Балалар мен жасөспірімдер ойлауының бұзылуы

Балалардың сандырағы.

Балалар сандырағының ерекшелігі оларда мидың жетілмеуімен байланысты. Бала өскен сайын аурудың белгілері күрделене түседі. Жыныстық (пубертаттық) жетілуге дейін балаларда сандырақ ойлар сирек кездеседі. Мұндай жағдайдағы сандырақта сана бұзылады, мысалы, жұқпалы ауруларда. Сана сақталған кездегі сандырақ жұрнақты (рудиментті) түрінде, жүйесіз болады. Балалардың жұрнақты сандырағы себепсіз, айналадағыларға түсініксіз қорқыныш ретінде болады. Қорқыныш мезгіл-мезгіл пайда болады. Қейбір жағдайда сандырақ күштірек білінеді. Осы кезде ауру абдырап, қорқыныш күдік туып айналадағының бәрінің езіне қатынасы бардай сезінеді.

Кейін онда сандырақ ойлар дамып, соның әсерінен улану, азаптану және жануарларға ауысу сияқты ойлар болады. Сандырақ калыптасудың алдында патологиялық қиялдар болады. Балалардың қалыпты жағдайында да киялдар болады. Қиялдар ойын кезінде біліп-тану үшін керек. Қалыпты қиял кезінде балалар айналадағы шындықпен елесті ажырата алады (мысалы ойнаған кезде атты таяқтан ажыратады, ол «ат сияқты» дейді). Патологиялық қиялда бала айналадағы шын әлем мен қиялдың арасындағы байланысты жоғалтады. Ол «шындық әлемнің қонағы» (Т. П. Симсон). Сандырақ қиялдардың агрессивті болуы балалар шизофрениясына тән. Бала өзін жендет деп санап, адамдар мен жануарларды қорлағаны туралы айтады. Немесе ол түн сайын зиратқа барып, әлген адамдарды қазып алып, бұзақылармен байланысты екенін айтады. Бала қиялы бейнеге айналады.

Қияли ойлар сандырақ ойлар емес. Оларды реттеуге болады. Қелешекте сандырақ тәрізді ойлар сандырақ ойларға ауысуы мүмкін (шизофренияда). Бала кездегі қиялдың мазмұны организмнің ауырғанымен байланысты. Бұл жағдайда сезімдік қиял болады. Жиі осындай сандырақ ойлар ипохондриялық түрінде болады. Мысалы, балалар ішкі ағзаларда ауыруы болмаса да ас өтпейді, жүрек ауырады деген шағымдар айтады.

Пубертаттық кезеңде сандырақ ойлар қалыптасқан болады. Осы ойлар айналадағымен байланысты нақтылы болады. Жасөспірімдер арасындағы сандырақ ойлардың түрі ретінде ұзақ уақыт бойы тамақтан бас тартуы (психикалық анорексия). Олар әздерін «семізбіз» деп санайды. Сондықтан кейде олар өте жүдейді. Тәуліктік рационнан көптеген тағамдар алынып тасталынады. Ауру езін құстырады. Тәбеті бола тұра, астан бас тартады.

Пубертаттық кезенде өзінің әке-шешесін өгейсіну сандырағы (бред чужих родителей) болады. Жасөспірім өзінің ата-анасына себепсіз теріс қарайды, әсіресе шешесіне. Оларға жау ретінде карайды. Ата-анасы бөтен адамдар деген ой туады. Осыған байланысты жас-өспірімнің мінез-құлқы өзгереді. Мұндай сандырақ ойлар тұрақты болғандықтан емдеу қиындыққа түседі.

Жалпы балалар мен жасөспірімдер сандырағының қалыптасуында қиялдың орны ерекше. Сол себептен сандырақтың негізінде кітаптан окыған, кинодан көрген уақиғалар орын алады.

Жасөспірімдерде денесінің құрылысына байланысты өте құнды ойлар туады. Паронойяльдық сандырақ кезінде балалардың ықыласы тек бір нәрсеге ауады. Мысалы электрмен байланысты картиналарды, шамдарды, сымдарды, жинайды. Мұндай жағдай күн сайын, айлап, жылдап болады (шизофренияға тән).
Жыныстық, тағмдық және өзін сақтау инстинктерге байланысты әрекеттің бұзылуы үш топқа бөлінеді.

Жыныстық инстинктің бұзылуы гомосексуализм, садизм, мазохизм және т. б. түрінде білінеді.

Гомосексуализм — ер адамның еркекке, әйелдің әйелге құштарлығы. Басқаша айтқанда бір жынысты жандардың бір-біріне құштарлығы.

Садизм — басқа адамды зақымдандыру арқылы өзінің жыныстық құштарлығын қамтамасыз ету.

Мазохизм — өзін зақымдандыру арқылы жыныстық құштарлықты қанағаттандыру.

Тағамдық инстиктің бұзылуы

Өзін сақтау икстиктінің бұзылуы кәтеріңкі не төменгі болады.

Қарқынды әрекеттің бұзылуы шизофрения, психопатия сияқты психикалық және мидың органикалық зақымдануында кездеседі.

Бапалардағы әуестіктің бұзылуы

Балалар әуестігінің бұзылуындағы тәжірибеде кеңіл аударатын белгілері:

Жыныстық әуестену олигофрения, шизофрения, пси-хопатия сияқты психикалық ауруларда не көтеріңкі не темендеу болады.

Организмде минералдық заттар жетіспегенде дені сау балалар тағамға деген әуестігі бұрмаланғандықтан, кұм, сары топырақ, бор-жейді.

Өзін сақтау инстинктінің төмендеуі өзіне қауіптілі-гін сезбейтін олигофрения мен дементтік сияқты психи-калық ауруларда болады.