Байдуллаева Қазақтіліне аударғандар Н. М. Алмабаева, Г. Е. Байдуллаева, К. Е. Раманқұлов Мәскеу и з д а т е л ь с к а я г р у п п а «гэотар-медиа» 1 9
жүктеу/скачать 28,1 Mb. Pdf көрінісі
|
| Детермининтты
деп элементтердің өзара нак- ты анык әсерлесетін жүйені айтамыз. Мұндай жүйелердің күйі бір мағыналы жорамалданады және бірмағыналы функциялармен сипатталады. Ыктимал- дылык жүйені кандай да бір накты шамамен ғана аныктауға болады, өйткені, ол жүйенің элементтері көптеген сырткы әсердің себебінен болады да, барлык элементтерінің өзара әсерлері дәл сипаттама бермейді. Мысалы, адам ағзасының сырткы физикалык факторларға реакциясы (күштік, электрлік, жылулык әсерлер т.б.) бүл күбылыс ыктималды сипатта болады. Жүйе түйық деп аталиды , егер оның элементтері тек өзара сигна,ідармен ал- масса түйық емес немесе оның сыртқы ортамен байланысты болады. Сырткы сигналдарын сезіну үшін және оларды жүйенің ішіне беру үшін ашык жүйенің рецепторлары ( датчик немесе түрленгіштер ) болады. Жануарлардың кибернетикалық жүйелеріндегідей рецепторлары ретінде сезім мүшелері болады, олар түйсіну, көру, есту т.б. ал автоматтарда — датчик- тер: тензометрлі, фотоэлектрлі, индукциялык т.т. Сыртқы ортаға сигналдар эффектор деп аталатын атқарушы механизмдер аркылы беріледі. Сөйлеу, колдар, беттің мимикасы адамдар үшін кибернети- калык жүйелерді эффектор деп атайды. Газды су автоматы үшін оның батырмасы және тиын кабылдау тесігі рецеп тор болып ал газды су беруі эффекторы деп аталады. Күрделі кибернетикалық жүйелер өзіне тән сипатқа, яғни, акпаратты жи- нау касиетіне ие. Бұл касиеті кейіннен баскарушы жүйенің жұмысы кезінде колданылады. Бұл қасиет адамның миының қасиеті сияқты еске сактау қасиеті деп аталады. Кибернетикалык жүйелерде еске сактау екі түрлі әдіспен жасала- ды: біріншіден — жүйелердің элементтерінің күйінің өзгеруімен, екіншіден — оның кұрылымының өзгерісінен. 4.3. АҚПАРАТТАР ТЕОРИЯСЫНЫҢ ЭЛЕМЕНТТЕРІ Кибернетикада маңызды мәселе — акпарат жинау. Бұл термин бірнеше рет кездесті және оны біз арнайы түсінік ретінде айтып жатпадык. Өйткені, ол жалпыға түсінікті үғым. «Ақпарат»1 сөзі казіргі түсінік бойынша хабарлау үшін берілетін мәліметтер жиынын айтамыз. Акпарат көзі ретінде кез келген окиға, кез келген кұбылыс болуы мүмкін, тек оны тарату үшін оның маңызы, мәні болуы тиіс. Кейде былай деп те ай тамыз: ақпарат — коршаған орта жөніндегі мәліметтер жиыны, оларды адам- дар бакылау нәтижесінде немесе өзара әңгімелеу нәтижесінде жинауы мүмкін. Адамдар ақпаратты бір жерлері ауырған кезде, онын аштыктан, суыктан, кө- руден, естуден, баска адамдармен сөйлесуден, кітап окыганнан алады. Бірак та акпаратты тек кана адамдар ғана алады деген түсінік субъективті болып табылады. Шындығында бүл түсінік әлдекайда кең. Айталык, жан-жануар- лардын ішкі мүшелерінін үздіксіз жұмысы және өсімдіктердіц өсуі акпараттарды алумен тығыз байланысты. Кейде бір жақты түсінікке ұрынуға да болмайды. Әйтпесе, температураның төмендеуі тау жартастары үшін кыс келді деген акпарат деу кисынға келмес. Акпараттарды жеткізу, алу және өндеу өте кур- дел! кұрылымды ерекше баскару тетігі бар жүйелерге тән. Акпараттың кере- мет ерекшелігінің бірі білмей тұрған нәрсенді жокка шығаруында, оқиғаның аныкталмағандығының төмендеуі. Акпаратка деген ғылыми ізденіс XX ғ. ор- тасында ғылым мен техниканың күрт дамуы нәтижесінде пайда болған «ак парат жарылысынан» кейін күшейді. Кибернетикадағы ақпарат түсінігі физикадағы масса және энергия түсінік- тері сияқты маңызды рөл атқарады. Кибернетиканың акпаратты жинау, та рату, сактау, өндеу және есептеу бөлімі ақпараттар теориясы деген атқа ие болды. Осы теорияның элементтерін қыскаша карастырайык. Акпаратты тарату байланыс каналдары арқылы сигналдар түрінде жүргізі- леді, олар кибернетикалык жүйелерден алынады. Байланыс каналы деп, сигнал таратылатын ортаны айтамыз. Адам сөйлегенде оның сөзі сигнал болады да, ал тарату каналы ауа болады. Радиомен музыканы таратсак сигнал радио дауысы болады да, ал байланыс каналы ауа мен электромагнитті өріс болады. Сигналды тарату кезінде оның физикалык тасымалдаушылары материянын эр түрі болуы мүмкін және олар бір-біріне ауысып отыруы да мүмкін. Мысалы, радио арқылы ойымызды ауыз куыстарымыздың өзгерісі аркылы пайда болған дыбыс аркылы таратсак, онда ол микрофонный мембранасын тербетеді де, ол өз тарапынан электрлі сигналға айналып эфирге шығады. Бұл жағдайда сиг налдар изоморфизм талабына жауап беруі тиіс. Изоморфизм деп, акпарат тарату кезінде оның сақталуын, бұрмаламауын камтамасыз ететін әртүрлі физикалык кұбылыстар сәйкестігін айтамыз. Изоморфизмнің бұзылуы ақпараттың бұрмалауына әкеп соғады. Акпарат- тың изоморфизмнің бұзылуынан және сырткы кедергілерден бұрмалануын шу деп айтамыз. Беріліп отырған сигналдар мағынасына карай екіге бөледі: мәлі- мет кандай да бір акпараттың айтылуы, міндет кандай да бір істі жузеге асыруға бағытталған бұйрық. Сонымен катар сигналдар дискретті және үздіксіз болып бөлінеді. Дискретті сигналдың мысалына Морзе әліппесін беруді аламыз, ал үздіксіз сигналға сәйкес келетін тізбектегі температураға тәуелділігі. жүктеу/скачать 28,1 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|