Грамматикалық матриалдарды пайдалану жайында

Граматикалық материалдар мен оқушыларды таныстыру барысында балалар әрбір жаңа материалдың негізі, басты ой түйінін ұғына алатындай болу керек. Ол үшін алдымен тақырыпқа «зат сім», «сын есім», т.б.с.с. бөлінеді, ал зат есімнің өзі «жалқы есім», «жалпы есім» және жекеше, көпше т.б. болып бөлінеді. Бұл тақырып, тақырыпшалардың әрқайсысының неліктен бұлай аталуының мәнінің себебі бар. Оқушылар әрбір тақырыпшалардың мәні, тақырыпшалардағы абзацтың мәнін аңғартып, сол әрбір абзацтағы айтылған мәселелердің негізгі ойдық тақырыпты құрастырып тұрғанын айыра алатындай болу керек. Олай болса, әрбір материалды пайдалану соның басты белгілері, яғни берілген ұғымның мазмұнын қандай белгілер құрастырып тұр, сол тілдің құбылыстың табиғатын неден көрінетінін, басқа құбылыстардан қалай ерекшленеді - осылар ашық көрсетілуі тиіс.

Мысалы, «зат есім» ұғымының мазмұнын алу үшін «есім» деген сөздің өзінің мағынасы, ал зат есім деген затқа қойылған ат, яғни заттың атын білдіретін сөздер екені айтып түсіндіріледі. «Зат есім», «сын есім», «сан есім» деп аталатын сөздердің неліктен есімдер тобына жататыны, олардың өзара ұқсас, ортақ белгілері, басқа сөзтаптарынан айырмашылығы т.б. балаларға ұғындырылады. Грамматикалық ережелердің көпшілігі оқулықтар да анықтама ретінде беріледі. («Заттың сынын білдіретін сөздерді сын есім дейміз», « сөздің өзгермейтін бөлшегін түбір дейміз» т.б.). Оқушыларға осы сияқты анықтамалардың әрқайсысын сол анықтама күйінде жаттатпай, оларды талдап таратып, түсідірге жөн. Мысалы, сыныптағы бір оқушыға: - сенің атың кім? – Менің атым – Қайрат... – ал «атың» дегенді сол сияқты басқа қандай сөзбен айтуға болар еді?

• 
  Есімің кім? деуге болады.
  
• 
  Иә, сенің есімің кім? Деп сұрауға да болады.
  

-Ал енді далаға қараңдар. Онда қадай заттар көрінеді? Аттарын атаңдар!

- Машина, ағаш, үйлер т.б.

- Ал далада, өрісте, нелер жайылып жүр?

- Мал жайылып жүр. –Олардың аттары қалай?

- Сиыр, түйе, қой, жылқы т.б.

- Жерде жыбырлап жүретін жәндіктердің аттары қалай? – құрт, құмырсқа, жылан, қоңыз т.б.

- Ал ұшып жүретін нелер?

- Олардың қандай түрлері болды? Аттарын атаңдар...

Осылайша жан-жануарлардың, өзен-көлдендің..., музыкалық аспаптардың т.б.с.с. айналадағы заттар мен құбылыстардың аттары балалардың өздеріне айтқызылады (қиналған жерінде мұғалім көмектеседі).

Сөйтіп, мұғалім балаларға осы заттар мен құбылыстардың атын білдіреті сөздерді зат есім деп атайтынын ұғындырады. Оларға тағы да мысал келтіріп, ондағы зат есім сөздерді тапқызып, оның неге зат есім болып тұрғаны дәлелдетіледі.