Әбіш Кекілбаев шығармаларындағы тарихи тұлғалар бейнесі

Қаламгердің шығармаларындағы тарихи тұлғалар бейнесін жасаудағы шеберлігіне тоқталып, оны төмендегіше жіктеп көрсетуге болады:

• 
  Таза тарихи деректен ауытқымай тарихи тұлғаның образын жасау;
  
• 
  Тарихи деректер тізбегі мен халықтық аңызды қосып, бір тұлға жасауы;
  
• 
  Тарихи тұлғаның атын ғана қалдырып, мүлдем түптұлғаның өміріне кездеспеген оқиғаны тану;
  
• 
  Таза аңыздан тұратын тарихи тұлға бейнесін жасау;
  
• 
  Тарихи деректі тек сол күйінде, көркемдеп қана қолдану арқылы тарихи тұлғаны жасау;
  
• 
  Кейбір тарихи тұлғаларды сомдағанда кең көлемде қарпып, бүгінгіні, кешегіні, өткенді, алдағы күннің тарихын да болжай, бағамдай сөйлету («Абылай хан» драмасы, Әбілқайыр хан бейнесі);
  
• 
  Қаламгер тарихи тұлғаны сомдағанда, өзі суреттеп отырған оқиғасына сай, тарихи оқиғалардың хронологиялық уақытын сақтап, әрекет үстінде тарихи тұлғаның өміріне қатысты оқиғаларды бөліп-бөліп суреттеген тұстары да бар. Мысалы, Байқараның дауының басы- «Үркер» романында, қалған оқиғанын бәрі- құн төлеуі, бітісуі – «Елең- алаңда»;
  
• 
  Тарихи тұлғалар образын жасауда көркем шығармалары мен зерттеу мақалаларындағы ойлары бір- бірін толықтырып, оқырманға ой тастап, ой қосады, екеуін жарыстыра береді. Бұл – жазушы шығармашылығын түсінудің, ұғудың кілті. Қорытындыны оқырманның өзіне қалдырады.
  

Мен кәдімгі Шарышпын,

Азуы алты қарыспын.

Қарсы келген дұшпанды,

Табанға таптап жаныштым –деп бастап, арғы ата-бабаларының ерліктерін қоса айтып аруақтанады. Жас батыр болса, сөздің емес, істің адамы екендігін дәлелдеп, Шарышты жеңіп, «Абылай» деп ұрандап, қол бастап кетеді.

«Арбасу» деп аталатын бөлімінде жазушы Әбілмансұрдың тұтқында отырған кезін суреттейді. Тіпті зынданда отырса да, батыр образы асқақ. Абылай жоңғар қонтайшысы Қалдан Сереннің ұйымдастырған барлық сынынан мүдірмей өтіп, тектілігін, ақылын танытады. Қалдан:

«Тау сыртында тау тұрса – қайтеміз, Жау сыртында жау тұрса – қайтеміз? –деп сұрайды. Сонда Абылай:

Жақын тауға шықпай болмайды, Жақын жауды ұқпай болмайды –

«Өз қолымызға берсін,

Ойраттың қаһарын өзіміз қайтарамыз» –дейді. Мұнымен қоймай Абылайды «Үргенішке сыймай қашып келген жалаңбұт сарт» деп келекелейді.

Бұл сөзді естіген Абылай сәл кідіріп ойланады. Енді не істеуі керек? Таразы басында билік пен ар тұр. Егер билікті көксесе, онда арды аяққа таптап Ботахан мен Жақайға жалпақтап, жағымпазданып, сөз тауып шығарып салу керек. Егер арды таңдап, намыстанса, онда Ботахан мен Жақайды жазаға тарту керек. Егер жазаласа, Ботаханның айтқаны болады, оның да артында ел бар, дау-дамай басталады, биліктен де айырылу қаупі бар.

Мейлі: айыпты десе, тағын алар, Жазықты десе, жанын алар! –деп, тақты арға айырбастамайды. Бүкіл бір елдің «мен мынау» деген батырының басын алған Абылай тек ұрыста ғана батыр емес, өмірдегі де батыл әрекеттерге барады. Ботақанды кісендеп, зынданға тастайды, Жақайды атқа өңгеріп, еліне қайтарады. Бұл жайт қазақтай асау елде дау туғызбай қоймайды. Жақсы мен жайсаң сөз алған жиынның түйінін 93 жастағы Бұқар жырау шешеді. Абыз алдымен Абылайдың өзін сөгіп алып, содан кейін елге ақыл айтады:

Хан ұстасаң билік бер. 

Киліге берме аузына,

Шүйліге берме алдында,

Томағасын сыпырмай,

Сұңқарыңды қинама.

Тұсаулы шауып бәйге ал деп,

Тұлпарыңды қинама,

Аяқ-қолына ерік бер. 

Кеудесіне желік бер,

Сынамақ болсаң, еріңді

Қиын жерде сеніп көр , – дейді. Бұқар шешімі хан билігін тұрақтандырып береді.