Ббк 1. С 94 Қазақстан Республикасы
к дыбыстарынан басталатын шылаулар және көмекші есімдер мен дауысты дыбысқа немесе з, л, р, н, м, у, й, ң
жүктеу/скачать 1,7 Mb. Pdf көрінісі
|
| к дыбыстарынан басталатын шылаулар және көмекші есімдер
мен дауысты дыбысқа немесе з, л, р, н, м, у, й, ң дыбыстары-на аяқталған сөздердің арасында болады. Ол шылаулар: қарай, кейін, қарсы, қасында. Мысалы, жазылуы: кешке қарай, түстен кейін, жазға қарсы, үйдің қасында, айтылуы: кешкеғарай, түстеңгейін, жазғағарсы, үйдүңғасында. 12. Әр, кей, бір, еш деген сөздермен келген тіркестер неме- се біріккен тұлғалар бір деммен кірігіп айтылады. Мысалы: әрғашан, әрғалай, әргүнү, әрғайдан, кейгүнү, кейгезде, біргез- де, біргүнү, ешпір. Бұлардың жазылуы: әрқашан, әрқалай, әр күні, әр қайдан, кей күні, кей кезде, кей күні, бір кезде, бір күні, ешбір. 13. Кім, не, қайда, қай, қалай, қайсы сияқты сұрау есімдікт е р і өздеріне қатысты (өздерінен кейін тұрған) сөздермен бір топ құрайды: қайдагеттің / баламау //. Жазуда: қайда кеттің, баламау? Нездейсін / көңлүм / нездейсің //. Жазуда: Не іздейсің, көңілім, не іздейсің? 248 Кім, не есімдіктерінің септеулі түрлері де (кімнің, кімге, кімді, кімнен, кіммен, ненің, неге, нені, неден, немен) өзінен кейінгі сөзбен бір ырғақты топ құрап айтылады. Мысалы: Бұл / кімніңғолү? Жазуда: Бұл – кімнің қолы? Немеңгелдің? Жазуда: Немен келдің? Кім, не, қайсы, қалай сияқты сөздер мынау, ол, бұл деген есімдіктерден кейін келіп тіркескенде де, бір ырғақпен ай- тылады: мынауыңгім, мыналаргім, бұлғайсың, мұнұңғалай, бұлғалай т.т. Бұлардың жазылуы: мынау кім, мынауың кім, бұл қайсың, мұның қалай, бұл қалай. 14. Екі-үш сөзден құралып, бір ғана түсті білдіретін күрделі сын есімдер және екі сөзден құралып бір санды білдіретін күрделі сан есімдер бір ырғақтық топ құрайды: ал қызыл (ай- тылуы: алғызыл), ал күрең (алгүрөң), қара ала (қарала), қара көк (қарагөк), қара күрең (қарагүрөң), он бір (омбір), жиырма алты (жермалты), он бес (омбес), қырық алты (қырығалты). Бұл жерде біз мысалға дыбыстық өзгеріске ұшырап айтыла- тындарын ғана келтірдік, ал күрделі сын есімдер мен күрделі сан есімдердің басым көпшілігі бір ырғақтық топ құрап айтылғандығымен, сөз аралығында дыбыстық өзгеріс болмай- тындары қалай жазылса, солай оқылады. Мысалы: ақ сары, қызыл ала, ақ құба, құла жирен, он екі, он алты, қырық төрт, елу бес дегендер осы жазылған түрінше айтылады. 15. Екі сөзден құралып, бір заттың, бір құбылыстың, бір іс- қимылдың атын білдіретін (атайтын) күрделі атаулар бір ырғақпен айтылады: Мысалы: ортан қол (айтылуы: ортаңғол), асық жілік (асығжілік), тоқішек (тоғішек), қой қора (қойғора), қонақ үй (қонағүй), ақ жауын (ағжауұн), тас жол (ташшол), тоқым қағар (тоқұмғағар). Сөйтіп, ырғақтық топ құрайтындар жеке жай тіркестер бо- лып та (қалқан құлақ, тас жол, Байқал көлі, оқып отыр, көк ала), фраза, идиомдар сияқты тұрақты тіркестер болып та (ашық ауыз, құр қол, қас пен көздің арасында), біріккен сөздер болып та (кәсіподақ, шекара, Жаңақорған), қос сөздер болып та (қолма-қол, қилы-қилы), мәнді сөз бен шылау, одағайлар тіркесі болып та (о керемет, үйге қарай, желге қарсы) келе береді. Сөздерді дұрыс дыбыстаудың киын жерлері (қате кетеді-ау дейтін тұстар) тек жоғарыда көрсетілгендей, екі (кейде үш) 249 сөздің аралығында ғана емес, бір сөздің ішінде де жиі кездеседі. Олар сөз түбіріне әр түрлі қосымшалар жалғаған тұстарда байқалады. Мысалы: түн+гі, қашан+ғы, түн+ге, қашан+ға, жүктеу/скачать 1,7 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|