Бала дамуындағы ойынның рөл Штерн,Адлер,Д. Эльконин

Бала дамуындағы ойынның

рөл

(Штерн,Адлер,Д.Эльконин).

Ойынның басқа  с

әрекеттерден ерекшел г .

Баланың мектепке

психологиялық дайындық

мәселес .

Орындаған:Мухамет Б.У.

Қабылдаған:Дуйсенбаева А.О.

Мазмұны:

•Ойынның бала дамуындағы

рөл

(Штерн,Адлер,Д.Эльконин).

•Ойынның басқа  с

әрекеттерден ерекшел г .

•Баланың мектепке дайындық

мәселес .

•Ата-аналардың балаларды

мектепке дайындау барысында

ескеру керек қағидалары.

•Пайдаланылған әдебиеттер

т з м .

 

Ерте заманнан –ақ  адам өз н қоршаған  ортаның  тылсым т рш л г н 

 тануға әрекет жасаған. Ал айнала дүниен  танып–б луд ң, белсенд   с–

әрекетт ң алғашқы түр  заттық  с–әрекет  болып табылады. Нәресте 

 заттық  с-әрекеттен  б рте–б рте ойын әрекет не ауысады. Барлық адам

өз н ң тұлға рет нде даму ерекшел г нде ойын  с–әрекет н бастан

кеш ред . Сәбил к кезеңнен бастап бала өз н  қоршаған ортаны, өм р

сүр п отырған айналасындағы заттар мен  құбылыстарды ойын арқылы 

 түс н п ұғынады.  Тек көру, сипап–сезу, байқап–тану арқылы емес,

т келей араласып,  с–әрекетке көшу н нақты  қарым–қатынас

барысында  б лед . Осылайша ойын  адамның өм р танымында шешуш

мәнге ие  болады. Баланың таным–түс н г ,  с–әрекет  ойыннан

басталып, оның нег з  болашақ  өм р нде оқу, еңбек  с–әрекет мен 

 жалғастырылады.  Ойын – бала үш н  оқу  да, еңбек те. Ойын –

айналадағы дүниен  танудың  тәс л . Ойын  балаларға  өм рде кездескен

қиыншылықтарды жеңу жолын үйрет п қана қоймай,

ұйымдастырушылық қаб лет н  қалыптастырады.      

Ойын балалардың  нег зг    с–әрекет  

 рет нде  психологиялық, анатомиялық–

физиологиялық, педагогикалық

маңызы зор қызметтер атқарады. Ойын  

баланың даму құралы,  таным–көз ,

б л мд л к, тәрбиел к, дамытушылық

мәнге ие бола отырып, адамның жеке

тұлға рет нде қалыптасуына ықпал

етед . Ойында әрб р адам ойнап өсед ,

ойынды көп ойнаған адамның

дүниетанымы кең, жаны таза, жүрег

нәз к, нағыз сез мтал тұлға болмақ.  Кей

бала ойында  шынайы өм рд

бейнелесе, кей бала  шк  сез м н

б лд ред . Ойын ек  түрл   уақыттық 

 бағытты қамтиды: қаз рг  және

болашақ. Б р жағынан бала б рден  осы

мезетте қуанышқа  бөленед , ек нш

жағынан ойын әрқашан болашаққа 

 бағытталған, өйткен   ойын барысында  

тұлғаның келешек өм р не ықпал етет н

сапалы  қасиеттер  мен  скерл к

дағдылары қалыптасады.

Оқушы ойын қызметіне талпынады, ойын олар

үшін  өмірдің мәні болып табылады. Кейбір 

 психологиялық теориялар ойынның мәнін

баланың артық әл–қуатын  шығындап,

жоғалтқысы келген талабымен түсіндіреді.

Алайда,  функционалдық тенденция

концепциясының негізін салған Д. Узнадзе:

«Ойын артық  әл-қуатты   сыртқа шығындаудың  

 тәсілі емес, дамудың негізгі бас формасы, қызмет

бағытының емін–еркін бұрқаған көрінісінің

формасы болып табылады және әрекеттер

ретінде олардың өз бағыты бойынша бір–бірінен

айырмашылықтары бар, міне  осылар баланы

мазмұнды жағынан әр түрлі ойындар ойнауына  

 мәжбүр етеді», — деген. Жетілгісі  келіп тұрған

күштердің   қарбалас қимылына  сәйкес келмейтін  

әрі оған ықпал етпейтін ойын мен ойыншық

баланы тез жалықтырып жібереді. Көптеген

функциялар 7-9 жасқа жеткенінше  мейлінше 

 жеделдете дамиды да,  ойынға  деген  құштарлық  

осы кезеңде  күшейе түседі, ал ойын дамуды 

 басқаратын  іс–әрекеттің  түріне айналады.

Осындай сәтте  баланың өзіндік  саналары, оның

шындыққа, адамдарға  қарым–қатынасы

қалыптасады. 

 

Бастауыш сынып оқушысының қызмет бағыты күшейген

кезде оның құлшынып ойнағысы кел п тұрады. Баланың

ойын  қызмет н тоқтатып, оны интерфункционалдық

күштерд ң қимылына қайшы келет н басқадай нәрсемен

шұғылдануға мәжбүр етк зу – бала талантын жеделдете

дамытып, жан–жақты ашылуына тосқауыл жасау деген

сөз. Ойын баланың психикасына сапалы өзгер стер 

 туғызады. Балалардың ересектермен б рлес п өм р сүруге

ұмтылысы б рлескен еңбек нег з нде

қанағаттандырылмайтыны белг л . Бұл қажетт л г н

балалар ойын арқылы өздер не ересектер рөл н алып,

еңбект к  өм рд  ғана емес, сол сияқты әлеуметт к қарым–

қатынасты да нақтылап көрсетед .

Д. Эльконинн ң атап өткен ндей, мұнда

балалар өзара сәйкес   рөлдерд   

 тасымалдаушылар (ересектерд  өзара

әлеуметт к қатынасын қайта  жаңғыртады), әр

ойынға т келей қатысушы болады. Баланың

қоғамдағы осындай   ерекше орны оның

үлкендер өм р не  араласуының   айрықша түр

болып саналатын рөлд к  ойынның пайда

болуының нег з не  айналады. Б раз уақыттан

кей н  рөлд к ойыннан ереже бойынша 

 жүрг з лет н  ойынға ауысады. Б рт ндеп ереже 

 ойын әрекет нде  б р нш  орынға қойылып, 

 алғашқы сюжетт к  сипатқа ие болады, сосын

ойында жең ске жету бала үш н үлкен мәнге

айналып,  ойын еңбекке  және оқу  әрекет не

ұқсас бола бастайды.

Ойында ең алғаш  баланың  дүниеге әсер етуд  

 қажетс ну    қалыптасады және көр нед , ойынның нег з ,

жалпы мән  де осында. Ойынның мән н  анықтайтын 

 б р нш  ереже, ойын мотивтер н ң  әр түрл   бала үш н 

 мән  зор күй н штерге  нег зделет нд г  болса, ек нш

ереже, ойын әрекет   адам  с– әрекет не  тән көптеген 

 мотивтерд  жүзеге  асыруы болады.

Ойын баланың  шк  әлем не нақты форма мен өрнек

беред . Ойында  эмоциональды маңызды тәж рибен  ой

өрнег  алады. Ойынның нег зг   функциясы  шын өм рдег   

бейнеленбейт н нәрсен   жағдайдың бақылауына

айналдыру. Бұл балаларға қиыншылықтарды б луге

мүмк нд к берет н символикалық репрезентация арқылы  

жасалады. Ойын бала үш н өз п к р н б лд рет н 

 символикалық  т л болғандықтан, психолог  ойынды

пайдаланады. Балалар ойын арқылы қарым-қатынас

жасайды. Егер ойынды коммуникация құралы екен н

мойындасақ, балалар ойының бұдан да толық бағалауға

болады.

Балалар ойын үст нде өздер н жең л, ерк н сез нет нд ктен

өздер н көрсете алады. Балалар үш н өз тәж рибелер  мен

сез мдер н шығару — табиғи динамикалық және денсаулық

жақсартушы  с-әрекет. 

 

Ойын — бұл ақпарат алмастыру құралы және баладан өз

ойымен бөл суд  талап ету; яғни автоматты түрде қарым–

қатынастағы барьерд  жасату. Жоғарғы қатынас деңгейге

көтер лу үш н сөзд  пайдалануы қажет. Ойын сез мдерд ң

бер лу мен және кемш л ктерд ң шеш лу  үш н құрал болады.

Бала сез м н вугвальды жетк зу ылғи да мүмк н емес. Дамудың

бұл сатысында бала не сезген н айту үш н когнитивт ,

вугвальды құралдары жет спейд  эмоционалды жағдайда

оларды сөзбен жетк зу үш н бала өз ауыртпалықтарында

интенсивт  б р ойға жинақтала алмайды. Көптеген

авторлардың зерттеулер  бойынша (мысалы Пиаже), б з 11

жасқа дей н балалардың абстракт л  ойлауға және талдауға

қаб летт  емес екен н б лем з.

Сөз символдардан құралады, ал символдар –

абстракция. Онда б зд ң сөзбен айтылатын

деген м зд ң көб  абстракт л  болып келет н

таңқаларлық жай емес. 

 

Баланың барлық психологиялық ерекшел ктер  осы

ойын әсер нде қалыптасады. Ойын — бала әрекет н ң

нег зг  б р түр . Ойын әсер  арқылы адам баласының

белг л  б р буыны қоғамдық тәж рибен  меңгеред ,

өз н ң психикалық ерекшел ктер н қалыптастырады.

Бала ойынында да қоғамдық, ұжымдық сипат болады.

Мәселен, кез-келген бала еш уақытта жалғыз

ойнамайды, қатар құрбыларымен б рлес п ойнайды.

Ойын жұп арқылы б р-б р мен өзара қарым-

қатынастар жасайды. Ал мұның өз  оның дамуы үш н

ерекше маңызы бар фактор екенд г  түс н кт . Ойын

баланың түрл  қасиеттер н дамытады да баланың

қаб лет , белсенд л г  артады.

Ойын адам әрекет н ң б р түр  болғандықтан, оның

да өз не тән мотивтер  болады. Мазмұндық-рөлд к

ойында баланың зей н н, ес н, ойлауын, қиялын

қалыптастыруға зор маңыз атқарады. Ойын әсер

арқылы бала өз қасиет н қалай қанағаттандырып,

шаттанып, қандай қаб лет  бар екен н байқап

көред . Ойын үст нде бала ересек адамдардың

әрекеттер н қайталауға тырысады. Мазмұндық-

рөлд к, әс ресе, интелектт к (ақыл-ой) ойындар

белг л  б р ережелерд  сақтап ойнауды талап етед .

Осындай ойындар баланың тапқырлығын,

байқағыштығын, зей нд л г н арттырумен қатар, ер к,

сез м процестер н де дамытады. Бала ойынына

басшылық ету, мазмұндық-рөлд к ойындарын

қадағалау, тәрбиел к маңызы бар ойындар

ұйымдастыру — мұғал мдерд ң нег зг  м ндеттер н ң

б р .