына немесе тең дәрежеде байанысуынан ҕұралады. Сондыҕтан олар бір бүтін тұлға ретінде саналады.Сонымен құрмалас сӛйлем деп мағыналыҕ жағынан бір-біріне байланысты екі немесе одан кӛп жай сӛйлемдерден ҕұралып,күрделі ойды білдіретін сӛйлемді айтамыз. жүктеу/скачать 0,56 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|