Байтұрсынов оқулары халықаралық Ғылыми-практикалық конференция материалдары

ӘЛЕУМЕТТІК-ГУМАНИТАРЛЫҚ БІЛІМ БЕРУ МЕН ҒЫЛЫМНЫҢ ӨЗЕКТІ МӘСЕЛЕЛЕРІ 
АКТУАЛЬНЫЕ
 
ВОПРОСЫ
 
СОЦИАЛЬНО-ГУМАНИТАРНОГО
 
ОБРАЗОВАНИЯ
 
И
 
НАУКИ 
 
156 
 
ТЕОРЕТИЧЕСКИЕ АСПЕКТЫ СЕМЕЙНОГО ВОСПИТАНИЯ 
 
Шолпанбаева  Г.А.  -  cт  преподаватель  учебно-воспитательного  центра  языковой  подго-
товки, Костанайский государственный педагогический институт, Костанай 
Ловцова Д.П. - cт преподаватель учебно-воспитательного центра языковой подготовки, 
Костанайский государственный педагогический институт, Костанай 
Ключевые  слова:  семейное  воспитание,  конфликтная  ситуация,  родители,  взаимо-
отношение в семье,  эмоциональный контакт. 
 
Традиционно  главным  институтом  воспитания  является  семья.  То,  что  ребёнок  в  детские 
годы приобретает в семье, он сохраняет в течение всей последующей жизни. Важность семьи как 
института  воспитания  обусловлена  тем,  что  в  ней  ребёнок  находится  в  течение  значительной 
части своей жизни, и по длительности своего воздействия на личность ни один из институтов вос-
питания  не  может  сравниться  с  семьей.  В  ней  закладываются  основы  личности  ребёнка,  и  к  по-
ступлению в школу он уже более чем наполовину сформировался как личность. 
Семья может выступать в качестве как положительного, так и отрицательного фактора вос-
питания.  И  вместе  с  тем  никакой  другой  социальный  институт  не  может  потенциально  нанести 
столько вреда в воспитании детей, сколько может сделать семья. Семья  – это особого рода кол-
лектив,  играющий  в  воспитании  основную, долговременную  и  важнейшую  роль. У  тревожных  ма-
терей  часто  вырастают  тревожные  дети;  честолюбивые  родители  нередко  так  подавляют  своих 
детей, что это приводит к появлению у них комплекса неполноценности; несдержанный отец, вы-
ходящий из себя по малейшему поводу, нередко, сам того не ведая, формирует подобный же тип 
поведения у своих детей и т.д. 
В  связи  с  особой  воспитательной  ролью  семьи  возникает  вопрос  о  том,  как  сделать  так, 
чтобы  максимизировать  положительные  и  свести  к  минимуму  отрицательные  влияния  семьи  на 
воспитание  ребёнка.  Для  этого  необходимо  точно  определить  внутрисемейные  социально-
психологические факторы, имеющие воспитательное значение. 
Именно  в  семье  ребёнок  получает  первый  жизненный  опыт,  делает  первые  наблюдения  и 
учится как себя вести в различных ситуациях. Очень важно, чтобы то, чему родители учат ребён-
ка, подкреплялось конкретными примерами, чтобы он видел, что у взрослых теория не расходит-
ся  с  практикой.  Главное  в  воспитании  маленького  человека  –  достижение  душевного  единения, 
нравственной связи родителей с ребёнком. Родителям ни в коем случае не стоит пускать процесс 
воспитания на самотек [3, с. 23]. 
Конфликтная  ситуация  между  родителями  –  различные  подходы  к  воспитанию  детей.  Пер-
вая  задача  родителей  –  найти  общее  решение,  убедить  друг  друга.  Если  придется  идти  на  ком-
промисс,  то  обязательно  удовлетворить  основные  требования  сторон.  Когда  один  родитель  при-
нимает  решение,  он  обязательно  должен  помнить  о  позиции  второго.  Вторая  задача  –  сделать 
так,  чтобы  ребёнок  не  видел  противоречий  в  позициях  родителей,  т.е.  обсуждать  эти  вопросы 
лучше без него. Воспитание ребёнка состоит из многочисленных форм взаимодействия и рожда-
ется в совместной жизни в семье. Родители, принимая решение, должны на первое место ставить 
не собственные взгляды, а то, что будет более полезным для ребёнка. 
Будущие  родители  задумываются  о  том,  как  лучше  сформулировать  для  самих  себя  цели 
работы по  воспитанию своего  ребёнка.  Цель  и мотив  воспитания  ребёнка  –  это счастливая, пол-
ноценная, творческая, полезная людям жизнь этого ребёнка. На созидание такой жизни и должно 
быть направлено семейное воспитание [2, с. 43]. 
Родители  составляют  первую  общественную  среду  ребёнка.  Личности  родителей  играют 
существеннейшую роль в жизни каждого человека. Специфика чувств, возникающих между деть-
ми  и  родителями,  определяется  главным  образом  тем,  что  забота  родителей  необходима  для 
поддержания  самой  жизни  ребёнка.  Любовь  каждого  ребёнка  к  своим  родителям  беспредельна, 
безусловна,  безгранична.  Причем,  если  в  первые  годы  жизни  любовь  к  родителям  обеспечивает 
собственную жизнь и безопасность, то по мере взросления родительская любовь все больше вы-
полняет функцию поддержания и безопасности внутреннего, эмоционального и психологического 
мира  человека.  Родительская  любовь  –  источник  и  гарантия  благополучия  человека,  поддержа-
ния телесного и душевного здоровья. 
Именно  поэтому  первой  и  основной  задачей  родителей  является  создание  у  ребёнка  уве-
ренности  в  том,  что  его  любят  и  о  нем  заботятся.  Самая  естественная  и  самая  необходимая  из 
всех  обязанностей  родителей  –  это  относиться  к  ребёнку  в  любом  возрасте  любовно  и  внима-
тельно. И, тем не менее, подчеркивание необходимости создания у ребёнка уверенности в роди-
тельской любви диктуется рядом обстоятельств. Психологами доказано, что за трагедией подро-
сткового алкоголизма и подростковой наркомании часто стоят не любящие своих детей родители. 
Главное  требование  к  семейному  воспитанию  –  это  требование  любви.  Только  при  уверенности 

ӘЛЕУМЕТТІК-ГУМАНИТАРЛЫҚ БІЛІМ БЕРУ МЕН ҒЫЛЫМНЫҢ ӨЗЕКТІ МӘСЕЛЕЛЕРІ 
АКТУАЛЬНЫЕ
 
ВОПРОСЫ
 
СОЦИАЛЬНО-ГУМАНИТАРНОГО
 
ОБРАЗОВАНИЯ
 
И
 
НАУКИ 
 
157 
 
ребёнка  в  родительской  любви  и  возможно  правильное  формирование  психического  мира  чело-
века, только на основе любви можно воспитать нравственное поведение, только любовь способна 
научить любви. 
Многие родители считают, что ни в коем случае нельзя показывать детям любовь к ним, по-
лагая  что,  когда  ребёнок  хорошо  знает,  что  его  любят,  это  приводит  к  избалованности,  эгоизму, 
себялюбию. Наоборот, эти неблагоприятные личностные черты как раз возникают при недостатке 
любви,  когда  создается  некий  эмоциональный  дефицит,  когда  ребёнок  лишен  прочного  фунда-
мента неизменной родительской привязанности. 
Глубокий постоянный психологический контакт с ребёнком – это универсальное требование 
к воспитанию, которое в одинаковой степени может быть рекомендовано всем родителям, контакт 
необходим  в  воспитании  каждого  ребёнка  в  любом  возрасте.  Именно  ощущение  и  переживание 
контакта с родителями дают детям возможность почувствовать и осознать родительскую любовь, 
привязанность  и  заботу.  Основа  для  сохранения  контакта  –  искренняя  заинтересованность  во 
всем, что происходит в жизни ребёнка. 
Когда говорится о взаимопонимании, эмоциональном контакте между детьми и родителями, 
имеется в виду некий диалог, взаимодействие ребёнка и взрослого друг с другом. Как строить пе-
дагогический  диалог?  Главное  в  установлении  диалога  –  это  совместное  устремление  к  общим 
целям,  совместное  видение  ситуаций,  общность в  направлении совместных действий. Первосте-
пенное  значение  имеет  сам  факт  совместной  направленности  к  разрешению  проблем.  Ребёнок 
всегда  должен  понимать,  какими  целями  руководствуется  родитель  в  общении  с  ним.  Ребёнок, 
даже  в  самом малом возрасте, должен становиться  не  объектом  воспитательных  воздействий,  а 
союзником  в  общей  семейной  жизни,  в  известном  смысле  ее  создателем  и  творцом.  Когда  ребё-
нок участвует в общей жизни семьи, разделяя все ее цели и планы, наступает подлинный диалог. 
Ещё  важно  соблюсти  равенство позиций  –  то  есть  признание  активной  роли  ребёнка  в  процессе 
его воспитания. Человек – всегда активный субъект самовоспитания. Равенство позиций в диало-
ге  состоит  в  необходимости  для  родителей  постоянно  учиться  видеть  мир  в  самых  разных  его 
формах глазами своих детей. 
Помимо диалога для внушения ребёнку ощущения родительской любви необходимо выпол-
нять  еще  одно  чрезвычайно  важное  правило.  На  психологическом  языке  эта  сторона  общения 
между детьми и родителями называется принятием ребёнка. Под принятием понимается призна-
ние  права  ребёнка  на  присущую  ему  индивидуальность,  непохожесть  на  других,  в  том  числе  не-
похожесть  на  родителей.  Принимать  ребёнка  –  значит  утверждать  неповторимое  существование 
именно  этого  человека,  со  всеми  свойственными  ему  качествами. Родители должны  осознавать, 
что  каждая  негативная  оценка  личности  ребёнка  и  присущих  ему  качеств  характера  типа:  «Вот 
бестолковый!  Сколько  раз  объяснять,  бестолочь!»,  «Да  зачем  же  я  тебя  только  на  свет  родила, 
упрямец, негодник!», каким бы справедливым, по сути, она ни была, какой бы ситуацией ни вызы-
валось,  наносит  серьезный  вред  контакту  с  ребёнком,  нарушает  уверенность  в  родительской 
любви.  Необходимо  выработать  для  себя  правило  не  оценивать  негативно  самого  ребёнка,  а 
подвергать критике только неверно осуществленное действие или ошибочный, необдуманный по-
ступок. 
Дистанция, которая стала преобладающей во взаимоотношениях с ребёнком в семье, непо-
средственно  зависит  от  того,  какое  место  занимает  деятельность  воспитания  во  всей  сложной, 
неоднозначной, подчас внутренне противоречивой системе различных мотивов поведения взрос-
лого человека. Поэтому стоит осознать, какое место в родительской собственной мотивационной 
системе займет деятельность по воспитанию будущего ребёнка [20, с. 56]. 
Семейное воспитание в педагогике понимается как управляемая система взаимоотношений 
родителей с детьми. Взаимоотношения родителей с детьми всегда имеют воспитательный харак-
тер.  Воспитательная  работа  родителей  в семье  —  это,  прежде  всего,  самовоспитание.  Следова-
тельно,  каждому  родителю  нужно  учиться  быть  педагогом,  учиться  управлять  взаимоотношения-
ми  с детьми. Изучение  воспитательных, педагогических  отношений,  возникающих  между  родите-
лями и детьми, имеет особое значение для предупреждения отклонений в нравственном развитии 
школьников. 
Дети  видят  в  родителях  образец  гражданственности,  трудолюбия,  честности  и  желания 
сделать их такими, какими являются сами [14, с. 199]. 
К сожалению, именно непрофессиональная работа с родителями чаще всего подрывает ав-
торитет  педагога  и  школы.  Родители  будут  стремиться  к  сотрудничеству  и  последующим  контак-
там, только видя заинтересованность классного руководителя судьбой их детей. 
Семья  дает  ребенку  как  бы  первичное  оснащение,  первичную  подготовку  к  жизни,  которую 
школа все-таки не может дать, потому что необходимо непосредственное соприкосновение с ми-
ром  близких,  окружающих  ребенка,  миром  очень  родным,  очень  привычным,  очень  нужным,  ми-
ром, к которому ребенок с самых первых лет привыкает и с которым считается. А уже потом рож-
дается  известное  чувство  самостоятельности,  которое  школа должна  не подавлять,  а поддержи-

ӘЛЕУМЕТТІК-ГУМАНИТАРЛЫҚ БІЛІМ БЕРУ МЕН ҒЫЛЫМНЫҢ ӨЗЕКТІ МӘСЕЛЕЛЕРІ 
АКТУАЛЬНЫЕ
 
ВОПРОСЫ
 
СОЦИАЛЬНО-ГУМАНИТАРНОГО
 
ОБРАЗОВАНИЯ
 
И
 
НАУКИ 
 
158 
 
вать. 
По своей должности педагог обязан тесно сотрудничать с семьей и давать профессиональ-
ные советы родителям. Чем больше знаний о детях, их жизни он накопил, тем разумнее будут его 
советы, тем большим авторитетом он будет пользоваться в семьях его учеников. 
Дети  ожидают  от  родителей  интереса  к  их  внутреннему миру,  учета  их  возрастных  и  инди-
видуальных  особенностей. Родителям  требуется  постепенно менять  воспитательные  влияния  на 
различных ступенях становления личности. 
Общие увлечения родителей и детей педагог назовет тем благодатным путем, который при-
ведет их к взаимопониманию. Общесемейные увлечения, интересы, традиции, почти забытые ны-
не вечера семейного чтения, семейные турниры, семейные коллективы художественной самодея-
тельности,  семейные  культпоходы,  путешествия,  походы  выходного  дня.  В  каждой  семье  может 
сложиться многообразная система установления и укрепления тесных связей родителей и детей: 
от родителей к детям, от детей к родителям. 
Постоянно актуальным остается взаимодействие школы и семьи в решении проблемы пре-
одоления  неуспеваемости школьников.  Установлено,  что  семья  и  школа  смотрят  на  нее  по-
разному.  Учителя  склонны  считать  главными  причинами  недостаток  способностей  в  соответст-
вующей  области,  бесконтрольность  семьи.  Родители  же  -  в  недостаточном  внимании,  усидчиво-
сти  детей  и  слабой  работе  школы.  Совместное  обсуждение  проблемы  позволяет  установить  ис-
тинные причины неуспеваемости школьника. Только поняв их, семья и школа могут скорректиро-
вать свою деятельность. Если взаимопонимания не достигается, школа и семья остаются на сво-
их точках зрения. Жизнь школьника от этого только ухудшается. 
Естественно,  ситуации,  с  которыми  столкнется  классный  руководитель,  предусмотреть  не-
возможно. Смысл педагогической подготовки в том и заключается, чтобы вооружить специалиста 
общими  методами  анализа  возникающих  ситуаций  и  поиска  оптимальных  вариантов  выхода  из 
них. 
Советыпедагога 
будут 
тем 
обоснованнее, 
чем 
лучше 
он 
умеетпродиагностиро-
вать конкретную семейную ситуацию. 
 
Литература: 
1.  Бодалева А.А., «Популярная психология для родителей» п/р, М., 1988. 
2.  Азаров Ю.П. «Семейная педагогика». М., 1985. 
3.  Антонов А.И., Борисов А.Л. Кризис семьи и пути его преодоления. - М., 1990. 
4.  Зацепин В.И. и др. Молодая семья. - Киев, 1991. 
5.  Игошев К.Е., Минковский ГМ Семья, дети, школа. - М., 1989. 
6.  Капралова P.M. Работа классного руководителя с родителями. - М., 1980. 
7.  Корчак Я. Как любить детей. - М., 1973. 
8.  Кулик Л.А., Н.И. Берестов. «Семейное воспитание». М, 1990. 
9.  Мантепчек Зденяк. Родители и дети. - М., 1992. 
10.  Минтоян АЛ. Потребительское поведение семьи. - М., 1990. 
11.  Мудрость воспитания: Книга для родителей - М., 1989. 
12.  Никитин В.П., Никитина Л.А. Мы, наши дети и внуки. - М., 1989. 
13.  Отец в семье: Книга для родителей. - М., 1970. 
14.  Подласый И.П. Педагогика. Учебник для вузов. М., 2003 г. 
15.  Прощицкая Е.Н. Выбирайте профессию. - М., 1991. 
16.  Соловейчик СМ. Педагогика для всех. - М., 1987. 
17.  Сухомлинский В.А. Родительская педагогика. – М., 1977. 
18.  Точин А.Е. Трудовое воспитание детей в семье. – Минск, 1962. 
19.  Флейк-Хобсон К. и др. Развитие ребенка и его отношений с окружающими / Пер. с англ. - 
М., 1993. 
20.  Шереги Ф.Э., Харчева В.Г., Сериков В.В. Социология образования. - М., 1997. 
21.  Нефедов В.И., Щербань Ю.Ю. Искусство воспитания в семье. - Минск, 1971. 
 
 
 

ӘЛЕУМЕТТІК-ГУМАНИТАРЛЫҚ БІЛІМ БЕРУ МЕН ҒЫЛЫМНЫҢ ӨЗЕКТІ МӘСЕЛЕЛЕРІ 
АКТУАЛЬНЫЕ
 
ВОПРОСЫ
 
СОЦИАЛЬНО-ГУМАНИТАРНОГО
 
ОБРАЗОВАНИЯ
 
И
 
НАУКИ 
 
159 
 
УДК 17.021.2 
 
ТАРИХТАҒЫ ТҰЛҒА РӨЛІНІҢ МӘСЕЛЕСІ ХАҚЫНДА 
 
Ахметова  Л.  С.  -  тарих  магистрі,  А.Байтұрсынов  атындағы  Қостанай  мемлекеттік 
университеті философия кафедрасының аға оқытушысы 
 
Мақалада  тарихтағы  тұлғанының  рөлі  карастырылады.Тарихұлы  тұлғалардың  күш-
жігерімен    ғана  емес,сонымен  қатар  қарапайым  адамдардың  әрекет  етулерінің  арқасында  жүзеге 
асады деген ой айтылады. 
Негізгі сөздер: тұлға,тарих,тарихи заңдылық,қоғам,тарихи факт. 
 
Қазіргі  таңда  тарихтағытұлғаның  мәселесіне  қатысты  сан  алуан  көзқарастар  бар.Оның  себебі-
тұлғаның  тарихи  рөлінің  көп  қырлылығы  мен  қайталанбас  бірегейлігі  екенін  түсінуге  тырысу  және 
дәуірдің ерекшелігі мен тарихи оқиғаларға байланыстыра зерделеуболып табылады. 
Тұлғаның тарихтағы рөлі жөніндегі  мәселенін пайда болғанына біраз болды. Бұл сұрақ тек қана 
кәсіби  тарихшылар  мен  философтарды  толғандырып  қоймайды,сонымен  қатар  қарапайым 
адамдарды  да  көптен мазалайды. 
Көптеген  ойшылар  бұл  мәселені  зерттеуде  барынша  атсалысты,өз  ойларын  қосты.Ғылыми 
әдебиетте  кейде  бір-біріне  түбегейлі  қарама-қарсы  пікірлерде  кездесіп  жатады.Ханкельды  Әбжанов 
«Егер  кейбір  субъективистер  тұлғаның  тарихтағы  рөлінің  басымдылығына  ден  қойып,  адамзаттың 
тарихи  жылжыуын  заңдылық  процесс  ретінде  мойындаудан  бас  тартып,дәлелдеп  жатса,оған  қарсы 
ұстанымды ұстанушылар ,керісінше тарихи жылжудың өз заңдылығы бар,ол қарапайым адамдардың 
барлығымен  жүзеге  асырылады,сондықтан  жеке  тұлғаның  іс-әрекеті  ешбір  маңызға  ие  емес»дейді 
[1,б.31].Біз бұл тақырыпты тарих ғылымының қырынан талдауға тырысамыз. 
Тарих ғылымы үшін бұл мәселе екі себептерімен маңызды: 
-  теоретикалық.Тарихи  процесс  заңдылық  болып  табыла  ма  ?  Кейбір  жеке  тұлғалар  тарихтың 
даму барысына  ықпал ете алама ,оны өзгерте алама, тарихи заңдылықтардың әрекетін болдырмауға 
еркі жетеме немесе оған әсер ете ала ма? Немесе тұлғалар жай ғана өзінің тарихи миссиясын орын-
дайды және олардың әрекеттері  тарихтың барлық барысымен  алдын-ала белгіленген бе? 
-  қолданбалы  .Адамдар  шындықты    қалай  өзгерте  алады  және  келешектің дамуына  ықпал  ете 
ала ма? 
Көптеген адамдар өздеріне,әрине, тұрмыстық тұрғыда,бұл сұрақты  былай қоюы мүмкін: Мен өз 
өмірімді өзгерте аламынма ?Мен әлемді өзгерте аламын ба?Менің істеп жүргенім маңызды ма? 
Қоғам дамуына тұлғаның ықпал етуін талдағанда келесі жағдайларға назар аудару қажет: 
- қоғамның дамуының заңдылықтары-бұл тарих жүріп келе жатқан «дағдылы сорап» емес, ,бұл 
ең алдымен, бәріне міндетті   «ойын шарты»; 
-барлық  тұлғалар  мен  тарихи  фактілерге  объективтілік  пен  субъективтіліктің    әмбебап  
арақатынасын  анықтаудың  қажеті  жоқ. Әр  тарихи фактіге  және  тұлғаға  бұл  арақатынас  әртүрлі  және 
осы фактімен және тұлғамен алдын ала белгіленген; 
-  адамның  еркі,оның  іс-әрекеті  ешқайдан  пайда  бола  салмайды,  оларда  алдын-ала  тарихи 
себептермен белгіленеді. 
Егерде  тарихтағы  тұлғаның  рөлін  үстіртің  қарастырсақ,онда  жалпы  мағынада  келесідей 
қорытуға  болады:  адам  нақты  тарихи  жағдайда,белгілі  бір  әлеуметтік-экономикалық  ортада 
туылып,әрекет  етеді.Сондықтан,соларға  сәйкес  ойлап,әрекет  қылады.Адам  тарихтың  барысына  
ықпал  ете  алады,тарихи  дамудың  заңдылықтарына,  оның  жылдам  немесе  баяу  дамуына  өз  үлесің 
қоса алады,бірақ оның дамуын тоқтатуға  дәрмені жетпейді. 
Ал егерде бұл сұрақты нақты тарихи фактілерге сүйеніп қарастырсақ,онда жоғарыда келтірілген 
жалпытүсіндірме  тарихтағы    субъективті  және  объективті  күштердің    әрекеттерің  толық  сипаттауға 
мүмкіндік бере алалмайды . 
Тарихтағы  тұлғаның  рөлі  немен  белгіленеді:оның  өзімен  бе,тарихи  жағдаймен  бе,тарихи 
заңдармен  бе  ,кездейсоқтықпен  бе  әлде  барлығымен  бірдей  ме,қандай  ретте  және  қалай?  Нақты 
пайымдауға қиын.Оған қоса жауаптың өзі біз таңдаған зерттеу қырына,қарастырылып жатқан кезеңнің 
көзқарасына және басқа да әдістемелік қырларға байланысты. 
Себебі,  тұлғаның  рөлі  нақты  тарихи  оқиғаларда,құбылыстарда  және  процестерде    көрінісін 
тапқандықтан,оны осы тарихи фактілерге қатысты  бағалаған дұрыс.Одан басқа, егерде қоғамда оған 
қажет  жағдайлар  жиңақталмаса  ешбір  тұлғаның  ұлы  тарихи  дәуірді  жасауға  қолынан  келмейтігін 
ескеруіміз керек. 
Бұл тақырыпты талдау үшін,оны шарты түрде екіге бөлуге болады: 
1) тарихи факт субъективті және объективті. 
2)егерде  тарихи  факт  субъективті  болса,дәлд.айтсақ  адамның  әрекетімен    пайда  болған,онда  

ӘЛЕУМЕТТІК-ГУМАНИТАРЛЫҚ БІЛІМ БЕРУ МЕН ҒЫЛЫМНЫҢ ӨЗЕКТІ МӘСЕЛЕЛЕРІ 
АКТУАЛЬНЫЕ
 
ВОПРОСЫ
 
СОЦИАЛЬНО-ГУМАНИТАРНОГО
 
ОБРАЗОВАНИЯ
 
И
 
НАУКИ 
 
160 
 
адамның өзінің әрекеті  объективті процестер мен субъективті факторлардың әсерімен  туындаған. 
Тұлғаның  нақты  тарихи  жағдайлардағы  рөлі  жөніндегі  сұрақ  тарихта    орын  алуы  мүмкін 
кездейсоқтық    мәселесімен  тығыз  байланысты.Қайсысы  объективті  заңдылықтармен,  қайсысы  бір-
бірімен байланысты жағдайлардың  түспа-түс келуімен туындаған ? 
Ғылыми  әдебиетте  тұлғаның  қалыптасуына  ықпал  ететің  үш  фактор  көрсетіледі:тұқым 
қуалаушылық,орта  және  тәрбие[2;б.47].Нақтырақ  айтсақ,тұлғаның  қалыптасуының  өзінің  заңдылығы 
және  себебі  бар.Бірақ,бәрімізге  мәлім  ,адамдар  әртүрлі  әлеуметтік-экономикалық  жағдайларда 
дүниеге келеді. Мысалы,монархиялық құрылыста болашақ монархтардың тұқым қуалаушылығы  және 
тәрбиесі  ,көбінде  ,негізгі  рөл  ойнайды.Мысалы,австриялық  мұрагерлік  үшін  француз  әскерлері 
бірнеше  айтулы жеңістерге жетті,және Франция Австриядан қазіргі Бельгия құрамына жататын елеулі 
жер аумағын талап ете алар еді.Бірақ Людовик XV ондай қадамға бармады,оның сөзімен айтқанда, ол 
саудагер  сияқты  емес,патша  ретінде  соғысты,және  Аюхен  бітімі  француздарға  еш  пайда 
әкелмеді[2;б.118]..Енді  ойлап  көріңіз,егерде  Людовик  XV    мінезі  ондай  жомарт  болмағанда  немесе 
оның  орнында  басқа  патша  болған  жағдайда  қазіргі  Францияның  аумағы  біраз  кең  болып,әбден 
мүмкін,оның экономикалық және саяси дамуы өзгеше болар еді. 
Бұл  жерде,бізтұқымқуалаушылық  пен  тәрбиені  «кездейсоқ»фактор    рөлін  ойнайды  деп  алып 
отырмыз.Тағы  бір  мысал,Мирабоның  қазасы,патологиялық  процестердің  заңдылық  нәтижесі 
болды.Және  оның  өлімі,Францияның  жалпы  даму  үрдісінен  емес  ,  ал  әйгілі  шешеннің  организмнің 
жеке  ерекшелігінен  және  оның  жұқпалы  ауруды  жұқтырып  алған  жағдайдан  туындады.Францияның 
жалпы дамуынын барысына қатысты бұл ерекшеліктер мен жағдайлар кездейсоқ болып табылады.Ал 
бірақ  Мирабоның  өлімі  революцияның  әрі  қарай  өрбуіне    ықпал  етті  және  оның  тарихта  орын 
алғанының бірде-бір себебі ретінде танылды. 
Тұлғаның  бойындағы  қасиеттер  тарих  процесінің  барысына    зор  ықпалын  тигізетіні  анық.  
Мысалы,ҚР-ның президенті  Н.Ә.Назарбаевтың 1997 жылы ел астанасын Алматыдан Астанаға көшіру 
туралы тарихи шешімі - оның бойындағы тәуекелге бару және көрегендік қасиеттерге негізделді және 
бұл қадам елдің болашақ дамуына орасан зор ықпал етті. 
Бұл дегеніміз бірақ, адамның тұлғасын,тіпті ұлы және әйгілі болғаның өзіңде бүкіл оқиғалардың 
барлығының 
себепкері 
немесе 
жылжытқыш 
күші 
болып 
табылады 
деп 
есептей 
алмаймыз,өйткені,тарихи заңдылықтар,себеп-салдар байланысы,таптық ұстаным өз әрекетің жасауды 
тоқтатпайды. 
Капитализмді  заңдармен  жасай  алмайсың-нарық  ,тауар-ақша  қатынасы  болмаса,бірақ  тарихи 
жағдай талап ететін оған бастар жолды уақытында немесе кейінірек салуға болады. 
«Ұлы»  тұлғалардың  тарихқа  жасай  алатын  ықпалы  туралы  сөз  қозғағанда,олардың  әрекеттері 
қоғам  алдында  тұрған  мәселелермен  туындайтының  ескеруіміз  керек.Мысалы,Ресей  империясында, 
құлдық  құқық  елдің  дамуын  тежейтіндігін  түсінгенше,оны  жойю  ешкімнің  ойына  келген  жоқ  .«Ұлы» 
тұлғалар тек қана тарихи миссияларын орындаумен шектелмейді.Тұлғаның  қандай да  бір  әрекетке 
баруы  және  бармауы  мүмкін.Және  әрбір  тұлға  өзі  өмір  сүріп  отырған  тарихи  жағдайға  сәйкес  өз 
бетінше әрекет етеді. 
Белгілі тұлғаларға немесе оқиғаларға балама іздеу барысында, біз қазіргі таңда  одан да жақсы 
немесе  жаман  өмір  сүреміз  деп  үзілді-кесілді    айталмаймыз,өйткені,  кездейсоқ  оқиғалардың  тізбегің 
алдын-ала ескеру мүмкін емес. 
Тұлғаоқиғаларға,құбылыстарға  және  процестерге  әртүрлі  ықпал  етеді.  Соның  ішінде,ұлы 
тұлғалар    оқиғалардың  өрбуіне  орасан  зор  ықпал  етеді-оларды  түбегейлі  өзгерте  алады,жаңадан 
жасай  алады  және  тіпті,тоқтата  алады.  Мысалы,өткен  ғасырдың  50-60  жылдары  КСРО-ның  бірінші 
хатшысы  Н.Хрущев  Қазақстанның  солтүстік  облыстарын  Ресей  құрамасына    беру  туралы  мәселені 
көтергенде,оған  қарсы  тұратын  Жұмабек  Ташенов  сияқты  рухты,ұлттық  мүдде  мен  намысты  жеке 
басы  қамынан  биік  койған  нар  тұлға  болмағанда,әбден  мүмкін  ,біз  қазақ  жерінің  елеулі  аумағынан 
айырылып,ұлттық намысымыз аяқ асты болар еді. 
Тұлға  құбылыстарға  ерекше  сипат  бере  алады,мысалы,заңшығарудағы  бір  елдің  өзгешелігі 
оның  салық  жиңау  жүйесін  анықтайды.Тұлғаның  процесестерге  ықпал  етуі-  оны  тездетуде  немесе 
баяулатуда  байқалады.  Мысалы,  АҚШ-тағы  Азаматтық  соғыс  нәтижесінде,тек  қана  құлдық  жүйесі 
жойылып  қойған  жоқ,сонымен  қатар  ауылшаруашылықтағы  капитализмнің  американдық(фермерлік) 
жолы жеңіске жетті..Ал Солтүстік пен Оңтүстік арасындағы қақтығыстың осылай аяқталуына тек қана 
объективті  факторлар  әсер  еткен  жоқ,сонымен  қатар  кейбір  адамдардың  жасаған  әрекеттері  де 
себепші болды. 
Қоғам  өмірінің  әртүрлі  салаларына  тұлға  әр  басқа  ықпал  етеді.Дәлдірек  айтсақ,егерде 
әлеуметтік-экономикалық  дамуға  ықпалы  шамалы  болса,сол  әлеуметтік-экономикалық  жағдайларға 
тәуелді саяси құрылымға әсері орасан зор. 
Бірақ,тұлға  ең  елеулі  әсерді  қоғамның  рухани  саласына,бұқараның  көңіл-күйі  мен 
идеологиясына  жасайды.Аталған  салалардың  барлығы  өзара  тығыз  байланысты  екенің  және  бір-
біріне  жасайтын  ықпалын(  әлеуметтік-экономикалық  даму  рөлінің  басымдылығымен)  ескерсек,онда 
тұлға өмірдің барлық салаларына тек  тікелей ғана емес,оған қоса өзгелер арқылы жанама түрде әсер 

жүктеу/скачать 5,13 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: