ӨМІРТІРШІЛІК ҚАУІПСІЗДІГІ

80 

 

елеулі  әсер  етеді.  Кепілденген  мәндерден  микроклиматтық  жеке 

параметрлерінің ауытқуы жұмысшының жұмыс қабілетін төмендетеді, көңіл 

күйін нашарлатады және кәсіби ауруларға әкелуге мүмкін. 

Ауаның температурасы адамның көңіл күйіне және еңбек нәтижесіне елеулі 

әсер  етеді.  Төмен  температура  ағзаның  салқындауын  туғызып  тұмаумен 

шалдығуына ықпал етуі мүмкін. Жоғары температура кезінде ағзаның қызып 

кетуі  туындайды,  бұл  қатты  терлеуге  және  жұмыс  қабілетінің  төмендеуіне 

әкеп  соқтырады.  Жұмысшы  зейінін  жоғалтады.  Бұл  қайғылы  жағдайға  әкеп 

соқтыруы  мүмкін.  Ауа  дымқылдығының  жоғары  болуы  тері  және  өкпе 

бетінен  ылғалдың  буланып  кетуіне  кедергі  жасайды.  Бұл  ағзаның 

терморегуляциясының  бұзылуына,  яғни  адам  жағдайының  нашарлауына 

және әрекет жасауының төмендеуіне әкеледі. 

Жұмыс  аймағында  микроклиматты  жасау  кезінде  ауаның  қозғалу 

жылдамдығы  сезінерлік  рөлді  ойнайды.  Адам  0,15  м/с  шамасындағы 

жылдамдық  кезінде  ауаның  қозғалуын  сезіне  бастайды.  Сонымен  қатар  ауа 

ағынының  әрекеті  оның  температурасынан  тәуелді.  360С  аз  температура 

кезінде  ағын  адамға  жағымды  әрекет  етеді,  ал  400С  жоғары  температура 

кезінде – жағымсыз. 

Өндірістегі 

желдеткіш 

жүйесі 

негізгі 

санитарлық-гигиеналық 

шарттарының  біріне  кіреді.  Өндіріс  орындарындағы  шаң-тозаңдарды,  зиян 

газдарды,  буларды  және  артық  жылуды  желдеткіш  жүйесі  арқылы  сыртқа 

шығарады.  Жұмысшылардың  жұмыс  істеуіне  қолайлы,  таза  ауамен 

қамтамасыз  етеді.  Желдеткіштер  жалпыалмасулық  және  жергілікті  болып 

бөлінеді,  ал  жұмыс  орнына  таза  ауа  тарату  жағынан  табиғи  және 

механикалық болады. 

 

4.3 Өндірістік жарықтандыру 

 

А. Жасанды жарықтандыру. 

 

Қазіргі  жарық  техникасының  негізгі  тапсырмаларының  бірі  -  еңбек 

ету  ортасына  қолайлы  жарықтандырумен  қамтамасыз  ету  .  Сонымен  қатар 

жоғары  еңбек  нәтижесін  беру  және  технологиялық  процесстерде  электр 

энергиясын  рационалды  негізде  қолдану  ,  яғни  жарықтама  құрылғыларын 

пайдалану және құрылу шығындарын төмендету . 

Өнеркәсіптерде 

жасанды 

жарықтандыру 

- 

көру 

жұмыс 

қабілетіне,    адамдардың  физикалық  және  моральдық  күйлеріне  ,  еңбек 

өнімділігін  10-15%  көбейтуге  үлкен  мүмкіндік  береді.  Өнімдердің  сапасын 

жоғарылатып  ,  өндірістік  жарақаттар  және  кәсіби  аурулардың  деңгейін 

төмендетеді. 

Сызықты-аппарат  цехтерінде  (САЦ)  жарықтандыру  аспаптарын 

орналастырғанда  келесі  шарттар  орындалуы  тиіс:  үнемді  ,  нормаланған 

жарықтандыру  шамдарын  (  неондық  шамдар)  қолдану,  жарықтандыру 

81 

 

сапасына сай болу; қызмет етуге қауіпсіз және ыңғайлығы; топтық желілерді 

құрастыру қолайлығы; бекіту сенімділігі. 

 

Б. Табиғи жарықтандыру. 

 

Табиғи  жарықтандыру  өзінің  спектрлік  құрамына  байланысты 

ерекше  қолайлы.  Табиғи  жарықтандыру  -  құрылуы  жағынан  бүйірлік, 

төбелік, араласқан болып бөлінеді. 

Бүйірлік  жарықтандыру  сыртқы  қабырға  терезелері  арқылы 

жарықтандыру;  төбелік 

жарықтандыру 

төбесаңылаулары 

арқылы; 

араласқан  -  бүйірлік  және  төбелік  табиғи  жарықтандырулар.  Табиғи 

жарықтандыру  табиғи  жарықтандыру  коэффицентімен  (ТЖК)  сипатталады  . 

ТЖК  —  табиғи  жарықтану  бөлме  ішіндегі  кейбір  нүктелерде  берілген 

жазықтығына қатысты.  

Бүйірлік  табиғи  жарықтануТЖК  минималды  мәнімен  нормаланады, 

төбелік және араласқан жарықтандыру ТЖК орташа мәнімен нормаланады . 

 

4.4 Электр қауіпсіздігі  

 

МЕСТ 12.1.03-02 құжаты негізінде 400 Гц - ге дейін жиілікте тұрақты 

және  айнымалы  токпен  жұмыс  істейтін  электр  қондырғыларының  қорғаныс 

жерлену  мен  нөлденуіне  арналған,  және  қорғаныс  жерлену  мен  нөлдену 

арқылы электр қауіпсіздігін қамтамасыз етеді. 

Стандарт  жарылысқа  қауіпті  зоналар,  электр  транспорттар,  кемелер, 

металликалық  резервуардарда,  су  астында,  жер  асты  мен  медициналық 

техниканың қорғаныс жерлену мен нөлденуіне қолданбайды. 

Қорғаныс  жерлену  мен  нөлдену,  изоляцияның  бұзылғанының 

арқасында  электр  қондырғысының  ток  жүрмейтін  металл  бөліктері  кернеу 

астында  қалғанды,  адамның  сол  металл  бөліктеріне  тиіп  кеткен  жағдайда 

электр тогынан қорғау керек. 

Қорғаныс  жерлену  электр  қондырғысының  металликалық  бөлімімен 

жер  немесе  жерге  балама  арасындағы  әдейі  жасалған  электрлік  байланыста 

айтады. 

 Нөлдену  электр  қондырғысының  металликалық  бөлімімен  қоректі 

көздің жерленген нүктесі арасында қорғаныс нөлдік өткізгіш арқылы электр 

байланысы айтылады. 

Қорғаныс  жерлену  мен  нөлденуге  электр  қондырғыларының  ток 

жүргізбейтін металликалық бөлімдерінің басқа түрлі қорғаныс әдісі болмаған 

жағдайда қамтылу керек. 

Электр  қондырғыларының  қорғаныс  жерлену  мен  нөлденуін  келесі 

шарттарға сәйкес орындау керек: 

-

 

айналмалы  токтың  номинальді  кернеуінің  380  В  -  тан,  тұрақты 

токтың 440 В - тан жоғары болған кезде міндетті түрде болу керек. 

82 

 

-

 

МЕСТ  12.1.03  -  02  құжатына  сәйкес  қауіпті  және  аса  қауіпті 

жұмыстарда  айналмалы  токтың  номинальді  кернеуінің  42  -  380  В 

аралығында, тұрақты токтың 110  - 440 В аралығында болған кезде міндетті 

түрде болу керек. 

Электр  қондырғыларында  қорғаныс  жерлеу  ретінде  алғашқы  кезеңде 

табиғи жерлегіштер қолданылуы керек. 

Өнеркәсіптік ғимараттардың темірбетон фундаментін табиғи жерлегіш 

ретінде алғанда, қосымша табиғи емес жерлегіштер қажет болмайды. 

Шекті  кернеу  мен  жерлегіш  құралдарының  кедергісі  жылдың  кез 

келген мезгілінде қамтылу керек. 

Бір  немесе  көп  қызмет  атқаратын  электр  қондырғыларына  жерлегіш 

қызметін  атқаратын  құралдар,  осы  электр  қондырғысының  жерлегіш 

функциясын атқаратын барлық талаптарына сәйкес болу керек. 

Жерлегіш пен нөлдену қорғанысқа қолданылатын өткізгіш ретінде осы 

қызметке арнайы жасақталған құралдарды пайдалану керек, немесе құрылыс 

металликалық,  электромонтаждық  конструкцияларды  қолданған  жөн. 

Нөлдегіш  өткізгіштер  ретінде  алғашқы  кезеңде  жұмысқа  қабілетті  тұрған 

өткізгіштерді пайдалану керек.  

Жерлегіш  қорғаныс  пен  нөлденуге  қолданатын  өткізгіштердің 

материалы,  конструкциясы  мен  размері,  жылдың  барлық  мезгіліне  және 

механикалық пен химиялық әсерлерге тұрақтылықты қамтамасыз ету керек. 

Металликалық  құрылыс  заттары  мен  өнеркәсіптік  конструкциялар 

арасында  потенциалдарды  теңестіру  үшін  жерлегіш  немесе  нөлдегіш 

желілеріне қосылу керек. 

Адамдарды  электр  желісіне  қосылған  ток  өткізгіш  бөлшектермен 

жанасудан қорғау үшін, келесі шаралар қолданылады: 

-

 

электр      қондырғылар      бөліктерінің      электр      қауіпсіздігін   

қамтамасыз ететін жермен қосу; 

-

 

тұрақсыз ток жүретін жерлеге арнайы шектеуші аспаптарын құру 

-

 

станцияларда    қауіпті    жағдайда  автоматты    түрде    өшетін 

құрылғыларды пайдалану; 

-

 

қауіпті жерлерге қауіпсіздік белгілерін қолдану. 

Қауіпті  аймақта  жұмыс  басталар  алдында  арнайы  "техникалық 

қауіпсіздік шаралар" сабақтары өткізіледі. 

Әр-түрлі  мақсатта  электр  тогын  қолдану,  оның  қауіпсіздік 

мәселелеріне  көңіл  бөлуді  қажет  етеді.  Себебі  электр  тогының  әсерінің 

қауіптілігі  адам  өліміне  дейін  алып  барады.  Электр  тогымен  зақымдану 

себептері: 

 -  ашық  тоқ  өткізгіш  бөлшектерімен  және  сымдармен  әрекеттесу 

салдарынан; 

 - оқшауламасы зақымданған ток өткізгіш бөлшектермен жанасу 

салдарынан; 

 - оқшауламасының кедергісі аз заттар арқылы; 

83 

 

 - қолымен істейтін электрлік саймандардың жарамсыздығынан.  

Электр тогының адам ағзасында әр-түрлі электр жарақаттар (элекртлік 

күйік, терінің  металлдануы, электр белгі,  электроавтомия) және  электр 

соққы тудырады. 

Электрлік  күйік  ток  өткізгішті  бөлшектерді  ұстағаннан  пайда 

болады.  Электр  белгі  температурасы  50-115  °С  кедергісінен  үлкен,  ауданы 

кіші бет арқылы үлкен ток өткен кезде жылулық әсерден пайда болады. Бұл 

кезде терінің ісуіне әкеліп соғады. 

Элетроавтомия  -  ультракүлгін  күшті  ағынның  нәтижесінде  көздің 

ісуі.  Электр  соққы  -  адам  денесі  арқылы  электр  тізбектің  пайда  болуының 

әсерінен  ағзаның  зақымдалуы.  Бұл  электр  өрістерінің  әсерінен  туған 

биофизикалық құбылыс. 

Физиология  жағынан  электр  соққы  сыртқы  орта  факторларының 

әсерінен  болатын  зақымдану  болып  саналады.  Адам  электр  желісіне 

қосылған  жабдықтармен  жалғасқан  кезде,  оған  жанасу  кернеуі  әсер  етеді. 

Жанасу  кернеуі  электр  тізбегінің  екі  нүктесінің  потенциялдарының 

айырымына  (жанасу  нүктесі  және  тіреу  нүктесі)  тең.  Электр  ток  адам 

денесі  арқылы  өткен  кезде,  оған  термиялық,  электролиттік,  механикалық 

және  биологиялық түрде әсер етеді. 

Электр тогының адам ағзасына әсерін төрт дәрежеге бөледі: 

1-дәреже - бұлшық еттердің әлсіз қуырсуы;  

2-дәреже - бұлшық еттердің қуырсуы және талып қалуы;  

3-дәреже  -  талып  қалу  және  жүрек  тамырымен  дем  алу  қызметінің 

бұзылуы;  

4-дәреже - клиникалық өлім (жүрек пен өкпе тоқтап қалуы)  

Электр  тогының  әсер  ету  дәрежесі  келесі  факторларға  байланысты 

болады: 

1)

 

Желінің сызбасына; 

2)

 

Оның кернеуіне; 

3)

 

Бейтараптаманың режиміне байланысты болады 

Адам  денесінің  кедергісі,  ол  терінің  ішкі  мүшелерінің  және 

тканьдерінің кедергілерінің қосындысынан тұрады. Терісі таза, құрғақ адам 

кедергісі - 4000-10000 Ом-ға дейін жетеді. 

Адам ауырған кезде және терісі ластанған кезде, кедергісі 500 - 700 Ом-

ға дейін төмендейді. Сондықтан есептеулерде адамның кедергісі 1000 Ом-ға 

тең деп есептеледі. 

Адамдарды  электр  желісіне  қосылған  ток  өткізгіш  бөлшектермен 

жанасудан қорғау үшін, келесі шаралар қолданылады: 

-

 

электр  қондырғылар  бөліктерінің  электр  қауіпсіздігін  қамтамасыз 

ететін жермен қосу; 

-

 

тұрақсыз ток жүретін жерлеге арнайы шектеуші аспаптарын құру; 

-

 

станцияларда  қауіпті  жағдайда  автоматты  түрде  өшетін 

құрылғыларды пайдалану; 

84 

 

-

 

қолымен 

істейтін 

электр 

саймандарының 

жұмысқа 

жарамдылығын тексеру; 

 - қауіпті жерлерге қауіпсіздік белгілерін қолдану. 

 

4.5 Өрт қауіпсіздігі 

 

 

Өрт  –  бұл  уақыт  пен  кеңістік  аралығында  басқаруға  келмейтін 

материалдық  шығындарға  әкелетін  және  адамдардың  өмірі  мен 

денсаулығына қауіп төндіретін жану болып табылады. 

Өрттің қауіпті факторлары: 

 

- от және ұшқындар; 

 

- ауаның және қоршаған заттардың температурасының жоғарылығы; 

 

- түтін; 

 

- ауада оттегі шоғырының аз болуы; 

 

- ғимараттардың, үйлердің және қондырғылардың бұзылуы. 

Жану  -  жылу  мөлшері  көп  бөлінетін,  тез  арада  болатын  күрделі 

химиялық  құбылыс  болып  табылады.  Жану  болу  үшін  жанғыш  заттар 

қышқылдық  және  тұтану  көздері  болуы  керек.  Қазіргі  ЭЕМ-де  электронды 

сызбалардың элементтерінің орналасу тығыздығы жоғару болады. Солардың 

ішінде  жалғану  сымдары  мен  коммутациялық  кабельдер  бір-біріне  жақын 

орналасады.  ЭЕМ  орналасқан  бөлмелердің  айналасындағы  артық  жылу 

мөлшерін  азайту  үшін  желдету  жүйелері  қолданылады.  ЭЕМ  орналасқан 

есептеу  орталықтарын  трансформаторлық  қосалқы  станция  арқылы 

жабдықтайды. Есептеу орталықтарының электр қондырғыларына кернеу, өрт 

қауіпсіздігін тудыратын кабель желілері арқылы қосылады. Бұл кабельдердің 

де  өрт  қауіпсіздігін  тудыру  мүмкіндігі  өте  жоғары.  Өндірістік  ғимаратттар 

мен  бөлмелердің  өртке  қауіптілігі,  онда  орындалатын  технологиялық 

үрдістердің  ерекшеліктері  мен  қолданылатын  заттар  мен  материалдардың 

ерекшелітерімен, сонымен қатар оларды өңдеу шарттарымен анықталады. 

Ғимараттардың отқа төзімділік дәрежесі олардың қызметіне, жарылып 

жану    және  өрт  қауіпсіздігі  категориясына,  қабат  санына,  қабат  ауданының 

өрт сөндіру аудандарына байланысты қабылданады. 

К1  категориясына  құрылыс  конструкциялары    өрт  қауіпсіздігі  стенды 

бар ғимараттар (аз өрт қаупі бар), өйткені бұл жерде жанатындар (кітаптар, 

құжаттар, жиһаз, оргтехника және т.б.) және қиын жанатындар(сейф, әр түрлі 

жабдықтар және т.б.), отпен оралғанда жарылыссыз жанатындар жатады. 

Ғимараттардың  конструктивті  мінездемелеріне  ғимараттың  көтеруші 

және 

қоршау 

конструкцияларының 

табиғи 

және 

жасанды 

тас 

материалдардан,  бетон  немесе  темірбетон,  жабуларға  сылақпен  қорғалған 

ағаш конструкциялары немесе қиын жанатын жапырақ беттер, сонымен қатар 

тақта материалдарын қолдану рұқсат етіледі. 

Ғимараттың  өртке  төзімділік  дәрежесін  үшіншідей  анықтауға 

болады(ІІІ) 

85 

 

Диспечер  бөлмесін  функционалды  өрт  қауіпсіздігіне  қарай  Д  класына 

жатқызады.  

Диспетчер  бөлмесінің  өртенуі  өте  келеңсіз  жағдайға  әкелуі  мүмкін 

(бағалы ақпараттардың жоғалуы, мүліктердің бүлінуі, адамдардың өлімі және 

т.б.),  сондықтан  өрт  болу  қауіпінің  алдын  алу;  ғимараттағы  өртті  өшіру 

жоспарын  жасау;  ғимараттан  адамдарды  эвакуациялау  жолдарын  қарастыру 

қажет. 

Өрттің туу себептері төмендегіше болуы мүмкін: 

- 

электрпроводтарының 

дұрыс 

болмауы, 

розетка 

немесе 

ажыратқыштардың қысқа тұйықталуға әкелуі немесе оқшаулаудың болмауы; 

- дұрыс істемейтін электрприборларын пайдалану; 

-  ғимарат  ішінде  ашық  жылытқышты  элементі  бар  қыздырғыш 

электрприборларын пайдалану; 

- ғимараттарға найзағайдың түсуімен өрттің пайда болуы; 

- сыртқы әсерлерден ғимараттың жануы; 

- отпен ұқыпсыз, өртқаупі ережесін сақтамағандықтан  

 Өрт  профилактикасы  бірнеше  кешенді  ұйымдасқан  және  техникалық 

іс-шараларды, адамдардың қауіпсіздігі, өртті болдырмау, оның жайылуының 

алдын алу, сондай-ақ өртті сәтті өшіру жағдайын жасауды ұсынады. 

Өрт профилактикасы үшін ғимараттың өртқауіпсіздігінің дұрыс бағасы, 

қауіпті факторларды анықтау, өртті ескерту жабдығы және қорғау маңызды.   

Өртқаупін болдырмау жағдайы – от алысу көздерін жою. 

Дисперскіде от алысу көздері: 



 

электржабдықтарының  ақаулығы,  электржелісінің  ақаулығы,  электр 

розеткалары  және  ажыратқыштар.  Өртті  болдырмау  үшін  өз  уақытында 

тексеріп ақаулықтарды жойып, жоспарлы қараудан өткізіп және дер кезінде 

жөндеп отыру қажет; 



 

электрприборларының 

ақаулығы. 

Өртті 

болдырмау 

үшін 

электрприборларын  уақытында  жөндеуден  өткізіп,  сынған  нәрсені  сапалы 

жөндеп, ақауы бар электрприборларын қолданбау; 



 

бөлмені  жылыту  үшін  ашық  жылытқышты  элементі  бар 

электрқыздырғыштарды  қолданбау.  Төбесі  ашық  жылытқыштар  бөлмедегі 

қағаз құжаттар, және кітап сияқты анықтама әдебиеттер, істемеліктерсондай-

ақ  тез  жанатын  қағаздардың  қызып  өртенуіне  әкеп  соқтырады.  Өрт 

профилактикасы  ретінде  ашық  жылытқыштарды  диспетчер  бөлмесінде 

пайдаланбауды ұсынамын; 



 

электрпроводында  қысқа  тұықталу.  Қысқа  тұйықталу  барысында 

өрттің болдырмаудың алдын алу мақсатында электрпроводтар жабық болуы 

тиіс;  



 

ғимаратта  найзағай  түсуі.  Жаз  айларында  жарқылдау  барысында 

бөлмеге  найзағай  түсіп  өртке  айналуы  мүмкін.  Осының  алдын  алу  үшін 

шатырға найзағай қаққыш орнатуды ұсынамын; 

86 

 



 

өртқауіпсіздігін  сақтамау  және  бөлмеде  темекі  шегуде  өртке  әкеліп 

соқтыруы  мүмкін.  Зертхана  бөлмелерінде  өртті  болдырмау  мақсатында 

темекі  шегуге  мүлдем  тиым  салып,  тек  арнайы  бөлмелерде  ғана  шегуге 

рұқсат етілуін талап етемін;  

Өрттің  алдын  алу  мақсатында  диспечерлермен  өртке  қарсы 

инструктаждар  өткізіп,  онда  жұмысшыларға  өртке  қарсы  ережелермен, 

сондай-ақ өрт сөндіру алғашқы құралдарына үйрету. 

 

Өрт  таралуын  алдна  алу  және  жарылыстарды  алдына  алу  ол  өрт 

қауіпсіздігінің профилактикасы болып табылады. Оның мақсаты  болып: өрт 

болуының алдына алу іс-шаралары, өрт таралуын бөгеу және сәтті эвакуация 

жасалу  үшін  жағдай  жасау.  Өрт  пайда  болған  жерді  уақытында  таба  білу 

және  өрт  сөдірушілерді  жедел  шақыру  және  өртті  сәтті  сөндіруге  жағдай 

жасауды қамтамассыз ету керек. 

Объектілерде профилактика жұмысына кіретіндер: 

Жалпыобъектініжәнежекебөліктерінөртқауіпсіздікшараларынуақытынд

атексеріптұруынқамтаммасызету; 

Ұсынылғаніс-шаралардыңуақытындаорындалуын қадағалау; 

Обьектініөртжінетехникалық тексеруден өткізу; 

Өртқауіптіжерлердітолықбақылауғаалу 

және 

өрт 

сақтандыру 

шараларын іске асыру; 

Оьектілерде  жұмысістейтінперсоналмен  және  жұмысшылармен  өрт 

қауіпсіздігі  туралы  инструкция  жүргізу  және  өрт  қауіпсіздігі  бойынша  әр-

түрлі іс-шаралар жүргізу; 

Стационарлықавтоматикалықжәнебіріншіреттіөртсөндіру 

құрылғыларын дұрыс қолданылуын және дарамдылығын тексеру; 

Өрткеқарсысуменжабдықтаужәнежедел хабарлау жүйесін тексеру; 

Жеке құрамнанөзеріктілерді өрт сөндіруге қарсы дайындау және өртті 

уақытында сөндірілуін қамтамассыз ету; 

Өртсөндіруавтоматтарынцехтарда,  шеберханалардажәне  складтарда 

қондыру. 

 

4.6  ЭЕМ-і  бар  ғимараттар  мен  бөлмелерде  өртке  қарсы  қойылатын 

талаптар 

 

Өрттің  алдын  алудың  бірден  бір  мақсаты  өрт  кезінде  құрылыстық 

құрылымдардың  бұзылудан  сақтау  және  жоғары  температуралар  әсер 

еткенде қажетті тұрақтылықты қамтамасыз ету. Құрылымдардың белгілі бір 

уақыт бойы өз функцияларын сақтап тұру қабілетін өртке төзімділік шегі деп 

аталады. Оны арнайы пештерде стандартты температурамен үлгілерді сынау 

арқылы анықтайды. 

 

 

 

87 

 

T=345lg(8τ+1)стандарттытемпературасы 

 

Т – қоршағанортаныңстандарттытемпературасы,  °С. 

τ – жанууақыты, мин. 

 

Құрылыстық 

құрылымдардыңотқатөзімділікшегінебайланысты 

“өрткеқарсынормаларға” байланысты 8 дәрежетағайындалған. 

I 

 

IIIб 

II 

 

IVа 

III 

 

IVб 

IIIа   

V 

ЭЕМ  бар  бөлмелер  отқа  төзімділік  дәрежесі  бойынша  I  және  II 

дәрежеге сәйкес келуі керек. 

 

4.7 Өрт кезінде ЭЕМ бар ғимараттардан адамдарды эвакуациялау 

 

Эвакуация  негізінен  бір  бағытта  есікке  қарай  жүргізіледі.  Әсіресе 

эвакуациялау  биік  ғимараттарда  ролі  зор.  Себебі  мұндай  ғимараттардың 

дәліздері  тар  болып,  адамдардың  қозғалысы  тығыз  болып  қалуы  мүмкін. 

Сондықтан  биік  ғимараттарда  эвакуацияларға  арнайы  жоспар  құрылады. 

Эвакуацияның ұзақтығы эвакуациянық шығу жолдарының болуына, олардың 

санына және өлшеміне байланысты болады. Эвакуациялық жолдар дегеніміз 

сыртқы  эвакуацияның  шығуға  бағытталған  жолдарды  айтамыз.  Олардың 

ішінде  кең  тарағаны  дәліздер,  сатылар  және  фойе.  Шығуға  бағытталған 

жолдар мынадай жағдайда эвакуациялық болып саналады: 

1-ші  қабаттыңқандайда  бір  бөлмесінен  тікелей  сыртқа  шығу  немесе 

сатылар арқылы шығу; 

Кез-келгенқабаттандәлізге  одан  ары  қарай  сатыларға,  сонымен  қатар 

сол қабаттағы көрші бөлмелерге бағытталған жолдарды айтамыз. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

88 

 

                                                                                             2 

 

                                                                                                                  3 

 

 

                                                                            11 

 

                                                                             1                      4      

 

                             2 

      1 

 

  а)                                                                б) 

 

а) 1 қабаттығимараттарда 

 

1 - бірден бөлмелерден сыртқа шығатын жолдар. 

 

2 – тамбур арқылы сыртқа шығатын жол. 

 

б) көпқабаттығимараттарда 

 

1 – бөлмелер, одан дәлізге шығатын жол 

 

2 – дәліз 

 

3 – сатылық алаң 

 

4 – сатыдан сыртқа шығу 

 

Өрт  қауіптілігінің  алдын  алу  үшін  барлық  құрылғылар  бәрін  бір-ақ 

өшіру  мақсатымен  жалпы  щитоққа  қосылған.  Аппаратурада  қолданылатын 

қорғағыштар номиналды техникалық талаптарға сәйкес қойылған.  

Жұмыс  орны  хабарлаушы  арқылы  өрт  басталған  жағдайдағы  тез 

хабарлану  үшін  оптикалық-электронды  дабылдама  жабдықталған.  Бірінші 

ретті  өрт  сөндіргіш  құралы  ретінде  жұмыс  орнына  кірер  есік  қасында 

орналасқан ОУ-5 қолданылады.  Ғимаратта ішкі су жүргізілген. 

 

4.8 Өртсөндірутәсілдеріжәнеөртсөндірушіқұралдар 

 

Жану  үрдісін  тоқтату  үшін  келесі  негізгі  тәсілдер  қолданылады. 

Салқындату,  еріту,  оқшаулау  және  химиялық  түрде  тоқтату.  Жанған 

заттардың  бетіне  жылу  тартқыш  өрт  сөндіру  құралдарының  (су,  көбік  және 

т.б.)  немесе  жанғыш  сұйықтық  қабаттарын  араластыру  арқылы  салқындату. 

Жанғыш  булардың,  шаңдардың  және  газдардың  шоғырларын  инертті 

газдардың  жану  аймағына  енгізу  арқылы  салқындату.  Жанғыш  заттардың 

бетіне  оқшаулағыш  көбік  немесе  құм  сияқты  өрт  басқыш  құралдарды  жабу 

арқылы жану аймағынан оқшаулау. 

89 

 

Жанғыш материалдардың бетін суландыру немесе жанғыш шаң, газ, бу 

жүйелерінің  флегматизациялық  заттармен  еріту  арқылы  жану  реакциясын 

химиядық түрде тоқтату. 

 

Флегматизаторлар  дегеніміз  жарылғыш  заттардың  механикалық 

әсерлерге  тұрақтылық  қатынасын  сипаттайтын  су  мен  пластикалық 

заттардың  (вазелин,  парафин)  қысылуы,  сығылуы  және  араласуы  арқылы 

алынатын  заттар.  Анағұрлым  кең  тараған өрт  сөндіру  құралдары ретінде  ең 

қарапайым түрінің бірі – су қолданылады. 

Өрттің  пайда  болуы  құрылғылардың  бұзылуынан,  өртпен  қателік 

жібергеннен болады. 

Өрт  қауптілігінің  алдын  алу  үшін  барлық  құрылғылар  бәрін  бір-ақ  өшіру 

мақсатымен  жалпы  щитокқа  қосылған.  Аппаратурада  қолданылатын 

предохранительдердің 

номиналдары 

техникалық 

талаптарға 

сәйкес 

қойылған. 

Ұйымның  эвакуациясы  үшін  екі  шығыс  жасалынған,  олардың  бірі 

орталық кіріске, ал екіншісі өрт шығысына апарады. Қарастырылып отырған 

жұмыс орнына басқа орындардан эвакуациялық жолдары қосылмайды. 

Қызмет  көрсететін  персонал  өрт  қауіпсіздігі  ережелерімен  алдын  ала,  өрт 

болған  жағдайдағы  эвакуациялық  жолдарын  және  өрт  болған  жағдайдағы 

ережелермен ескертілген. 

Жұмыс  орны  хабарлаушы  арқылы  өрт  басталған  жағдайдағы  тез 

хабарлану  үшін  оптикалық-электронды  сигнализациямен  жабдықталған. 

Бірінші ретті өрт сөндіргіш қүралы ретінде жұмыс орнына кірер есік қасында 

орналасқан ОУ-5 қолданылады. Ғимаратта ішкі су жүргізілген. 

Өрт  қауіпсіздігіне  қарауды  және  профилактикалық  жұмыстарды  акт 

ретінде  қалыптасып,  қойылған  мерзімде  орындалуға  тиіс  өрттік-техникалық 

комиссия жүргізеді. 

АММ  ғимараттарын  өртсөндіру  қауіпсіздігімен  және  өртсөндіру 

құралдарымен қамтамасыз ету 

Өрт  қауіптілігінің  алдын  алу  үшін  барлық  құрылғылар  бәрін  бір-ақ 

өшіру  мақсатымен  жалпы  щитоққа  қосылған.  Аппаратурада  қолданылатын 

қорғағыштар номиналды техникалық талаптарға сәйкес қойылған.  

Өртті  сөндіру  үшін  ұнтақ  өртсөндіргішке  қажетті  санын  есептеу 

жүргіземіз.  ОПС  –  10  /15/  типті  ұнтақ  өртсөндіргіште  құрғақ  ұнтақ 

өртсөндіргіш құралы ретінде қолданылады (көмірқышқыл содасы және т.б.), 

онда  10  литрлі  ыдыс  бар.  Өртсөндіргіш  корпусына  15  МПа  қысымдағы 

инертті  газбен  толтырылған  баллон  бекітілген.  Шұраны  ашу  кезінде  газ 

арынындағы  негізгі  баллоннан  ұнтақ  икемді  шлангтан  шығарылады,  сосын 

раструб арқылы күнге күю ошағына береді. Осы өртсөндіргіштің ұзақтылық 

әрекеті шамамен 30 с. АТС автозалының орын иеленген ауданы 500 м



. 

 

 

 

90 

 

Ұнтақтың массалық шығынын анықтаймыз: 

 

;

ор

n

n

F

I

q





   

 

                        (4.1) 

 

мұндағы   In  –  ұнтақтың  талап  етілген  салыстырмалы  массалық 

шығыны  (кесте  бойынша  «өртті  сөндіру  үшін  ұнтақтың  салыстырмалы 

шығыны» Н. Ф. Бубырь); In=0.3 (км/м

2

с) 

 

 

 

F

қор

 – қорғалатын үй-жайдың ауданы. 

 

Ұнтақ қорын үлкен шығын бойынша, формула бойынша анықтаймыз: 

 

;

Т

n

n

q

G







 

 

 

                         (4.2) 

 

мұндағы  



 - өртті сөндіру уақыты. 

Газды  тасымалдау  қоры  және  баллондар  санын  анықтаймыз.  Газды 

тасымалдау үшін баллондар санын табамыз: 

 

)

кг 

 

(

 

4500

30

150







n

G

 

 

 

;

.

б

о

б

атм

см

n

пр

б

V

Р

G

N















                                      (4.3) 

 

мұндағы  



см



 0.23 кг/м; 

 

Р

атм

 – атмосфералық қысым (10

-5

Па); 

 

V

б

 – баллон көлемі; 

 



б

 – баллондағы жұмыс қысымы (1.5 МПа); 

 



о

  –  нормалышарттарғакелтірілгенгаздың  (азоттың)  тығыздығы  (1.23 

кг/м

3

). 

 

 

 

 

 

 

(ккг/с)

 

150

500

3

.

0







n

q

баллондар;

 

212

10

15

23

.

1

5

.

0

23

.

0

10

4500

6

5

.















пр

б

N

91 

 

Сосын баллондағы көлік газының қалдығын анықтаймыз (кг): 

Және ұнтақ үшін ыдыстағы газдың қалдығын (кг): 

 

 

 

Баллонныңақырғыталапетілген саны: 

 

 

Өнеркәсіптік 

үй-жайлардағы 

(мекемелеріндегі) 

өртсөндіргіштің 

алғашқы құралын орналастыру үшін теріммен өрттік қалқандар қондырылуы 

қажет:  Өртсөндіргіштер,  тығыз  матаның  бөлігі  (асбест,  киіз),  лом,  багор, 

балта.  Өрттік  қалқандар  үй-жайдағы  тез  қол  жететін  жерлерде,  әсіресе 

мүмкіндігінше үй-жайдан шығатын есікке жақын қондырылуы қажет. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

кг;

 

9

.

36

10

23

.

1

10

15

2

.

0

5

6

0

















атм

б

c

ТС

V

G







кг;

 

25

.

92

10

10

15

23

.

1

5

.

0

5

6

0

.















атм

б

б

Б

Т

V

G







баллондар;

 

213

10

15

5

.

0

23

.

1

10

)

9

.

36

25

.

92

23

.

0

4500

(

)

(

6

5

0

.

.





























б

б

атм

С

Г

Б

Г

см

n

б

V

G

G

G

N









92 

 

жүктеу/скачать 3,15 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: