Бижан бижан Ж.Қ. Павлодар, 2015

P  сөйлемдегі  «шетелдік  азаматтар  үй  салып  алған»  деген  с е з ^  
тіркесін  қысқартуға  орай  бірнеше  депутат  өз  дәлелдерін  ортаға 
салды.  Олардың  айтуынша  шетелдік  азаматтар  үй  салып  алған 
соң,  үйін  сатып  жеке  пайда  табу  жолына  түсуі  мүмкін.  Алайда, 
дауыс беру кезінде бүл үсыныс етпеді.
Кадрде  репортер.  Екі  күнгі  мәжілісте де  сессия  жүмысының 
мемлекеттік  тілде  жүргізілмейтіні  жөнінде  әділ  ескертпелер 
жасапды.  Тағы  да  депутат,  хапық  жазушысы  Шерхан  Мүртаза 
мазасызданды.  Оньщ:  «Бүл  не  деген  жауапсыздық,  мен 
мүны  түсінбеймін,  давай  те  уберем  с  Конституции  слово 
«Государственный  язык»,  -  деген  ренішін  білдірді.  Бүл  мәселені 
Асқаров,  Ғаббасов  және  т.  б.  депутаттар  қолдады.  Олар  қазақ 
тіл інде жазылған Заң жобаларын түсіну үшін орыс тілінде жазылған 
нүсқаны оқуға мәжбүр боламыз дейді.
Сессияны  жүргізіп  отырған  Жоғарғы  Кеңес  төрағасының 
орынбасары  Марат  Оспанов  бұл  усыныстарды  қүптап,  екі  тілде 
қатар  сөйпеді.  3  қараша  күні  жүргізілген  сессия  жүмысында 
синхронды аудармашылар жұмыс үдерісіне қатысты. Сөйтіп, қазақ 
тілінде жүргізуге басым көңіл бөлінді.
Кезекті  үзілісте  Павлодар  облысынан  сайланған  депутат, 
жазушы,  аудармашы  Герольд  Карлович  Бельгермен  кездесіп, 
оның  алғашқылардың  бірі  болып,  ҚР  Президенті  «Рухани  және 
бейбітшілік  келісім»  жөніндегі  лауреат  атағына  және  «Парасат» 
орденінің  бірінші  нөміріне  ие  болуымен  қүгтықтадық.  Мұның
өзіндік мәнін сүрадық.
Кадрде  Герольд Бельгер.  Оның соншалықгы жасырын  мәні
жоқ  шығар.  Президенттің  маған  награда  тапсыруын  көп  үлтты 
хапық өкілдері  арасында  рухани дәнекер  болып жүруімнің жемісі
деп түсінемін.
Кадрде репортер. «Жеке түрғын үй қүрылысы» жөніндегі Заң 
жобасын  талқылауға  депутаттардың  бәрі  қатысты.  Оның  ішінде 
сіз  де  кептеген  үсыныстар  жасадыңыз.  Осыған  орай  ойыңызды
айтсаңыз.
Кадрде Герольд Бельгер. Жеке тұрғын үй  салу тек қолында 
қаржысы  бар  адамдардың  үлесіне  тиіп  отыр.  Қаражаты  жоқгар 
қысылып-қымтырылып, тар үйлерінде отыра береді. Үйлері мүлде 
жоғы  да  үйді  жалға  алып  күн  кешіп  жүре  береді  ғой.  Бүл  Заң -
(
£
£
7
'
 
О Й   ТОЛҚЫ НЫ   (I  б ө л ім ) 
4’ 3 j% ?

Бижан Ж. Қ.______________
нгі  тұрмыста  ең  қажетті  Заң.  Депутаттардың  оны  тапқылауға 
:ене қатысуының өзі қажеттіліктен туып отыр.
Кадрде  репортер.  Сіздің  «Казахстанская  правда»  газетінде
ҚР
тұрмағандығы
тыңдағымыз
келеді
Кадрде  Герольд  Бельгер.  Біздің  Президенттің  жағдаиын 
түсінуге  болады.  Оның  қазіргі  саясатын  қолдаймын!  Бірақ,
ан  сияқты  Түркия  жолымен  жүр  деп  те 
біздің республикамыздың ұлттық қурамы
экономикалык
қыспаққа  итеріп  отыр.  Осындай  кезеңде
келсе
Кадрде  репортер.  Түркі  еліндегі  кездесуге  байланысты
ойыңыз қандай?
Кадрде  Герольд  Бельгер.  Интеграцияға  кешу  -   елді
байытудың  басты  жолы.  Түрік  тектес  елдердің  бас  қосуы  үлкен
экономикалық  тиімділікке 
жеткізеді. 
Талдықорғанда 
қағаз, 
Павлодарда тері илейтін зауыт және тағы басқа ендіріс орындары 
келер  жылдың  соңында  іске  қосылатын  көрінеді.  Одан  басқа  ой
айту,  меніңше, дұрыс емес.
Кадрде  репортер.  Астананы  Алматыдан  Ақмолға  кешіру
женінде халық арасында сан түрлі пікірлер шыға басатды. Осыған
не дер едіңіз?
Кадрде  Герольд  Бельгер.  Астананы  Ақмолаға  көшіру 
туралы 
Президенттің 
үсынысын 
қостаймын. 
Шегелдердің
Алматы да салу қиын
Қазақстанның
түседі
Кадрде
Қазақстанның аса кернекті ғапьниы, академик,  ҚР Жоғарғы 
Кеңесінің депутаты Жәбайхан Мүбәракүлы Әбділдинге жолықгық. 
Жәке,  бұрынғы  екі  лауреаттығыңызға  үшінші  лауреат  атағы 
қосылды.  Құтты  болсын!  Сізден  сұрайын  деп  отырғанымыз,
демография жағдайы.
Кадрде  Жәбайхан  Әбділдин.  Рахмет.  Біздің  демография
жағдайы  мынадай:  Қазақ  халқы  табиғи  өсудің  нәтижесінде

Ой толқыны (I бөлім)
2000  жыпдары  60  пайызға  жетеді.  Орыстар  мен  немістердің  өз 
Отандарына  кетіп  жатуына  байланысты  бул  кезеңде  орыстар 
30  пайызға  азайды.  Жалпы  қазақгар  санын  Ресейдің  кейбір 
саясатшылары  бұрмалап,  аз  хапықгардың  қатарына  қосып  жүр. 
Бүп  дұрыс  емес.  Өз  республикасы  бар халықты  қасақана  кеміту, 
оның  болашағына  кедергі  жасауға  тырысу  деген  сөз.  Ондағы
мақсаттары тәуелсіздігіне нұсқан келтіру.
Кадрде репортер. Жәбайхан Мүбәракүлы сізге,  Рахмет! 
Жаңа  қоғамның  „басқару  қүрылымындағы  ерекшеліктерді 
жер-жерде  өзінше  игеріп  жатқанын  ескерген  ҚР  Жоғарғы  Кеңесі 
аппараты  жергілікті  мәслихат  қызметкерлерімен  Республикалық 
семинар өткізуді тұңғыш рет ұйымдастырып отыр.  Осы семинарға 
Павлодар облысының Баянауыл ауданы  мәслихатының хатшысы 
Қайрат  Қайырұлы  Сарбасов  қатысыпты.  Реті  келіп  тұрған  соң,
одан осы мәселе туралы айтып беруін етіндік.
Кадрде  Қайрат  Қайырұлы  Сарбасов.  ҚР  Жоғарғы  Кеңесі 
аппаратының  үйғаруымен  мәслихат  қызметкерлерін  жаңа  қоғам 
жағдайында  қызмет  етудің  әдістерін  үйреніп,  практикалық  іс- 
шаралар  ауқымында  пікір  алмасу  мақсатында  семинар  өтуде. 
Бүгін тәжірибе сабағы ретінде Жоғарғы Кеңестің сессия мәжілісіне
қатыстық.
Кадрде  репортер.  Жоғарғы  Кеңес  депутаттарының  жоғары
дәрежедегі жүмыс тәсілдерін аңдаған шығарсыз.
Кадрде  Қайрат  Қайырұлы  Сарбасов.  Иә,  депутаттар
апдымен  ездеріне  ездері  қатаң  талап  қоятындығын  аңғардым.
Сессияда  қаралатын  мәселелерді  толық  меңгріп, 
қажетті
түстарында  өз  пікірперін  айтып,  түзетулер  жасайды.  Бүл,  әрине,
білім мен тәжірибенің нәтижесі.
Кадрде 
репортер. 
Сізге 
рахмет. 
Хапыққа 
көрсетер
қызмеггеріңіз жемісті болсын!
қр   Жоғарғы  Кеңесінің  сессиялары  жүмыстарының  қорытын-
дысын  баспасөзге  жарялауда  аппараттың  баспасөз  хатшылары
қыруар  жүмыс  атқарады.  Тәжірибе  алмасу  мақсатында  біз  ҚР
Жоғарғы  Кеңесінің  баспасез  хатшысы,  белігілі  журналист  Ербол
Шаймерденұлы  Шаймерденовпен  сұхбаттастық.  Ербол  Шай-
мерденүлы Сіз  Қазақстан тәуелсіздік any жолын бастағаннан бері
ҚР  Жоғарғы  Кеңесінің  баспасез  хатшысы  қызметін  абыройлы

&  
г
  ат
Бижан Ж. Қ.
атқарып келесіз. Оы уақыттарда Қазақстанда жаңа қоғам орнатуда 
көптеген қиындықтарды бастан кештіңіз. Осы орайда айтсаңыз.
Кадрде  Ербол  Шаймерденов.  Мен  баспасөз  хатшысы 
болып істегелі  көп жылдар өтті.  Қазақстан Комлартиясы ОК-де де 
баспасөз хатшысы болдым. Осы өткен жылдар ішінде байқағаным 
істің қызықтысы да, болашағы зоры да -  Қазақстанның Мемлекеттік 
Егемендігі туралы декларациясын қабылдаған тұсынан басталған 
кезең.  Сол тустардың бәрі кімнің қас,  кімнің дос екендігін көрсетті. 
Менің адресім Кеңес Одағы дел жүргендердің біратары  Қазақстан 
тәуелсіздіне  үреймен  қарады.  Болашақты  болжағысы  келмеді. 
¥лттық мемлекет қүруды өзгеден оқшаулану дел бағалады. Мүның 
бәрін өз  пайдалары үшін дәлелдегісі  келді.  Бірақ,  әділет әрқашан 
жеңеді.  Қазақтанның үстаған бағыты оқшаулану емес. Интеграция 
екенін кеш те болса түсінетіндер түсініл жатыр.
Кадрде  репортер.  Кәсбіи  Парламент  қалай  қалыптасып 
келеді? 
\
Кадрде  Ербол  Шаймерденов.  Парламент  мүшелерінің 
қүрамы  саналуан.  Оның  қүрамында  Қазақстандағы  көптеген 
партиялар  мен  қозғалыстардың өкілдері  бар.  Заң  қызметкерлері,
ауыл 
шаруашылығы, 
өнеркәсіп 
орындарының  мамандары 
өздерінің  кәсіби  мамандықтарына  байланысты  Заң  шығаруда 
біліктілік  танытуда.  Қоғамдағы  саяси  ахуалды  жақсартуға  да 
икемділік байқатуда.
Кадрде репортер. Ербол Шаймерденүлы, әңгімеңізге рахмет.
«Табиғат  пен  адам  егіз»,  -  деген  үғым  ойға  оралды.  Биылғы 
күздің  мерейіне  иілген  адамдар  қымбатшылыққа  кезігіп  отырса 
да  елімізде  жүргізіліп  жатқан  жаңа  реформаның  алғашқы 
нәтижелерінен зор үміт күтіп отыр.
Режиссер Жанна  Тұяқова 
Операторы Телеген Ахметов
14.11.1994 ж.

г
Ой толқыны (I бөлім)
ШОЛУ
1
Шолу -  журналистикаға тэн жанр. Журналист апта, ай немесе
жыл  ішіндегі  мемлекеттік  және  қоғамдық  қарым  қатынастарға, 
саяси-экономикалық,  әлеуметтік,  мәдени  оқиғаларға  байланысты 
мәселелер ауқымында шолу жасайды. Шолу әртүрлі мақсатта және 
сарагттамалық  қорытынды  есеп  ретінде  де  жүзеге  асырылады. 
Теледидардағы  журналистік  мамандықта  репортер,  комментатор 
және  шолушы  бар.  Мұндай  қызметтің  болуы  әділетті  теледидар 
тәжірибесінде арнайьГжанр қатарында берік орын алды.
Шолу-талдау публицистикасыныңдәстүрлі, тұрақгыжанрының 
бірі.  Оны  сипаттайтын  негізгі  ерекшелікгері:  біріншіден,  дерегі 
тиянақты зерттелген, әрі ол дерекавтордыңапдына қойған белгілібір 
мақсатқа сәйкес топтапуы;  екіншіден,  шолушы деректер бойынша 
езара іс-әрекеттердің байланыстарын қарастырып, олардың өзара 
апмасуының  себеп-салдарын  ашуы,  жекеден  жалпыға  айнапуын 
зердепеуі;  үшіншіден,  шолудың  комментарийден  айырмашылығы 
шолу  дара  деректі  немесе  оқиға  болатын  материалды  зерттеуде 
ауқымды 
қарастырылуы;  тертіншіден, 
шолу  материалдары 
кебінесе хронологиялық шеңберде шектелуі.
Сейтіп,  бұл  жанрдың  тақырыбы  -   қоғамдық  оқиға,  ал 
мақсаты  -  аудиторияға  байланыстардың  себеп-салдарын  (кейде 
астарлы, байқапуы қиын), одан әрі дамытудың маңызы мен үрдісін
(тенденциясын) анықтауды ұсынады.
Экранда 
бейне 
түсірілім 
құралдарының 
кемегімен
атқарылатын міндеттер айтарлықгай әртүрлі. Алайда, шолуда ұзақ 
уақыт  бойында  epic  алатын  жедел  үдерістер  байқалатындыктан 
жедел  ақпартттық  материалдарды  ғана  емес,  сонымен  қатар, 
автордың  логикалық  ой  жүйөсіне  сәйкөс  жинақталатын  мұрағат
материапдарын қолдану қажет болады.
Монологтық  сипаттағы  шолудың  да  езіндік  ерешелігі  бар. 
Шолушы  езінің  қүзыретті  сұхбаттасушысымен  эр  сала  негізінде 
қоғамдық  басты  оқиғапарын  талқылайтын  монологы,  іс  жүзінде 
әңгімеге  айналатын  шолу-диалог  пайда  болды.  Мұнда  деректі 
кадрлар,  фото-құжаттар  және  т.б.  телеэкранный  бейнелеу 
мүмкіндігі қолданылады. Оларды безендірумен қатар, шолушының 
ез 
материалын 
қорытындылап 
тапдайтын 
тақырыптарды 
мазмүндауы ауызша сездерімен үйлесімді болады.
Аетордан

¥
ЕЛ  БОЛУ -  КІСІЛІКТЕ
(телешолу)
Бижан Ж. К.
Кадрде  шолушы.  Сәлеметсіздер  ме,  құрметті  теледидар 
көрермендері!  Тәуелсіздік  алып,  тәуелді  болмайық,  мемлекеттік 
біртұтастығымызды  жариялап,  тыныштығымызды  тұншықтырыл 
алмайық,  береке-бірлігімізді  ынтымақты  тірлігімізді  нығайтайық 
дегелі үш жылдан асып барады. Артына айшықты белгі салып, өтіп 
жатқан  зымыран уақытқа  ілесіп,  болашақ қамын жасау -  Отаным 
дейтін әрбір азаматтың парызы.
Қазақстанның  тұңғыш  Президенті  Н.Ә.  Назарбаевтың  1994 
жылғы 9 маусымда Жоғары Кеңестің мәжілісінде «Реформаларды 
түбегейлендіру, 
жалпы 
ұлттық 
келісім 
арқылы 
жаңарған 
Қазақстанға»  деген  тақырыпта  сөйлеген  сезі  -   езі  айтқандай 
ой  елегінен  еткізуге  түратын  саяси  қужат.  Мен  бұл  сезді  әр 
қазақстандық зерделеп,  байыптап оқитын қужат екендігіне кезімді 
жеткіздім.  Дағдарыстың  қанат  жаю  себеп-салдары  неде?  деген 
сауалға  көңіл  бөлмей  тұрақгай  алмайсың.  Нурсултан  Әбішұлы 
айтса  айтқандай:  «Дағдарысқа  киліктіретін  реформалар  емес, 
бізге ыдыраған Одақтан мұра боп қалған дағдарыстың езі».
Барлықкөрсеткіштері бойынша бұрынғыОдақтыңқүрамындағы 
республикалар экономикасының қүлдырауын бәріміз кезбен керіл, 
бастан  кештік.  Сол  кезде  «мықгы  орталық  керек  ле,  әлде  мықты 
республика керек пе?» -  деген пікір талас бәріңіздің есіңізде тұрған 
шығар.  Н.Ә.  Назарбаевтың  Қазақстан  Компартиясы  ОК  бірінші 
хатшы  кезінде  М.  Горбачевтің алдында  Қазақстанның шикізаттық 
ел  ретінде  өмір  кешу,  оның  экономикасын  ілгері  дамытуға  кесел 
болып отырғанын бірнеше қайталап айтты.
Бейне  түсірілім 
көрсетіледі: 
ҚР  тұңғыш  Президенті 
Орталыққа  ауыл  шаруашылығы  өнімдерін  беруді  азайтып,  астық, 
мал  енімдерін  бергеннен  гері,  оларды  республика  пайдасына 
жумсау ушін  сатып  алушыларды  ездері тауып  алу женінде  нақты 
усыныстар  жасады.  Металлургия  өндірісін,  жалпы  өнеркәсіп 
енімдерін  Қазақстанның  езінде  дамыту  барысында  көтерілген 
мәселелер  сез  жүзінде  қалғаны  да  халықтың  көз  алдында  тұр. 
Бәрі сол  қалпында өзгеріссіз қалды.
Кадрде  шолушы.  Жалпы  ауыр  өнеркәсіпті  бірырғақты 
дамыту 
қарқыны 
(қорғаныс 
сапасындағы 
енеркәсіптен

р' 
Р  ба<
Ои 
ТОЛҚЫ НЫ  
(I бөлім)
басқасы)  кеңестік  заманда  да  мардымсыз  болды  ғой.  Біздің 
облысымыздағы  аллюминий,  трактор  зауыттары  сияқты  үлкен 
өндіріс орындарындағы техникалық жабдықгаулар осы күнге дейін 
жаңартылмағаны  бурынғы  Одақтан  қалған  кесел  мұра  емес  пе?! 
Өндірілген  өнімді  орталыққа  жіберіңдер,  орталық  басқасының 
бәрін  республикаларға  жеткізеді  деген  желеу  сөздер  ғана.  Біздің 
көрген дүниеміз  шамалы  ғой.  Сабырға түсу үшін өткен үш жылда 
неменеге қол жетті? -  деген сауалға ой тоқтатайық
Осындай  саясат^ масылдыққа  үйретті  ғой.  Сол  масылдық 
пейілдер  бүгін  де  үмытыла  қойған  жоқ.  Одаққа  қайта  оралайық 
деп 
жүргендер 
мүны 
үмытпаған. 
«Жіп 
жіңішке  жерінен 
үзіледі»,  -  дегендей  нарықтық  экономикаға  көше  бастаған  кезде 
инфляцияға  төтеп  беру  оңай  болмай  түр.  Елбасы  бүл  ретте 
сабырлыққа  шақырады.  «Сабыр түбі сары аптын,  сабырлы жетер 
мүратқа,  сабырсыз  қалар  үятқа»,  -   деді  ғой  ата-бабаларымыз. 
Жекешелендіру  кезінде  өндірістің  бүрынғы  бағыты  сақталды  ма, 
адамдарға, оның ішінде зейнеткерлерге, табысы шағын жандарға, 
мүгедекгерге әлеуметтікжағдайлар жасау қарастырылған ба? Осы 
мәселелерге  ақпараттық  қүралдары  да  ерекше  назар  аударатын 
болады.
Екіншіден,  саудаға  кеңінен  ырықтандыру  жүргізіледі.  Бүл 
мәселеде  сараптайтын  істер  жоқ  емес.  Мәселен,  қай  тауарға 
бағаның шектелуі  қажет,  мүнда мамандар үні басымдық алады.
Үшіншіден, 
экономикаға 
мемлекет  тарапынан 
араласу 
қысқартылады.  Солай  десек,  мүның  мәнін  тағы  да  түсініп, 
саралауды  қажет  етеді.  Бүл  мәселеде  үміттен  гөрі  күдік күшейіп, 
жатқан түстары бар. Атап айтсақ,  коммерциялық қүрылымдардың 
іс-қимылы,  теңгені  қолдарына  үстап,  айналымды  нашарлатуы, 
қолында  билігі  бар  кәсіпорын  басшыларының,  жеке  адамдардың 
оңцы-солды байл ықты пайдалануы сияқты мәселелер жіті назарда 
болады.  Келешекте  қаржы-несие  саясаты  батыл  жүргізілетінін 
Елбасы еркін айтып жүр. Теңгені нығайту, сол арқыл ы инфляцияны 
ауыздықтауға бекем болу арқылы тауарды молайтуға болады.
Бейне түсірілім көрсетіледі: Нүрсүлтан Әбішүлы Назарбаев: 
«Өрекпіген  гиперинфляция  -   кез  келген  экономикапық  жүйенің 
өмір  сүруінің  соңғы  табалдырығы  болып  санапатындықтан 
кәсіпорындарға  жабық  түрде  берілетін  дотациялар  тоқтатылып,
кредит шектеулі мөлшерде оерілуі тиіс», -  деиді.
193
Я

Бижан Ж. Қ.
Кадрде  шолушы:  Осы  арада  мүндай  пайдапы  усыныст; 
қолма-қол 
жүзеге 
асырыла 
қоймайтынын 
керіп 
отырып, 
жауапкершілік 
сезімді 
жоғалтып 
алғанымызға 
қалайша 
ренжімейміз.
Бейне  түсірілім 
көрсетіледі: 
Қазақстандағы 
бір  рет 
қолданылатын  шприц және қан  құю жабдықтарын жасай бастаған 
«Медполимер»  АҚ  төрағасы  Серік  Жеделүлы  Сүптановтың 
шектеулі  кредит  ала  алмай  Алматыға  сан  рет  барғанынын 
кергенбіз.  Президент  пен  Премьер  Павлодарға  іс  сапармен 
келгенде  бұл  іске  ерекше  кеңіл  белу  керектігі  женінде  шегелеп 
айтқандарын  павлодарлықтар  біледі.  Ендеше  қаржы  бермей 
отырған  кім?  Президент өз  сөзінде лауазымды  адамдар атқарған 
қызметтері  жөнінде  Парламент,  хапық  алдында  есеп  берсін  деп 
отырған осындай кертартпалықты сезіп отырғасын айтқан болар.
Кадрде  шолушы:  Президент  Ілгерілеу  бағытын  дурыс,  әрі 
дер  кезінде таңдап,  оған  жасалатын  зардаптардың алдын  алуды 
ұсынып  отыр.  Жаңарған  Қазақстан  мемлекетін  нығайтуда  өзекті 
маңызы бар мәселелердің бірі -  Епбасы айтып отырған қоғамның 
рухани жай-күйі, ұлттықжәне азаматтық татул ық. Ата-бабамыздың 
сара  жолы:  «Ел  болам  десең  достас»,  -   деген  нысанаға  бағыт 
any.  Қазақстанда  тұратын  кеп  ұлт  екілдерінің  ішінде  қазақ  пен 
орыстың  өзара  татулығы  ерекше  маңызды.  Нурсултан  Әбішұлы 
Назарбаевтың бұл орайда айтқан адамдардың қарапайым қарым- 
қатынасы мен қарапайым қүрмет деңгейіндегі пікіріне тоқгалмасқа 
болмайды.  Атап  айтқанда,  Президент  тіл  мәсепесінде  асыра 
сілтемейік  деген  ескертпесі:  «Қызым  саған  айтам,  келінім  сен 
тыңда»,  -   деген  тәрбиенің  дәстүрлі  де  сыпайы  амалы  біз  үшін
түсінікті деп ойлаймын.
¥лттық татулық  орайында  көші-қон  мәсепесі  жөнінде  екжей-
де,  дәйекті  пікірлер  айтыпды  десек  те  Қазақстаннан 
кетушілер арасында тек қана қара басының баюын күшейтушілер 
бар екені де қазақстандықгардың басым көпшілігін толғандырады. 
Біздің  бағамдауымызша, 
қазақ  елі  ішіндегі  кептеген  ұлт 
өкілдері  адамгершілік,  ізгілік  пен  кісітанушылық  қасиеттер
текжеипі
барлық  халықтарға  ортақ  деп  түсінеді.  Бұл  тұста  қазақгың  емір 
тәжірибесіндегі «Сыйласаң сый кересің», -  деген қағидасы барлық 
хапықтың  санасына  жақын  тұратын  ұғым.  Сондай-ақ,  қазақтың 
«Сақтықгы сұңқардан үйрен», -  дейтін ұлағаты да дүниетанымдық  ^
194

Р  қағидаға  бастайды.  Патриотизм,  интернационализм  турапы 
айтқанда В.И. Лениннің «Апрель тезистерінің»  10-шы тармағының 
мазмұнында  бір  халық  -   екінші  халықтың  мүддесін  толық 
түсініп,  оны  ез  халқының  мүддесіндей  ойлағанда  ғана  шынайы 
интернационализм  болатындығы  түсіндіріледі.  Көп  ұлттардың 
ынтымақ  үясын  салуы  мүдделердің  ортақтығын  сезінуден 
басталатыны  күнделікті  қарапайым  өмір  тәжірибесінен  белгілі. 
Қазақстандықтар  арасында  достық дәстүрінің  негізінде  «тамыр» 
сөзі  пайда  болды.Бүл  сез  Ресейден  келген  крестьяндардың 
Қазақстанға  қоныстанып,  шаруаларын  күйттеу  барысындағы 
қарым-қатынастан  туындады.  Қазақгар  жерін  арендаға  ұзақ 
мерзімге  беріп,  жер  апған  шаруапарды  «тамыр» деп  атағандығы 
тарихымыздан  белгілі.  Тамыры  терең  жайылған  биік  өскен 
ағаштың  үзақ уақыт жапырағын  жаятыны  сияқгы  қазақ  пен  орыс 
берік дос болуды ойлаған.
Бүгін  сол  дәстүрді  еске  түсірсең  ынтымақгы  жалғастыру 
онша  қиындық келтірмейді деп  ойлауға  болады.  Бірақ,  достықты 
нығайтудан гері, араға түсіп, арандатушлар да бар.  Қазақстанның 
барлық этностарының  мүддесі  біркелкі  ескеріліп  жүрмегені  анық. 
Мәселен,  кешелердің,  елді  мекендердің,  тіпті,  ірі  қалапардың 
аттарын  езгерту  біржақты  сипат  апды.  Кеңес  Одағы  түсында 
ономастика  мәселесі  ешкімнің  келісімінсіз,  ешкімге  жарияламай 
кабиентте отырып шешілді.  Енді ел мен жердің, көл мен өзеннің т. 
б. аттарын қайтаруда түсініспеушілік те туып жатады. Осы орайда 
айтайын  дегеніміз,  Қазақстанның  астанасы  Апматы  қаласында 
Пастер  кешесін  М.  Мақатаевтың  атына  езгерту  қате  болды  деп 
ескерту  жасалды.  Ап  Павлодар  қаласындағы  Кутузов,  Суворов 
көшелерін езгерпей-ақ қояйық деушілерді қалай түсінеміз.
Бейне  түсірілім  көрсетіледі:  Суретші  Николай  Худов, 
этнограф 
Александр 
Затаеевич, 
композитор 
Евгений 
Брусиловский,  саяхатшы-этнограф  Гриорий  Потанин  тәрізді 
жарқын  тұлғалардың  есімін  мәңгілікке  үластыру  жолындағы  іс- 
шаралардыңорындалуына қолдан келгенніңбәрін, аянбай жасауға 
болады.  Қарама қарсы ойлайтын екі жақтың да ойластырылмаған 
іс-әрекеттерінің шынайы  патриотизмнен  шалғай жатқан тұстарын 
батыл айтқанымыз орынды болар.

жүктеу/скачать 30,18 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: