Байдуллаева Қазақтіліне аударғандар Н. М. Алмабаева, Г. Е. Байдуллаева, К. Е. Раманқұлов Мәскеу и з д а т е л ь с к а я г р у п п а «гэотар-медиа» 1 9
§7.6 такырыбында атап өткеніміздей жүйеде кедергі эсер еткен жағдайға
жүктеу/скачать 28,1 Mb. Pdf көрінісі
|
§7.6 такырыбында атап өткеніміздей жүйеде кедергі эсер еткен жағдайға қарамастан сырткы күштердін әсері периодты түрде қайталанатын болса, тер- беліс бола береді екен. Бүл сырткы әсерлер жүйенің өзіндік тербелісіне тәуелсіз, соған қарамастан еріксіз тербелістің жиілігі мен амплитудасы осы сырткы күштерге тәуелді. Бірак та өзінің жоғалтқан энергиясын периодты түрде то- лықтыра отырып, өздігінен ұзак уақытқа тербелетін тербеліс жүйелері болады. Kjtmdati да бір жүйеде сыртқы өзгермелі әсерсй өшпейтін тербелістер болуы мүмкін, оны автотербелістер деп, ал жүйені автотербелмелі жүйелер деп атаймыз. Автотербелістердің амплитудасы мен жиілігі автотербелісті жүйенің өзіне ғана тәуелді, олар сырткы эсер етуші күшке тәуелсіз. Көп жағдайда автотербелмелі жүйені үш негізгі элемент арқылы көрсетіледі: 1 ) өздік тербелетін жүйе; 2 ) энергия көзі; 3) өздік тербеліс жүйесіне келетін энергияны реттеуші. 7.19-сурегген көріп тұрғанымыздай, тербелмелі жүйе кері байланыс арқылы реттеуішті осы жүйенің күйі туралы акпарат беріп отырады. Механикалык автотербелмелі жүйенің классикалык мысалы ретінде сағат- ты алуға болады, оның маятнигі немесе балансы автотербеліс жүйесі болып табылады, ал серіппе немесе көтерілген жүк — энергия көзі, анкер — энергия көзінен тербелмелі жүйеге келуін камтамасыз ететін реттеуші. Көптеген биологиялык жүйелер автотербелмелі (жүрек, өкпе т.б.) жүйе бо лып табылады. Автотербелісті жүйенін тағы бір мысалы — электромагниттік тербеліс генераторы (23-тарауды караныз). 7.19-сурет 7.8. М ЕХАНИКАЛЫ Қ ТОЛҚЫНДАРДЫҢ ТЕҢДЕУІ Механикалык толкындар деп механикалык ауытқу аркылы кеңістікте тара- луды және энергия тасымалдауды айтамыз. Механикалык толқындардың негізгі екі түрі бар: серпімді толқындар — серпімді деформацияның таралуы және сұйык бетіндегі толкындар. Серпімді толкындар байланыстар аркылы пайда болады: бір — бөлшектін тепе-тендік күйінен орын ауыстыруы, екінші көрші бөлшектін орын ауысты- руына әкелуі. Бұл үдеріс кеңістікте шекті жылдамдыкпен таралады. Толқын тендеуі толкынды үдеріске катысты тербелмелі s нүктесінің тепе-тендік күйінің уақытқа байланысты өзгерісі арқылы сипатталады. Қандай да бір ОХ бойымен таралатын толкын үшін тендеу былай жазылады: j =Дх, /). s — A cosco/ s = A cosco (t - x/v) ------ Ө-----------------------------Ө---------------------------- ► O x * 7.20-сурет Егер 5 және x бір түзудің бойымен бағытталса, онда толкын көлбеу деп, ал олар өз ара перпендикуляр болса көлденең толқындар деп аталады. Жазык тол- кынның теңдеуін корытып шығарайық. Толқын х өсі бойынша өшпей тара- лып, олардың барлык нүктесіндегі амплитудасы бірдей болып, А-ға тең болсын. х = 0 координатасындағы нүктенің тербелісін төменгі тендеумен сипаттайык: s = A cosco/. Қандай да бір х координата дейін координата басындағы ауытку / уакытта жетеді, сол себептен бүл нүктенін тербелісі кешігеді: s = Acos[co(/ жүктеу/скачать 28,1 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|