Байдуллаева Қазақтіліне аударғандар Н. М. Алмабаева, Г. Е. Байдуллаева, К. Е. Раманқұлов Мәскеу и з д а т е л ь с к а я г р у п п а «гэотар-медиа» 1 9
жүктеу/скачать 28,1 Mb. Pdf көрінісі
|
| 8.3-сурет
8.2. ЕСТУ СЕЗІМТАЛДЫҒЫНЫҢ СИПАТТАМАЛАРЫ. Д Ы БЫ СТЫ Қ ӨЛШЕМДЕР § 8 . 1 тақырыбында дыбыстардың адамға тәуелсіз сәйкес қүралдармен баға- ланған объективті сипатамаларын карастырдық. Біракта дыбыс адамнын есту сезімталдығының объектісі болғандықтан, ол субъективті түрде бағаланады. Тондарды қабылдау аркылы адам оларды жоғарылығы бойынша ажыратады. Жоғарылылық — негізгі тонның жиілігі аркылы анықталатын субъективті си- паттама. Жоғарылылыктонның күрделілігі мен каркындылығынан тәуелділігі мейлінше аз болады. Жоғары каркындылыкта тәуелділікті дыбыс төменгі тонды дыбыс ретінде кабылданады. Тембр ( ырғақ ) — дыбыстың тек спектрлі кұрамы аркылы аныкта лады. 8 . 1 -суретте әр түрлі акустикалық спектр әртүрлі ырғакка сәйкес келетіні көрсетілген. Оларда негізгі тон мен тонның жоғарлылығы бірдей болғанмен де ырғактары әртүрлі. Қатты.іық — есту сезімдерінің сипаттамалык деңгейін білдіретін дыбыс- тың субъективті бағасы. Онын субъективтілігіне қарамастан каттылык екі түрлі дыбыс көзінен шықкан дыбыстарды салыстыру арқылы сандық бағалауға мүмкіндік береді. Қаттылықтын деңгейінін шкаласын кұрудың негізінде Вебер—Фехнердің психофизикалық заңы жатады, егер тітіркенуді геометиялық прогрессия арқы- лы бірдей санға арттырсақ, онда осы тітіркенуді сезіну арифметикалық прог- рессияға (бірдей иіамаға) артады. Бұл занды дыбыс үшін колдансак, онда дыбыс каркындылығы реттелген мәннің катарына ие болса, мысалы, а/0, а210, а}10 (а — кандайда бір коэффи циент а > 1, оған сэйкес дыбыс каттылығын сезінуі Е0, 2Е0, 3 Е0. Математикалык мағынасы — дыбыс каттылығы дыбыстың каркындылығы- ның логарифміне тең. Егер каркындылыктары / және / 0 екі дыбыстык тітіркендірушілерді ка- растырсак, мүндағы /0есту табалдырығы, онда Вебер—Фехнер заңы бойынша оларға катысты каттылық каркындылықпен мынадай байланыста болады: Е = k\g(I/I0), (8.3) мұндағы к — жиілік пен каркындылыктан тәуелді кандайда бір пропорционал- дың коэффициент. Егер к тұракты болса, онда (8.1) және (8.3) өрнектерінен дыбыстын карқындылығынын логарифмдік шкаласы каттылыктың шкаласы- на сәйкес келеді. Бұл жағдайда дыбыс каттылығы карқындылык сиякты Бел және дециБел- мен өрнектелер еді. Бірак та к шамасының дыбыстын қаркындылығы мен каттылығына тәуелділігі жоғары болғандықтан есептеуді (8.3) түрінде жай колдануға болмайды. Шартты түрде 1 кГц жиіліктегі каттылык пен каркын- дылык шамалары бір-бірімен дәл келеді, яғни к = 1 және Еъ = lg (///0) немесе ( 8 . 2 ) үқсас: £-ф=101ё( ///о). (8.4) Дыбыстың каркындылық жиілігінен ажырату үшін каттылык жиілгін деци- билді фон деп атайды. Баска жиіліктегі қаттылыкты 1 кГц жиілікті дыбыспен салыстыра отырып өлшеуге болады. Ол үшін дыбыстық генератормен 1 1 кГц жиіліктегі дыбысты шығарады. Оның каркындылығымен зерттеп отырған дыбыстың каттылығымен есті- генге дейін өзгертіп отырады. 1 кГц жиіліктегі дыбыстың каркындылығын құ- рал бойынша өлшеп аныктасак, онда ол осы дыбыстың фондағы каттылығына тең болады. Әртүрлі жиіліктегі дыбыстардың каттылығы мен каркындылығы- нын арасындағы сәйкестікті табу үшін 8.4-суреттегідей бірдей каттылыктың қисығын пайдаланады. Бұл кисыктар қалыпты есту мүмкіншілігі бар адамдар- дың естулерін өлшеп, берілгендердің орташа мәні аркылы алынған. Төменгі қисық өте нашар естілетін дыбыстарға есту табалдырығына сәйкес. Барлык жиіліктер үшін Еф — 0,1 кГц үшін каркындылык мәні / 0 = 1 пВт/м2. Берілген кисыктардан, көріп тұрғанымыздай орташа еститін адамның кұлағы 2500-300 Гц жиілікке сезімтал екен. Әрбір аралык кисык бірдей қаттылыкка, бірак әр түрлі жиілікке, әр түрлі каркындылыкка сәйкес келеді. Бірдей катгы- лыкты жеке кисыктар бойынша, белгілі бір жиілікте осы каттылыкты сезетін жүктеу/скачать 28,1 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|