Байдуллаева Қазақтіліне аударғандар Н. М. Алмабаева, Г. Е. Байдуллаева, К. Е. Раманқұлов Мәскеу и з д а т е л ь с к а я г р у п п а «гэотар-медиа» 1 9

Соғу толкындары өте жоғары энергияларға ие, мысалы ядролык жарылыс 
кезінде ортаға таралатын энергияның 95%-ы соккылыктолкындарынын үлесі- 
не тиесілі. Сондыктан соккылық толкындар биологиялык және техникалык 
объектілерге жеткенде үлкен апатқа үшырайды.
7.11. ДОПЛЕР ЭФФЕКТІСІ
Доплер эффектісі деп толкынды бакылаушы мен толкын көзінің бір-біріне 
қатысты қозғалысы кезінде, толкын ұзындығының, жиілігінің өзгерісінің пай- 
да болуын айтады.
Бақылаушы ортаға катыстытыныштықта тұрған толкын көзіне карай ин 
жылдамдыкпен қозғалсын делік. Бүл кезде тыныштыкта тұрғаннан караған- 
да ол толкындарды көбірек толыктырады. Бұл деген сөз қабыл алған v’ жиілігі 
толкын көзінен шығарылған жиіліктен көбірек болады. Толкын ұзындығы, 
жиілік және толкынның таралу жылдамдығы v = о/А. катынасымен аныктал- 
ғандыктанбіздіңжағдайымызүшін v’ = (о + он) Д немесе 
X
= o/v ескеріп:
и + ин
v’ = —^
V- 
(7.54)
Екінші жағдай: 
И
толкын көзі тыныш тұрған бақылаушыға карай v жыл­
дамдыкпен козғалысын (7.23, а-сурет). Толқын көзі шығарған толкынға (ле­
се козғалғандыктан, оның шығаратын толкын ұзындығы тыныштық күйімен 
салыстырғанда кем болады. Шындығында да, толқын үзындығы 2л фазаға 
айырымы бар, екі нүктенің арасындағы кашыктық. Бір периодка кеткен уакыт
аралығында толкын 
X
кашыктыкка тарай- 
ды, ал толкын көзі 
АВ = 
v
hT
ара қашык- 
тығына орын ауыстырады (7.23, б-сурет). 
В
және С нүктелерінің фазасы 2л шамасын- 
да айырмашылықта болады, демек олар- 
дын аракашықтығы 
X’
толкын ұзындығына 
тең, өйткені толкын көзі қозғалыста болды. 
7.23-суретті қолдана отырып және v = 
v/X
пайдаланып, түрлендіру жүргізейік:
X' = Х — v j v
= u/v — 
o h
/
v
= (и — ии )T/v- 
(7.55)
Бұл жағдайда бакылаушы кабылдайтын толкын жиілігі:
v” =
и/Х’
= [и/(о - oH)]v. 
(7.56)
Бакылаушы мен толкын көзі бір-біріне бір мезгілде козғалатын болса, онда ба- 
қыланатын жиілік v” (7.56) формуласына v’ орнына v кою арқылы анықталады:

жүктеу/скачать 28,1 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: