Байдуллаева Қазақтіліне аударғандар Н. М. Алмабаева, Г. Е. Байдуллаева, К. Е. Раманқұлов Мәскеу и з д а т е л ь с к а я г р у п п а «гэотар-медиа» 1 9

кұралады; демек а-сәуле шығару да иондалған сәуле шығару болып табылады. 
Заттарға эсер еткен у-сәуле шығарудың әлсіреуі (31.8) экспоненциалды заңы- 
мен сипатталады. Сызықты (немесе массалык) жұту коэффициенты сәйкес үш 
негізгі өзара әсерлесу — фотоэффектіні, Комптон-эффектісін және электрон — 
позитрон жұптың кұрылу үдерісін ескеретін жұту коэффиценттерінің косын- 
дысы ретінде карастыруға болады:
^ = ^ ф +
^ н к +
^ -
( 3 2 Л 4 )
Бүл негізгі үш үдеріс әртүрлі ыктималдылыкпен жүреді, олар ү-фотон энер- 
гиясына тәуелді (32.5-сурет; қисық қорғасын үшін алынған). Суреттен көріп 
тұрғанымыздай аз энергия кезінде негізгі рөлді фотоэффект, орташада Комп- 
тон-эффект, ал 10 Мэв жоғары энергияда электрон-позитрон жұбы пайда бо- 
латын үдеріс аткарады.
ү-Фотонның әлсіреуінін экспоненциалды заңы, көбінде үлкен энергия 
кезіндежуык түрде орындалады. Бүл ү-фотонның заттармен әсерлесуі кезін- 
де екінші ретті үдерістердің пайда болуымен байланысты. Мысалы, электрон 
және позитрон тежелу және аннигиляция нәтижесінде жана ү-фотон пайда бо- 
латындай энергияға ие болады.
Нейтрондар ағыны да иондалған сәуле шығаруға жатады, себебі нейтрон- 
дардың атом ядролармен әсерлесуі кезінде зарядталған бөлшек және ү-сәуле 
шығару пайда болады.
Мұны бірнеше мысалдармен көрсетейік:
►
ядролардың нейтронды коршап алып бөлінуі, оның нәтижесінде радиоак- 
тивті кокыстар (осколки), ү-сәуле шығару және зарядталған бөлшектер 
пайда болады;
►
а-бөлшектін пайда болуы, мысалы: ^АІ + 
\п
= ^ N a + 
2
«;
►
протонный пайда болуы, мысалы: 
1
у N + o
' 7
= 'JjC + 
\р-
32.4. ИОНДАЛҒАН СӘУ/ІЕ Ш ЫҒАРУДЫҢ АҒЗАҒА ЭСЕРІНІҢ 
БИОФИЗИКАЛЫ Қ НЕГІЗІ
Иондалған сәуле шығарудың әсерлері кезінде бірінші ретті физикалык- 
химиялық үдерістерді қарастырғанда әсерлесулердін екі түрлі принципті
мүмкіндіктерін ескеру кажет: су молекулала- 
рымен және органикалык косындылардын 
молекулаларымен әсерлесуі.
Иондалған сәуле шығарудың әсерінен зат- 
тардың химиялык түрленуі жүзеге асырыла- 
ды, оны радиолиз деп атайды.
Судың радиолизінін мүмкін болатын меха- 
низмдерін көрсетейік:

жүктеу/скачать 28,1 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: