Барлығы – 45 сағат



бет67/96
Дата06.01.2022
өлшемі1,13 Mb.
#12956
1   ...   63   64   65   66   67   68   69   70   ...   96
Күшейтпелі шырай бір заттың бастапқы сынын, белгісін күшейтіп, асыра көрсетіп тұрады. Ол, біріншіден, күшейтпелі буын арқылы жасалады: жап-жасыл, қап-қара, топ-толық. Екіншіден, өте, аса, ең, тым, тіпті т.б. күшейтпелі үстеулер арқылы жасалады. Мысалы: өте жақсы, ең ыстық сезім.

Қай тілде болсын, сөз таптары арасында бір-біріне ауысу, алмасу процестері болып отырады. Осымен байланысты сындық белгіні білдіретін сөздер сөйлеу қажеттілігіне қарай заттық ұғымда қолданылады. Сын есімнің көптеліп, септеліп, тәуелденіп келіп, зат есімге ауысып, заттанып қолданылуы – субстантивтену процесі деп аталады. Жақсыдан шарапат, жаманнан кесапат. Өңшең жалбағай тымақтылар тұс-тұсынан қалың қолға қосылып кетті. Осы сегіз үй ішіндегі ең бүтіні және үлкендеуі – ортада тұрған жалпақтау бес қанат үй. Кейбір сын есімдер бүтіндей заттанып біржола субстантивтеніп кетеді. Олар: жас, бала, ауру, жүдеу. Осыған байланысты сын есімдердің көбі уақытша, кейбіреулері толық субстантивтенеді.



Адъективтену – басқа сөз таптарының сын есімге ауысуын білдіретін конверсиялық процесс. Сөз таптарының ішінде адъективтену процесі не зат есімдер мен етістік анағұрлым бейім. Зат есімнен сын есімдерге толық ауысқан сөздер: жамау, бұрау (қамшы), асқақ, көк (аспан, шөп, түс), ақ (түс, ағарған), жас (жас мөлшері, жігіт).

Түбір етістіктерге қарағанда, оның белгілі тұлғалары адъективтену процесіне жиі ұшырайтындығы байқалады. Адъективтенген қимыл есімдері: ұшқыр, тапқыр, білгір, өткір, үшкір. Есімше формаларының адъективтенуі: қиылған (қас), уылжыған (жас), қашаған, сүзеген, тебеген, алаған, береген, ұшқалақ, жаңғалақ, сасқалақ.

Қазіргі қазақ тілінде сын есімдер сөйлемнің барлық мүшелері бола алады.

1) Сын есім ілік септікте тұрып, заттанып келіп те матаса байланысқан анықтауыш болады: Жақсының жақсылығын айт, нұры тасысын.

2) Сын есім табыс, барыс, жатыс, шығыс, көмектес септіктерінде келіп заттанып, толықтауыш қызметін атқарады: Білімдіден шыққан сөз, талаптыға болсын кез.

3) Сын есім сөйлемде етістіктің алдында тұрып, қимыл, іс-әрекеттің сынын білдіріп, қалай? деген сұраққа жауап беріп, пысықтауыш болады: Бетті бастым, қатты састым.

4) Сын есім көптік, септік, тәуелдік жалғаулары жалғанса, зат есімнің орнына жүреді. Заттанған сын есім атау септігінде тұрып қолданылса,бастауыш қызметін атқарады: Баланың жақсысы – қызық, жаманы – күйік.

5) Сын есім жіктік тұлғада тұрып сөйлемнің баяндауышы да болады: Бақтығұл өзі де кесек, балуан денелі, иықты.





Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   63   64   65   66   67   68   69   70   ...   96




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет