Байдуллаева Қазақтіліне аударғандар Н. М. Алмабаева, Г. Е. Байдуллаева, К. Е. Раманқұлов Мәскеу и з д а т е л ь с к а я г р у п п а «гэотар-медиа» 1 9
жүктеу/скачать 28,1 Mb. Pdf көрінісі
|
| 9.1-кесте
Суйықтық о, Н/м Суйықтық о, Н/м Су 0,0725 Сынап 0,47 Өт 0,048 Спирт 0,022 Сүт 0,05 Қан сарысуа 0,06 Зәр 0,066 Эфир 0,017 Беттік керілу температураға тәуелді. Шекті температурадан алыстағанда оның мәні температура жоғарлауымен сызыкты кемиді. Беттік керілу шама- сын кеміту үшін сұйыкка беттік-белсенділік касиеті бар заттарды енгізуге бо лады,олар беттік калындыктын энергиясын азайтады. 9.8. Ж ҮҒУ ЖӘНЕ ЖҮҚПАУ. ҚЫЛТҮТІК ҚҮБЫЛЫСТАР Әртүрлі ортанын беттескен шекарасында жұғу немесе жұкпау кұбылысы байкалады. Сұйык тамшысының онымен жұғылмайтын сұйык арасындағы (9.9-сурет) және катгы дене бетіндегі сұйык тамшысының (9.10 және 9.11-су- реттер) арасындағы кұбылысты бакылайык. Екі ортаның беттерінің шекарасында (1 және 3, 2 және 1, 3 және 2) беттік керілу күші эсер етеді. Егер осы күштерді тамшынын шеңберінің ұзындығына бөлсек онда сәйкес а |3, о2|, а 32 шамаларын аламыз. Жұғатын бет пен сұйық бетінің жанамасы арасындағы Ө бұрышы ернеулік бұрыш деп аталады. Жүғу өлшемі ретінде алатын шама: cosO = (ст 32 - о 13 /ст21). (9.23) Егер о 32> стІ 3 болса, онда сұйык пен катты дене арасындағы әсерлесетін күш катты дене мен газ арасындағы молекулалардың күшінен артык, онда 0 < п/2 және сұйык қатты денеге жұғады, оны гидрофильді деп атайды. Ал ст32< о ]3 жағдайын- да (9.11-сурет) Ө > к/2 болады да, сұйык дене ге жұкпайды, осы жағдайдағы бет гидрофобты деп аталады. Жұкпайтын сұйықтар қатты де- нелердің кішкене саңылауымен ағып өтпейді. а , , - ст | 3 = о 2| жағдайында молекулааралык күштер тепе-теңдік күйде бола- ды (Ө = 0). Бүл жағдайда тепе-тендік болмайды да, сұйык катты дене бетімен онын бетін толык жапканша аға береді де, жүка кабатты мономолекулалы кабат пай- да болады. Бүл жағдайды идеал жұғу деп атайды. Мұнын мысалы ретінде судын немесе спирттің таза шыны бетімен ағуын, мүнайдың су бетінде ағуын т.б. ай- туға болады. Беттік керілу күшінін әсерінен сұйыктын беттік кабаты қисаяды және сырткы кысым Дд-ға косымша болады. Беттік кабат серпімді кабыкшаға ұксайды, мысалы резиналы пленкаға. Қисайған беттіңбеттік керілуінің корыт- кы күші кисаю тұсына бағытталған. Сфералык бет жағдайында кисаю радиусы гболғанды, косымша шамасы: Ар = 2а/г. (9.24) Беттік қисаю, дербес жағдайда, тар түтікшелерде оның бетіне сұйыктын жұғу немесе жұқпау кезінде пайда болады. Жүғу кезінде иілген (9.12-сурет) ме ниск пайда болады. Қысым күші сұйыктан сыртка бағытталған, яғни жоғары қарай, ол капиллярдағы сүйықтың көтерілуіне алып келеді. Бұл тепе-тендік күй суретте көрсетілгендей pgh кысымы Д р шамасына теңелгенде болады. 9.12-суреттен көрініп тұрғандай, r = R / cosG, мүнда R — түтікше радиусы, сондықтан 1(9.24) караңыз]: Ар = 2а cosӨ/Л, (9.25) pgh = 2 о cosG/ R. Бүдан түтікшедегі биіктік: һ = 2ст cosQ/(Rpg), (9.26) яғни биіктік сұйық пен түтікше материалына және оның радиусынан тәуелді екен. Жұғылмайтын жағдайда cosG <0, онда (9.26) формуласы сұйыктың түтікше- дегі томен қарай түсу биіктігін көрсетеді. Қылтүтік құбылыстар будың конденсация шартын, сұйыктын кайнауын, кристалдану күбылыстарын түсіндіреді. Мысалы, бу молекуласына (9.13-сурет, А нүктесі) сұйықтың ойыс ме- нискісінің үстінде сұйықтың молекулалары көбірек, демек,ол күш дөңес ме- нискіге карағанда сүйык тарапынан көп эсер етеді. Бұл 9.13-суретінде жаксы көрсетілген, мұнда үзік сызықпен молекулалы әсердің сферасы, ал штрихпен - сұйыктың берілген бу молекуласын тарататын көлемі көрсетілген. Осының нәтижесінде ауаның аз ғана ылғалдылығының өзінде жұғылатын жұка түтікшеде кылтүтікті конденсация пайда болады. Осыған байланысты куысы бар заттар будың сүйык бөлігінің көбісін өзінде ұстап калады, бұл ма- талардың дымкыл болуына, ылғалды бөлмеде макта- лардың дымкылдануына, гироскопиялык денелерді кептіруге киындык, туғызуына, топыракта дымкылды сактап қалуға т.б. әсерін тигізеді. Керісінше, жүғыл- майтын сүйыктар саңылаулы куыс денелерге сіңбейді. Мысал ретінде күстың канатының май жағылған кезде суды өткізбейтінін қарастыруға болады. Енді ауа көпіршігінің сұйығы бар түтікшедегі күйді қарастырайық. Егер сұйыктың көпіршікке жан-жағы- нан эсер ететін кысымы бірдей болса, екі менискінің қисаю радиусы бірдей болады (9.4, а-сурет). Егер бір жағының қысымы артық болса, мысалы сұйыктың коз- ғалысы кезінде, онда менискілер деформацияға ұшырап, олардың кисаю ра диусы өзгереді (9.14, б-сурет) де екі жактағы косымша кысым әртүрлі болады. Бүл көпіршік тарапынан сүйыкка эсер туғызып, ол сұйыктың козғалысын ток- татуға әкелуі мүмкін. Мундай қубылыс адамның қан айналым жуйесінде болады. Қанға түскен көпіршік үсак кантамырлардытығындап, кандай да бір ағ- заньщ қанайналымын тоқтады. Бүл жүктеу/скачать 28,1 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|