Байдуллаева Қазақтіліне аударғандар Н. М. Алмабаева, Г. Е. Байдуллаева, К. Е. Раманқұлов Мәскеу и з д а т е л ь с к а я г р у п п а «гэотар-медиа» 1 9
жүктеу/скачать 28,1 Mb. Pdf көрінісі
|
| конфирмациялы турлену
деп атаймыз. Еркін жоғарғы иілгіш катарына мүмкінді- гінше еркін козғалған тізбек жатады (10.3-су- рет). Мұндай тізбекте валентті байланыстар- дың арасындағы бұрыш бекітілмеген, олар еркін айналады. Ал накты полимерлі тізбектегі валентті бұрыш а белгілі мәнге ие (10.4-сурет). Бұл тізбектің бір буынының екінші буынға тәуелді конформация мүмкіндігі еркін қосыл- ған тізбектікінен аз, соған карамастан олар да катты иілу қасиетіне ие. А А А А А А І А А А А I А А А U I д б \А \ А f \ 10.3-сурет 10.4-сурет Жылулык қозғалыстың аркасында макромолекулалар буындардың козға- лысы аркылы түрлі конформацияға ұшырайды, ол бір жағынан ұзын таякша түрінде болса, бір жағынан шекті тізбектің иілуінен домалақ (глобула) пішінге ие болады. Полимердің макромолекуласы оның молекулалык, массасына Караганда өте жоғары шамаға миллионнан мнллиардка дейін ие бола алады. Полимердін молекуласының үлкен өлшеміне байланысты олардың қайнау температурасы өте жоғары (бұл молекулаларда буландыру үшін жоғарғы энергия кажет). Осы себепті полимерлердің (ажырау) бөліну температурасы кайнау температурасы- нан төмен, сондыктан олар үшін газды күй болмайды. Демек, полимерлер әрқашан конденсацияланған күйде болады: сұйык жә- не қатты. Қатты полимерлерді аморфты және кристалды түрге бөлеміз. Аморфты полимер жоғарғы иілмелі күйде жаксы деформацияланады ( 1 0 0 0 %-ға дейін), яғни оның деформациясы қайтымды, кайтымсыз ағыс жок- Осы мағынада жоғарғы икемділік күйі — сұйык пен катты дене аралығын көр- сетеді. Полимердің жоғарғы икемділік касиеті олардың макромолекулалары- нын икемділік касиетінен шығады. Макромолекулалар полимердің барлык күйінде реттелген күйде болады, сол себепті ол молекулалар жоғары кұрылымға ие. Полимерлер кристалды күйде ғана емес аморфты күйде де көптеген молекуладан жоғарғы кұрылымға көше алады. Олардың алғашқы кұрылымы глобула түрінде де, сызыкты макро молекула түрінде де бола алады. Глобулалардың түйісуі кезінде жаңа глобулалы кұрылым пайда болуы мүмкін. Олардың молекулалар саны 1000. Жазылған макромолекулалрдың түйісуі кезінде созылған бумалар пайда болады (10.5-сурет), олардың табиғаты флуктуациялы, яғни бір жерден пайда болып, бір жерден жок болып кетеді, біракта осы күйде ұзак уақыт жоғалмайды. Қарапайым жоғарғы молекулалы моле куладан жоғарғы кұрылым — полимерлік тізбектін буыны. Оны кристалды емес және кристалды полимерден көруге болады. Кристалдану кезінде буындар (бауға) лента- ға жиналады. 1 0 . 6 -суретте тіктелген (а) және жиырылған ленталы (б) бумалар көрсетілген. Беттік керілудің кему нәтижесінде ленталар сферолиттерге (10.8-сурет) немесе бірлік кристалдарға айналады (10.9-сурет, темекінің некроз вирусы). Жоғарғы молекулалы кұрылымдарды академик В.А. Каргин негізгі 4 топка бөлді: глобулярлы (бірлік немесе топтық молекулаға жиналғандар), жолақты (жоғарғы иілмелі күйдегі барлык немесе олардың созылған формасы сактаған жиыны), фибриллярлы (сызыкты бумалар немесе олардың созылған форма- сыннын жиынтығын), жогарғы қурылымды (сферолиттер, бірлік кристалдар және т.б.). Жоғарғы молекулааралык кұрылымның өлшемі мен формасы полимер- лердін мыктылығын көп әсерін тигізеді. Мысалы: өлшемі кіші сферолиттерден кұрылған нысандар өте жоғарғы беріктікке ие, ал өлшемдері үлкен сферолит терден қүралған нұсқалар тез сынады. Осы айтылғандардан полимерлі материалдардың көптеген физика-химия- лык маңызды қасиеттерге ие болуы оларды ғылым мен техникада, медицинада кеңінен қолдануға мүмкіндік береді. Полиэтилен, поливинилхлоридтен және басқалары кысыммен еркін өнде- летін болғандыктан түрлі медициналык кұралдар мен керек — жарактар жа- салады. Тефлон, капрон және лавсан, милар, силастикалы полимер жоғарғы химиялыктүрактылык касиетке ие, сондыктан оларды ішкі ағзалар үшін про- тездеуде (кантамырларында, жүрек клапанына, сіңірлерде, койылатын көздің линзаларда және т.б.) колданылады. Поливинилпирролидон полимер сұйык- тығы — кан плазмасын ауыстыруға өте крлайлы. Осы кезеңце жасанды бүйректе целлофанды мембраналар колданылады. Мұндай мембраналар қанның нәруыздары мен жасушалы элементтерін жаксы сүзеді. Қазір силиконды мембраналарға негізделген жасанды өкпе жасау колға алынды. Медицина үшін кажетті нәрсе ұлпалы желімдер, мысалы алкил-а-цианок- рилат, л-бутил-а-цианокрилатбүлар тез полимерлі кабыкшаға айналып, жара- ны тікпей-ак жазуға мүмкіндік береді. Жоғарғы молекулалы косылыска жататын биополимерлер бүкіл тірі ағза- ның негізін кұрайды. Олар нәруыздар, нуклеин кышкылдар, полисахаридтер, гликопротеидтер, ликопротеидтер, гликолипидтер т.б. 10.2. СҮЙЫ Қ КРИСТАЛДАР жүктеу/скачать 28,1 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|