Бердібек соқПАҚбаев "менің атым қожа"

Алдымыздан анталап үш ит үріп шықты. Үлкендігі танадай шұнақ құлақ,
ақтөс қара төбет қарлыққан қалың дауыспен арс-арс етіп кеп, аттың тура
басына секіре бастады. Ал, екінші бір сұңғыла қара қаншық үйге
жібермеймін дегендей құла дөненнің құйрығынан тартқылап жүр.
Сұлтекеңнің мінезі иттен де жаман. Қамшысын оңды-солды үйіріп, иттерді
одан əрмен өшіктіріп, азан-қазан шулатқан бойда есік алдына бір-ақ келіп
тоқтады. Сол кезде үйдің түсірулі тұрған есігін серпіп ашып, жасы он бір,
он екі шамасында секпіл бет сары бала шыға келді. Басында
шекарашылардың жасыл картузы. Кең болғандықтан əлде қандай олақ қол
оның артын қабыстырып, қара жіппен баттитып көктеп қойған.
Бөгде келіп, иттер абалап үргендегі баланың дағдылы қызметі осы болу
керек – ол бізге назар аудармастан дереу босағада жатқан ақ бақанға
жармасты да, иттерді қуа бастады.
– Кет! Кет, Алыпсоқ. Жат орныңа барып. Алыпсоқ төбет баланы дереу
тыңдады. Шабандап, көмейінен қырқ-қырқ барлығып сарқып үріп, бізге ала
көзбен бұрылшақтай қарап, тайып отырды. Оған ілесіп өзге ит те жым
болды. Бақан суреттен бала бізге назарын енді аударды.
– Бұл кімнің үйі? – деп сұрады Сұлтан секпіл бет баладан ат үстінде тұрып.
– Жұмағұлдың үйі.
– Жұмағұл не істейді?
– Қой бағады.
– Кім бар үйде?
– Ешкім жоқ.
– Шешең қайда?
– Ана белдің астындағы сиырлы ауылға кетті.
– Қымыз бар ма?
– Қымыз жоқ. Бағана кісілер кеп ішіп кеткен.

– Түк қалдырмады ма?
– Қалған жоқ, – деп күмілжіді бала.
– Неге өтірік айтасың? Жүктің астында керегеге байлаулы тұрған бір мес
қымызды қайда қоясың?
– Оны саған кім айтты?
– Жолда қой жайып жүрген Жұмекеңе кездесіп едік, сол айтты. Жүктің
астында бір мес қымыз байлаулы тұр. Содан төкпей-шашпай бір-бір
кеседен құйып ішіңдер деді. – Сұлтан осыны айтты да, сыр берме деген-
ишарамен менің тіземді мытып қойды.
Көнтек ерні таңырқай ашылған қалпы секпіл бет таң-тамаша кейіпте тұрып
қалды. Сұлтанның оспақ сөзі шындықтың төбесінен түскен болу керек.
Мынау соның байыбына бара алмай тұр.
Секпіл беттің солқылдай бастағанын көрген Сұлтан:
– Түсейік, – деп ат басын мама ағашқа қарай бұрды. Түсіп, атты байладық
та, үйге бет алдық. Секпіл бет əлгі орнынан тапжылмай мыналар қайтеді
дегендей бізді көзімен бағып, көңіліндегі күдігін не айтпай, не Сұлтанның
айтқанына сене алмай дел-сал болып тұр.
Үй іші ала көлеңкелеу, салқын екен. Сұлтан тап бір нағашысынікіне
келгендей төр алдына сұлай кетті де, үй иесі кіргенге дейін жүктің астын
ашып жіберіп, қарап та үлгерді. Тырсиған бір мес қымыз, шынында да,
байлаулы тұр екен.
Бізден сескенгендей табалдырықты əрең аттап секпіл бет кірді. Босағадан
озбай тұрып қалды. Жуа-жуа шираған қалпы болса керек, үстіндегі көк
сəтен көйлектің етегі тылтиып қарнына шығып кеткен. Ышқыр мен екі
аралықтан үрген доптай тырсиған тоқ қарынның бір шеті жылтырап
көрінеді.
– Ей, атың кім сенің, – деп сұрады Сұлтан.
– Дəулет.

– Атың əдемі екен. Дəулет деген тамаша ат. Менің ағайымның аты да
Дəулет.
Ағасы түгіл Сұлтанның сайтаны да жоқ еді. Өтірігімді шығарма деп, менің
санымды тағы шымшып қойды да, сөйлей берді.
– Дəулеті мол, дастарқаны бай, алақаны кең болсын деп қойған ғой. Ей,
Дəулет, біз асығып отырмыз. Сен бізге бір-бір кеседен қымыз бер.
– Апам ұрсады. Оны ауылға беріп жібереміз деген.
– Нені?
– Жүктің астындағы қымызды.
– Жұмекең өзі айтты ғой, бір-бір кесе құйып ішіңдер деп. Əкел, кесе
əкелші.
– Апам ұрсады...
– Ұрыспайды, біз саған ақша төлейміз.
Сұлтан қалтасынан қобыратып, бірнеше бір сомдық сарықұлақтарды
суырып алды. Дəулет шын ақша ма дегендей сүзіле қарап қалды.
– Иə, төлейміз, – дедім мен Сұлтанды қоштап. Ашық ауыз Дəулетті алдап
ішкеннен гөрі адамшылыққа бұл бір табан жақын еді.
– Мамам кеп қалса, қайтем? Бұл Дəулеттің көнгені еді.
– Келмейді, – деп, Сұлтан орнынан ұшып түрегелді.
– Қай жақтан келуші еді. Мынау, – Сұлтан мені нұсқады, – киіздің
жыртығынан бақылап тұрсын. Екеуміз тездетіп құйып жіберейік.
Дəулет қолын созды.
– Əуелі ақша бер.
– Мə, деп, Сұлтекең Дəулетке бір сомды ұстата берді.

– Мынауың жыртық, ескі ақша ғой.
– Ендеше мынаны ал, мə – деп Сұлтан оның қолындағы шытырлаған су
жаңа бір сомдыққа айырбастап берді.
Ақшаның сиқыр күші Дəулеттің шырайын күрт өзгертті. Енді оның көзінде
қуаныш ұшқыны тіріліп, бізге үйірсектеп қарай бастады.
Сұлтекеңнің қимылына кез ілеспейді. Жүктің астындағы месті дереу
суырып алып, аузын шешіп жатыр. Дəулет өрешенің ішінен бұрын ішіне
қымыз құйылған кішірек бір көк кастрюльді алып шықты.
– Кəне, тос.
Сұлтекең сар еткізіп, орта кострюльден аса қымызды бір-ақ құя салды.
– Көп боп кетті! – деп, шыж ете қалды Дəулет.
– Ештеңе етпейді.
Месті Сұлтекең көз ілеспейтін шапшаңдықпен орнына қайта байлап қойды.
Екеуміз кострюльдағы қымызды кесемен көсіп алып, кезектесіп сіміре
бастадық.
Босаған кострюльді өреше ішіне апарып қойған соң Дəулет:
– Тағы бір сом бер, – деп, қолын созды.
– Не үшін.
– Сендер екі кесе емес, көп іштіңдер ғой.
– Өй, жолың болғыр, – деп кейіді Сұлтан, – біз оны ішейік деп іштік пе.
Мамаң кеп қалса, сені құртады екен деп, саған жанымыз ашыған соң іштік
қой. Бекер ішкен екем. Қарнымды сыздатып кетті.
Дəулет не дерін білмей, бедірейіп қалды.
– Сен, онан да бізге жейтін бірдеңе бер. Қымыз ішімізді ашыта бастады, –
деді Сұлтан.

Дəулет созған қолын енді ғана тартып алды.
– Нан жейсіңдер ме?
– Əкеле бер. Май бар ма? Оны да əкел. – Сұлтан Дəулетпен қабаттасып,
өрешеге бірге кіріп кетті. – Мына біреу піскен омыртқа ма?
Саудадан пайда тауып қалған Дəулет.
– Тамаққа да ақша төлеңдер, – деп, ескертті. Əлдекім шала мүжіп тастаған
мойын омыртқаны қомағайлана тістелеп жатып:
– Жарайды, төлейміз, – дейді Сұлтан.
– Қазір төле.
Сұлтан Дəулетке тағы бір сом берді. Бір-бір жапырақ нанға май жағып,
соғып алдық.
– Ал кеттік, – деді Сұлтан.
Дəулет менің алдымды тосқауылдай қалды:
– Бəкінің керегі жоқ па?
– Кəне, қандай бəкі, – дедім мен.
Дəулет қалтасынан бəкісін алып көрсетті. Темір сапты кішкентай арзанқол
бəкі екен. Ұнатпадым.
– Белбеу керек емес пе?
– Қайсы?
– Дəулет жейдесін түріп жіберіп, сатпақ-сатпақ кір қарнын алдыма тосып,
беліндегі белбеуін көрсетті.
– Өзің қайтесің? Шалбарың түсіп кетпей ме?
– Түспейді. Қайыспен байлап алам.

Мен Дəулетті неге екенін аяп кеткендей болдым. Оның ең соңғы белбеуіне
дейін тонап əкету оңбағандық болар еді.
– Керегі жоқ, хош бол.
Дəулет амалсыз қоштасқандай ыңғай танытты.
– Хош болыңдар.
Дереу атқа қондық та, үш итті улатып-шулатып жөнеле бердік. Ақтөс төбет
аттың омырауына шапшып, сұңғыла қара қаншық құйрығынан тартқылап,
иттік мінездерін тағы көрсете бастады. Сұлтекең қара төбетті қамшымен
тұмсыққа бір тартуға құштар болып, бастырмалатып келеді. Бірақ əккі
төбеттің оңайлықпен ұрғыза қоятын түрі жоқ. Қамшының ұшы жетер-
жетпес жерден арс-арс етіп, өршеленіп, қалмай келе жатыр. Мен артыма
бұрылып қарасам, көкжасыл кепкасы қалқиып, жейдесінің етегі өрге қарай
таңқия түсіп, Дəулет саудагер үй сыртында бізді көзімен ұзатып əлі қарап
тұр екен.

жүктеу/скачать 0,56 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: