Бүгінгі санда: Елтанымдық атаулар елдіктің белгісі
жүктеу/скачать 20,17 Mb. Pdf көрінісі
|
АСЫҒЫС ТҮБІ – КІНІШ Қазақ қыздарына үйлену – Қазақ- стан Республикасының азаматтығын ала алмай жүрген шетелдіктер үшін таптырмас тәсіл. К здегеніне қол жет кізген соң, артына нәсілі б лек жиендерді тастап қыр асып кет-
12 №13 (1375) 30 наурыз – 5 сәуір 2017 жыл
АНА ТІЛІ «АНА ТІЛІНІҢ» ГАЛЕРЕЯСЫНАН Раушан БАЗАРБАЕВА – суретші. Қазақстан Республикасы Суретшілер одағының мүшесі. ҚР Мәдениет қайраткері. Т.Жүргенов атындағы Қазақ ұлттық өнер академиясының профессоры, сәндік-қолданбалы өнер кафедрасының меңгерушісі. Республикалық, халықаралық көрмелерге тұрақты түрде қатысып келеді. «Жарық күнмен сырласу» атты жеке альбом каталогы ғылыми монография ретінде жарық көрді. «Ана тілі» галерясының айдарына автордың «Арғымақтар даласы» туындысы ұсынылып отыр. Құрылтайшы және шығарушы:
Жауапкершiлiгi шектеулi серiктестiгi Бас директор – Редакторлар кеңесiнiң төрағасы Жұмабек КЕНЖАЛИН қабылдау бөлмесi 272-87-30 kaz_gazeta@mail.ru www.kazgazeta.kz Бас редактор
Бас редактордың бiрiншi орынбасары
Бас редактордың орынбасары
Абылайхан ЖҰМАШЕВ – Тіл мәселелері және этнография Дина ИМАМБАЕВА – Білім, ғылым және мәдениет Бағдагүл БАЛАУБАЕВА – Әлеуметтік мәселелер және ақпарат Фототiлшi Азамат ҚҰСАЙЫНОВ Беттеуші Нұржан АСАНОВ Корректор Алмагүл ҰЛТАНБЕКОВА Хатшы-референт Лунара АТАМҚҰЛОВА Апталық Қазақстан Республикасы Мәдениет және ақпарат министрлiгiнiң Ақпарат және мұрағат комитетiнде қайта тiркеуден өтiп, 2006 жылғы 4 маусымда №7345-Г куәлiгi берiлдi. Газет аптасына бір рет шығады. «Ана тiлi» газетiнде жарияланған материалдардың авторлық құқы «Қазақ газеттерi» ЖШС-ға тиесiлi, жарнаманың мәтiнi мен тiлiне редакция жауапты емес. «Ана тiлiнде» жарияланған материалдарды көшiрiп немесе өңдеп басу үшiн редакцияның жазбаша рұқсаты алынып, газетке сiлтеме жасалуы мiндеттi. Жарияланған мақала авторларының пiкiрлерi редакция көзқарасын бiлдiрмейдi. Газет авторларынан мақалалардың 3 беттен (14 кегль) аспауын, электрондық нұсқасымен қоса әкелуiн сұраймыз. Редакция оқырман хаттарына жауап бермейді, қолжазба кері қайтарылмайды. Газеттiң терiлуi мен бет қатталуы «Қазақ газеттерi» ЖШС-ның компьютерлiк орталығында жасалды. Индекс 65367. Офсеттiк басылым. Газет: Алматы қаласы, Мұқанов көшесі, 223 «в». «Алматы-Болашақ» АҚ, Тел: 378-42-00 (бухг.), 378-36-76 (факс); Ақтөбе қаласы, Т.Рысқұлов көшесі, 190, «А-Полиграфия» баспаханаларында басылып шықты
Толымбек ӘБДІРАЙЫМ 8 701 345 7938 (Астана) Жанғабыл ҚАБАҚБАЕВ 8 771 769 6322 (Ақтөбе обл.) Батырбек МЫРЗАБЕКОВ 8 (7102) 90-19-73 (Қарағанды обл.) Бектұр ТӨЛЕУҒАЛИЕВ 8 (7292) 40-41-01 (Маңғыстау обл.)
Ғазиз ЕСЕНБАЕВ (Астана) 8 7016048029 Өтеген НӘУКИЕВ (Атырау) 8 701 518 46 81 Орал ШӘРІПБАЕВ (Семей) 8 705 661 14 33 Оразалы ЖАҚСАНОВ (Қостанай) 8 777 230 71 84 Жарқын ӨТЕШОВА (Мәскеу) Zharkyn-1@yandex.ru Қоғамдық негіздегі кеңесшілер: Ғарифолла ӘНЕС – филология ғылымының докторы Шерубай ҚҰРМАНБАЙҰЛЫ – филология ғылымының докторы, профессор Аягүл МИРАЗОВА – педагог-ұстаз, Қазақстанның Еңбек Ері Талас ОМАРБЕКОВ – тарих ғылымының докторы, профессор материалдың жариялану ақысы төленген Кезекшi редактор Бағдагүл БАЛАУБАЕВА Таралымы 20000 РЕДАКЦИЯ ТЕЛЕФОНДАРЫ: 2-72-49-78 (қаб.бөлмесi/факс) Бөлім редакторлары: 267-40-07 E-mail: anatili_gazetі@mail.ru МЕКЕНЖАЙЫМЫЗ: 050013, Алматы қаласы, Желтоқсан көшесі, 175, 2-қабат А ...¤ТIРIККЕ ¤КПЕ ЖОЌ Сайқымазақ: Жарық дүниеге қайта келді дегенді естіп, Тазша баланы іздеп жүргенімізге табаны жалпақ жиырма бес жыл болды. Ақк ңіл: Тірі болса, ірілердің бірі бола тын-ақ жан еді, тегін адам таз болған ба?!
қасымда, к ңіл к теруге енді кірісе бастаған едік... Табан ауыртып, тон тоз- дырып келіп қалған екенсіздер, есігіміз ашық, кіріңіздер. Есіктен кіріп, қол алысып, құшақ- тасып:
Қо жанасырдың қарын б лесі, Сары шал дың Сайқымазағымын.
ерген сегі жоқ, ішінде бақай есебі жоқ, жүздеген жылдар жасасам да, бойымда бір түйір кеселім жоқ – баяғы Адалдың Ақк ңілімін ғой.
ау!.. Ж н, ж н. Маған туыстықтарыңды түрлеріңнен емес, тілдеріңнен танитын болайын, әңгіме айта отырыңдар. Сайқымазақ: Айтыспай с йлесем, арқам қозбайтыны бар. Ақк ңіл: Менің тартыспасам тамыр- ларым тартылып қалады. Сайқымазақ: Шыңғыртып тұрып шындықты бауыздайықшы бір. Ақк ңіл: тірік айтсам, ңешімді рт шалмасын. Мен биттейімнен мұнай ішіп, к мір жеп стім ғой.
жеңдібілектей темір жеп стім. Ақк ңіл: Сонда, сен не, шашалмай- тын болғаның ба? Сайқымазақ: Сен мұнай жұтып, к мір жегенде шашалмағанда, какой-то темір жұтқанға неге шашалуым керек, а?!.
Ақк ңіл: Менің жұтқыншағым мен ішімде мұнай, к мір ңдеу зауыттары бар. Солар жұтып қояды.
ішімде де қандай теміріңді болса да телпек қып, қазанда піскендей шелпек қып жіберетін станоктар бар. Ақк ңіл: Сонда сенің жегендерің жел кеңнен шықпай ма? Сайқымазақ: Сенің ішкен-жегенің неге ірің болып кетпейді, а?! А қ к ң і л : й т к е н і м е н і ш і м д е орналасқан зауыттарда ңдеймін де, ақша ғып айна лымға салам да жіберем. Сайқымазақ: Ал мен темірді қатыр- құтыр, қатыр-құтыр шайнаймын да, жаңқалап пакетке салып, шетелге долларға айдаймын да жіберемін. Ақк ңіл: Осы сен жүздеген жыл- дар жалықпай жасай бересің, жа- сай бересің, к зіңе к рінгенді қыл- қыбырын қалдыр май асай бересің, асай бересің. Неге бір ауырмайсың, а?!
күштілігінің арқасы. Павлодардың Алматыдағы Ахмет Жұбанов атын- да ғы дарынды балаларға арналған му- зыка мектебінде жас күйші Ғаламат Бейсе қожаев есімді талантты шәкірт оқиды. Ол домбыраны қолына алғаш рет алты жасында алыпты. Мектеп қабыр- ғасында домбыра үйірмесіне қатысып, күйшілік нерге деген тала бының жоғары екенін байқатқан. Шығарманы сезініп орындап, осы нердің қыр- сырын меңгеруге ден қойыпты. Ғасыр- лардан жалғасып келе жатқан бабалар сазын ой-зердесіне тоқып, кеудесіне құйып скен күйші бала табиғатпен үндескен күй сазына елтіп, құмарта беріпті. ршіл де рухты күйлермен қатар әуезді де, сырбаз күйлерге ден қойған екен. Шығармашылығының алғашқы баспалдағы осылай рілген жас талант бірте-бірте зі де жанынан күй шығара бастайды. Күй шығару нері бүгінде сирек кездесетін құбылысқа айналғанын айта кетуіміз керек. Қазір к біне-к п К е ш т і а қ ы н Б а қ ы т Б е д е л х а н жүргізді. Алдымен сахна т ріне шық- қан белгілі ақын Жәркен Б деш және Қазақстан Жазушылар одағы бас- қармасы т рағасының орынбасары Жанарбек шімжан, лең мен нердегі ұстаздары Қайрат Құл-Мұхаммед пен бдіғани Бәзілханұлы «Жүрекке түскен жол» атты жыр жинақтың тұсауын кесіп, ерекше сый-құрмет к рсетті. Ақын Жәркен Б деш Ержанатқа ақ батасын берсе, ұстазы Қайрат Құл-Мұхаммед п е н « Е р Ж ә н і б е к » х а л ы қ а р а л ы қ қоғамдық қорының вице-президенті Жеңіс Түркия темір тұлпардың кілтін ӘЗІЛ ӘҢГІМЕ Ақк ңіл: Иә, жынымды к п келтіріп, жүйкеме тие берсең, қан қысымым к тері ліп, жүрегім қыса бастайды да, бірден ақ шаға, теңгеге, долларға айна- лып кетемін де, құ марың қанғанша ай- тыса алмай қалып, бекер ит боласың... Сайқымазақ: -ә, қойдым, ендеше, қойдым... Дегенмен, сен осы менің кім екенімді білесің бе?
тындай не тындырып едің? С а й қ ы м а з а қ : Ж е м қ о р л а р д ы ң бәрін үшкірдім. С йтіп, олардың түйені түгімен, биені бүгі мен жұту жұмырларына жұқ та болмайтын бол- ды.
лығы-ай, ә! Сайқымазақ: Темірді жұта-жұта з ор га низмдері де темірге айналып кетті-ау деймін!.. Осы жерден жұтқан алтын, күміс, жез, мыстарыңызды шетелге барғанда, ол жақтың ауа райы жақпай ма, лақылдатып кеп құса сала- ды. Содан сол құсық боп түскен алтын, күміс, қалайы секілді темір-терсектерің долларға айналады да кетеді.
майды. йткені организмдері талап етіп тұрса, қайтсін, бейбақтар.
телге апа рып құсты. Одан қарапайым халыққа не пайда?
екенсің ғой. Ол бейшара, жерде ша- шы лып жатқан алтын, күміс, темір- терсек тен «тазартып» жатса, қарапайым халық қа жасаған жақсылық емей, немене?... Халық та организмдерін шынықтырсын.
жатқандар қайтеді? Сайқымазақ: Ауырған екен, сол ауруға үйренсін. Ауруды ұлғайтсын. Түр-түрлерін мо лайтып, байысын! Кім кедергі жасап отыр! Ақк ңіл: Ал сол аурудан ліп қалса ше?
Сайқымазақ: Онда не тұр? лімге үйренсін. Зато адамша леді ғой... ліге де шынығып алады.
лімге шынығып жүріп-ақ ұза-ақ тіршілік жасауларына болады ғой... Осы тұста Тазшаның 99 жастағы таңқы танау кемпірі: – Айналайындар-ау, шындық ата- улыны «шыңғыртқанда» жүздеріңде «шырай» қалдырмадыңдар. Енді тоқтау жасаңдар, – деп, айтыскер екеуді сабырға шақырды. – тірікке келгенде екеулерің де кпелерің қозатын желжүйріктер екен- сіңдер. Туыс екендеріңді таныттыңдар. Енді шайға келіңдер, – деп «сізден» «сенге» к шіп, беті-қолдарына суық су шашты...
‡кiлi ‰мiт ‡кiлi ‰мiт ЖҮЗДЕСУ ӨНЕР
Жамбыл атындағы Қазақ мемлекеттік филармониясында Қытай Халық Республикасының халық ақыны Ержанат Байқабайұлының «Жүрекке түскен жол» атты шығармашылық кеші өтті. Қазақтың күй өнері қай кезде де таланттардан кенде болмаған. Күйдің көшін бастап жүрген аға буын өкілдерімен қатар жастар да «ат тұяғын тай басар» деген қағиданы берік ұстанып, қара домбыраның шанағын өзінше сөйлетіп баққан. Осынау биік өнердің аспанына құлаш сермеген жас дарындарымызды ел-жұртқа таныстырып отырудың қажеттілігі қашанда зор. Өйткені қазыналы күйіміз бен күйшілеріміз насихатсыз қалмауы керек. Сонда ғана атадан балаға аманат болып қалған асыл мұрамыз уақыт керуеніне ілесіп, ілгері дами береді. «Жүрекке түскен жол» А ңқылдаған Ақк ңіл мен су жұқпас суайт Сайқымазақ тіріктен сек рбітіп келе жатып, қара үйдің тұсына келгенде тізгін тартты. Сайқымазақ: У-уау, қазағымның қара ша үйі ар ма екен, ішінде біреу бар ма екен?
тынша қисая тігілуіне қарағанда, тегін «таздың» шаңырағы болмаса керек-ау!.. Тазша: Үрген иттей үй сырты- нан үн шы ғарып, кімге сұрау салып жүрген бейбақсыңдар? б ұ р ы н ғ ы т р а к т о р ш ы ғ а р а т ы н , Алматының ауыр машина жасау зауытта- ры ның қасынан «Жедел жәрдем» маши- насын шығаратын қосымша зауыттар ашылған. Ол дәрігерлік машиналардың ішінде тексеру, ауруыңды анықтау, дәрілеу, емдеу аппараттары түгел бар. « тпіш-ау!» деп түшкіре қалсаң, елпең етіп екі-ақ минутта жетіп келеді де, к зіңді ашып-жұмғанша уколын са- лып, емдеп, ж ндеп, сауықтырып, май құйрығыңнан бір-ақ тебеді... Осы сен неге сырқаттанып, екі аяғың к ктен келіп қалмайсың?
оқуы соққан пәлесің-ау! йтпесе, мұнай мен к мір адамды ауыртпайты- нын осы күнге дейін білсең керек еді. Денем қызып, ішімді ауру бүре бастаса болғаны, тұлабойым ақшаға – теңгеге, долларға айналып жүре береді. Ал доллардың алдында кез келген д кей, шенеунік ауруларыңның зі бүкшең қағады.
С а й қ ы м а з а қ : Д е н е м а қ ш а ғ а , долларға айналып кетеді дейсің бе, ей?..
орындаушылардың қатары к бейіп, шын мәнінде күй деген атқа сай туын- дыларды дүниеге әкеліп жүргендердің қатары соншалықты к п емес. Бірақ бұл нер де дәстүр сабақтастығы ретінде з қалпында сақталуы тиіс. Кешегі нар идіріп, табиғатқа тіл бітірген дауылпаз күйшілердің ізін жалғаушылар осы за- манда неге шықпауы тиіс. Қанымызда бар қасиет жоғалмайды ғой. Бар болғаны осынау нерді заман талабына сай жаңғыртып, ұлы нерпаздарымыздың сүрлеу-соқпағын кейінгі ұрпақ та шама- шарқынша іліп әкетіп жалғастыруы керек-ақ. Күй дегеніміз бейнелеп айтқанда к ңіл құсының ғарыштық биіктерге қанат қағуы ғой. Адамның ішкі сезім- де рінің бұлқынысы. Қиялының к кке рлеуі. Шабыт шыңы. Асқақ рухтың к рінісі. Күйшіге дүниенің дидары ғажайып бір күйге б ленгендей әсер етіп, к ңілдің пернесін д п басқан кесек шығарма алпыс екі тамырды түгел табыс етті. Ақ жаулықты әжелер тұсауы кесілген жаңа кітаптың құрметіне орай шашу шашты. Кеш барысында ақынға Талғар ауданының әкімдігі, Жазушылар одағы, Дүниежүзі қазақтары қауымдастығының атынан құттықтау хаттар табыс етілді. С а л т а н а т т ы ш а р а ғ а Е р к і н Шүкі ман, Қажымұрат Шешенқұл, Шахаризат Сейдахмет, Райым Уайыс, Жанат Нұрсұлтан, Нұрлан мен Шаба, Сандуғаш пен Дәурен, Аққу мен Гүлназ, Зият пен Бибігүл, «Заман» тобы, Жамбыл Алтынбек және т.б. әншілер қатысып, ақынның с зіне жазылған идіріп тыңдарманына жол тартатыны бар. Бір байқағаным, Ғаламаттың шерт- кен күйлерінде қоңыр мінез бар, баба- лар сазына деген адалдық бар. Дәстүрді берік ұстану қағидасы да жоқ емес. Текті күйдің қасиеті мен қадірін сақтауға де- ген ұмтылыс та менмұндалайды. р пер- не басысы мен қағысында шымырлық, нәзіктік пен жұмсақтық, з болмысы мен табиғатына орайлас келіп отыратын даралық та қылаң береді. детте, жас күйші дегенге әлі де толысып, шеберлігін шыңдауы тиіс деген к зқараспен зер салатынымыз бар. Бұл тұрғыдан алғанда оның ал- дында үлкен де белесті жолдар, әрі қарай шыңдалу, нерін дамыту тәрізді мақсаттар тұрғаны анық. Бірақ ол бүгіннің зінде әйгілі Құрманғазы атындағы Қазақ мемлекеттік ұлт аспап- тар оркестрімен бірігіп жеке орындау- да бірқатар күйлерін халыққа тарту етіп концерт бергені, Астанада жеке концерттік кешін ткізгені талапты шәкірттің алар асулары биік екенін бірқатар әндерді нақышына келтіре орындады. Ақын леңдерін Т.Жүргенов атындағы нер академиясы ның сту- денттері әсерлі композициямен әр леді. Е.Байқабайұлы мен Ш.Сезімхан аға мен іні арасындағы тартысқа толы айтыс жасап, к рерменнің ыстық ықыласына байқатып-ақ тұр. Жас дарынның туған ағасы Нұрсәт Бейсеқожаевтың есімі де нерсүйер қауымға жақсы таныс. А ғ а с ы н а қ а р а п б о й т ү з е г е н Ғала мат тың з шығармашылығын қа- лып тастырып, осы бағытта к птеген ізденістер мен соны соқпағын табуға тырысып жүргені де күй деген құдіреттің алдындағы шәкірттік парызын жете сезінуінен дер едік. зі бір әңгімесінде арғы ата- сы Бейсеқожа мен нағашы атасы Есдәулеттің нерлі жандар болғанын айтты. Алғашқы туындысы мірге келгенде Орынқұл атасы бұл күйіне «Жеңіс» деген атау беріпті. нер қонған әулеттің үлкендері болайын деп тұрған баланың домбырасына үкі тағып, қанатын қомдаған екен. Ғаламаттың бүгінгі таңда жиырмадан астам күйі бар. Бір қарағанда, бұл к п те, аз да емес. Мәселе сан емес, сапасында ғой. Сапа тұрғысынан с з қозғайтын болсақ, жас күйшінің з шығармашылығына аса жоғары талғампаздықпен қарайтыны аңғарылады. Күй әуенін әртүрлі құбылтып, пернелерінен сиқырлы саз т геді. Елбасына арнаған «Атадан мұра» күйінің де шоқтығы биік екені с зсіз. «Жазғытұры», «Абай толғауы», «Қосқарау», «Наурыз», «Қордай» және т.б. шығармалары тыңдаған жүректі тебірентпей қоймасы анық. Шалқар шабытпен шыққан туын- дылары орындаушылық шеберлігімен ү н д е с і п , т ұ т а с б і р с у р е т т і к з алдыңа әкелетіндей. рине Ғаламат Бейсеқо жаев кез келген шығармашылық жо лын дағы тұлға секілді тынымсыз ізденіс үстінде. Небәрі 15 жасында қазақтың күй неріне зіндік үлесін қосып жүргені қуантады. Талабына нұр жаусын дейміз. Күмбірлеген күйі к ңілдер пернесін д п баса берсін.
б ленді. Тамылжыған әсем ән мен сырға толы жыр маржандары т гілген әдеби сазды кеш соңында Ержанат зінің бір топ леңдерін оқып, авторлық әнін орындады. Абылайхан ЖҰМАШЕВ жүктеу/скачать 20,17 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|