Байдуллаева Қазақтіліне аударғандар Н. М. Алмабаева, Г. Е. Байдуллаева, К. Е. Раманқұлов Мәскеу и з д а т е л ь с к а я г р у п п а «гэотар-медиа» 1 9
Когерентті емес шашырау (Комптон эффекті)
жүктеу/скачать 28,1 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- 1 Бүл жерде иондану энергиясын — ішкі электрондарды атомдар мен молекулдардан шығару үшін кажет энергия деп түсіну.
| Когерентті емес шашырау (Комптон эффекті)
1992 ж. А.Х. Комптон катты рентген сәулелерінің шашырауын бакылай отырып, түсетін сәулемен салыстырғанда шашырайтын шоктың өтімділік кабі- летінін төмендейтінін байкады. Бұл шашырайтын рентген сәулесінің толкын ұзындығы түсетін сәуленің толкын ұзындығынан көп болатынын көрсетеді. Толкын ұзындығының өзгеруінің нәтижесінде рентген сәулесінің шашы рауын — Комптон эффекті деп атайды. Ол рентген сәулесінің фотон энергия сы иондалған энергиясынан көп болған кезде пайда болады: hv >А . и Бүл кұбылыс, атомдармен әсерлесу кезінде фотон энергиясы hv, жаңа h v’ энергияға ие рентген сәулесінің шашыраған фотонын түзуге, атомнан элект- рондардың бөлініп шығуына (иондалушы энергиясы A J және электронный Е кинетикалык энергиясына жұмсалатын көрсетеді: hv = hv’ + Аи+ Ек- (31.6) Көп жағдайларда hv » Аи болатындыктан және Комптон эффектісі еркін электрондарда жүретіндік- тен төмендегі теңдеуді жазуға болады: h v = h v ’ + E K. (31.7) 1 Бүл жерде иондану энергиясын — ішкі электрондарды атомдар мен молекулдардан шығару үшін кажет энергия деп түсіну. Айтарлыктай, осы кұбылыста (31.9-сурет) екінші (hv’ фотон энергиясы) ретті рентген сәуле шығаруымен катар (Ек электронный кинетикалык энергия сы) электрондарды беру пайда болады. Атомдар немесе молекулалар иондарға айналады. Фотоэффект Фотоэффект кезінде рентген сәулелері атоммен жұтылады, нәтижесінде электрондар ұшып шығады, ал атом иондалады (фотоионизация). Жоғарыда карастырылған үш негізгі әсерлесу үдерісі бірінші ретті болып табылады, олар келесі екінші, үшінші кұбылыстарға алып келеді. Сонымен, мысалы, иондалған атомдар сипаттамалык спектр шығара алады, козған атом- дар көрінетін жарық көзі (рентгенолюминесценция) бола алады. 31.10-суретте затқа рентген сәулесі затқа түскен кезде мүмкін болатын үдерістер көрсетілген. Рентгендік фотон энергиясы молекулалық-жылулык козғалысқа ауыспай тұ- рып, суретте көрсетілгендей үдерістердің бірнеше оншактысы болуы мүмкін. Нәтижесінде заттың молекулалык кұрамы өзгереді. 31.10-суреттегі сызбада көрсетілген үдерістер, рентген сәулесінің затка әсері кезінде байқалатын кұ- былыстар негізінде карастырылады. Солардың кейбіреулерін атап өтейік. Рентгендік люминесценция — рентгенді сәуле шығару кезінде затгың жарык- талынуы. Барийдіңмұндай жарыкталынуы рентген сәулелерді ашуға мүмкіндік берді. Бүл кұбылысты рентген сәулелерін көзбен бақылаумақсатында арнайы жарықталынатын экрандарды жасау үшін қолданылады, кейде рентген сәуле- лерінің фотопластинкаға әсерін күшейту үшін де колданады. Рентген сәуле шығарудың фотоны Рентген сәулесінің химиялык әсері бәрімізге белгілі, мысалы, суда сутегі тотығының түзілуі. Тәжірибедегі маңызды мысал осындай сәулелерді тіркеп отыратын фотопластинкаға эсер етуі жатады. Рентген сәулелерінің әсерінен электрөткізгіштік ұлғайғанда иондық эсер байқалады. Бұл қасиетті осы сәуле шығарудың әрекетін сандык бағалау үшін дозимет- рияда колданады. Рентген сәулесінің бірінші шоқтары көптеген үдерістер нә- тижесінде келесі зан бойынша әлсірейді (29.3). Оны мына түрде жазайык: f = I 0e-^, (31.8) мүндағы р — әлсіреудің сызыкты коэффиценті. Оның когерентті, когерентті емес шашырауға және фотоэффектіге сәйкес келетін үш қүрауыштардан тұра- тын тендеуін жазуға болады: жүктеу/скачать 28,1 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|