Байдуллаева Қазақтіліне аударғандар Н. М. Алмабаева, Г. Е. Байдуллаева, К. Е. Раманқұлов Мәскеу и з д а т е л ь с к а я г р у п п а «гэотар-медиа» 1 9

ретті үдерістер. Екінші ретті үдеріс молекулалы-жылулык козғалыс жылдамды- 
ғының ұлғаюы, сипаттамалы рентгенді сәуле шығару, радиолюминесценция, 
химиялык үдерістер жатады. а-Бөлшектердің ядролармен әсерлесуі иондалуға 
карағанда сирек болатын кұбылыс. Бүл кезде ядролык реакция, а-бөлшектің 
шашырау кұбылысы болуы мүмкін. (З-Сәлелену а-сәулелену сиякты заттардың 
иондалуын туғызады. Ауада (3-бөлшектің иондалуының сызыкты тығыздығы 
мына формула бойынша аныкталады:
і ~ к ( c / v 2) ,
мүндағы 
к ~
4600 ион жұптары/м.
Иондалу мен козу үдерістерімен катар (3-бөлшектер баска да үдерістер туды- 
рады. Мысалы, электрондар тежелгенде тежегіш рентгенді сәуле шығару пайда 
болады. (З-Бөлшектер заттың электрондарында шашырап, олардың жолы кат- 
ты кисаяды. Егер электрон ортадағы жарыктың таралу жылдамдығынан жо- 
ғары, жарык жылдамдығымен козғалса, онда 
сипаттамалык, Черенков сэуле
іиыгару
(
Черенков—Вавилов сэуле шығару)
пайда болады.
(3+-Бөлшектер затка үлкен ыктималдылыкпен түсіп, ондағы электрондар- 
мен өзара әсерледі, нәтижесінде электрон-позитрон жұптарының орнына екі 
ү-фотондар пайда болады. Бүл үдеріс сызба түрінде 32.4-суретінде көрсетіл- 
ген және аннигиляция деп аталады. Аннигиляция кезінде пайда болатын әр 
ү-фотонның энергиясы электрон немесе позитронның тыныштык энергиясы- 
нан кем болмауы тиіс, яғни 0,51 МэВ-тен кем болмауы.
(З-Сәуле шығаруды әлсіретуге ұшырататын үдерістердің әртүрлігіне кара- 
мастан жуыктүрде оның каркындылығы (31.8) тендеуіне ұксас экспоненциал- 
ды заңмен өзгереді. Р-Сәуле шығарудын заттармен жүтылуын сипаттау үшін 
жартылай жұтылу кабаты колданылады, ол аркылы сәуле шығару өткенде 
оның каркындылығы екі есе кемиді.
Ағза ұлпасында Р-бөлшектер 10—15 мм терендікте енеді деп есептеуге бола­
ды. Р-Сәуле шығарудан корғану үшін жұка алюминді, плексигласты және бас­
ка экрандар колданылады. Мысалы, 0,4 мм калындыктағы алюминий немесе 
1,1 мм калындыктағы су 
фосфордан шығатын Р-сәуле шығаруды екі есе 
азайтады. Заттарға ү-сәуле шығару түскенде сипатта­
малы рентгенді сәуле шығару (когерентті шашыру,
Комптон эффектісі, фотоэффект §31.3-ты караңыз) 
үдерістерімен катар баска да рентген сэуле шығаруға 
тән емес үдерістер байкалады. Бұл үдерістерге элект­
рон-позитрон жұбы пайда болатын үдерісті жаткы- 
зуға болады, ол ү-фотонның энергиясы электронмен 
позитронный тыныштык энергиясынан (1,02 МэВ) 
кем болмағанда пайда болады және үлкен энергиялы 
фотонның атом ядросымен әсерлесуі кезінде пайда 
болатынфотоядролык реакциялар жатады. Фотояд- 
ролык реакциялар пайда болу үшін ү-фотонның энер­
гиясы нуклонға келетін байланыс энергиясынан кем 
болмауы кажет. Әртүрлі үдерістердін нәтижесінде 
ү-сәуле шығарудың әсерінен зарядталған бөлшектер
ү-фотон
ү-фотон 

жүктеу/скачать 28,1 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: